Use of Inversion (Taqdim and Takhir) in Al-Mutanabbī's Poetry and Its Impact on Meaning

Yıl 2025, Sayı: 45, 158 - 180, 30.06.2025

Adnan Öztürk

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1649465

Öz

Abū al-Ṭayyib al-Mutanabbī, one of the most celebrated poets of Arabic literature during the Abbasid period, left an enduring mark on the development of Arabic poetry through his exceptional talent and rich cultural background. Raised in the desert, he was influenced by the eloquent speech of the Bedouins and received a strong education in literature, lexicography, poetry, and syntax (naḥw). Traveling through regions such as Syria, Egypt, and Persia, he composed panegyric qaṣīdas in praise of various emirs and rulers, contributing to the artistic refinement of Arabic poetic tradition. His literary success was closely tied to his ambitions for fame, wealth, and power—goals that prompted him to make full use of the expressive capacity of the Arabic language and to display his artistic mastery with a powerful and distinctive style. One of the key rhetorical techniques in al-Mutanabbī’s poetry is taqdīm wa-taʾkhīr (preposing and postposing). This technique, rooted in both syntax and rhetoric, involves the rearrangement of sentence elements either out of linguistic necessity or for stylistic and rhetorical effect. While in some cases grammatical rules dictate a fixed word order, in others, the poet may rearrange elements to reflect intent, emphasize meaning, or enhance artistic impact. Taqdīm wa-taʾkhīr thus holds significance not only from a grammatical perspective but also from a rhetorical and aesthetic standpoint. This study examines the function of taqdīm wa-taʾkhīr in al-Mutanabbī’s poetry, situating it within the maʿānī branch of classical Arabic rhetoric. This stylistic device enables the speaker to shift word order within a sentence to strengthen the conveyed meaning. Although considered a foundational concept in the science of rhetoric, historical evidence shows that it was also deeply rooted in syntactic theory before rhetoric developed as an independent discipline. Early grammarians—while not systematically treating it under a dedicated heading—frequently discussed the technique when analyzing essential grammatical components such as the subject (fāʿil), object (mafʿūl), and the mubtadaʾ-khabar structure. Accordingly, this research evaluates taqdīm wa-taʾkhīr from both grammatical and rhetorical perspectives. It analyzes the views of prominent scholars such as Sībawayh, Ibn Jinnī, ʿAbd al-Qāhir al-Jurjānī, and Ibn al-Athīr. The study also provides both lexical and terminological definitions of the technique, explores its historical development, reasons for use, rhetorical functions, and impact on meaning. Drawing on classical sources in grammar and rhetoric, and offering close textual readings of al-Mutanabbī’s poetry, this research aims to demonstrate the aesthetic and structural significance of taqdīm wa-taʾkhīr in classical Arabic poetic discourse.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, al-Mutanabbī, Taqdīm wa-Taʾkhīr, Arabic Poetry, Balāgha, Naḥw

Mütenebbî’nin Şiirinde Takdim-Tehir ve Anlam Üzerine Etkisi

Öz

Abbâsî dönemi Arap edebiyatının en önemli şairlerinden biri olan Ebû’t-Tayyib el-Mütenebbî, üstün yeteneği ve zengin kültürel birikimiyle Arap şiirinin gelişiminde kalıcı bir iz bırakmıştır. Çöl ortamında yetişen Mütenebbî, bedevîlerin fasih konuşmalarından beslenmiş; edebiyat, lügat, şiir ve nahiv alanlarında sağlam bir eğitim almıştır. Suriye, Mısır ve İran başta olmak üzere farklı coğrafyalarda dolaşarak çeşitli emir ve hükümdarları öven kasideler kaleme almıştır. Mütenebbî’nin sanatsal başarısı, onun şöhret, servet ve iktidar arayışıyla doğrudan bağlantılıdır. Bu hedefler, onun şiirlerinde dilin imkânlarını en üst seviyede kullanmasına ve sanatsal yeteneklerini etkileyici bir üslupla sergilemesine vesile olmuştur. Mütenebbî’nin şiirlerinde öne çıkan sanatsal tekniklerden biri de takdim ve tehir yöntemidir. Takdim ve tehir üslubu, belâgat açısından muktezayı hâle uygunluk gösterirken, nahiv kuralları çerçevesinde cümlenin ögelerinin yer değişimi esasına dayanmaktadır. Bu nedenle takdim ve tehir, Arap dilinde sadece nahiv açısından değil, aynı zamanda belâgat yönünden de büyük bir öneme sahiptir. Nitekim dil kuralları gereği, bazı durumlarda cümlenin ögelerinin belirli bir sırayla yer alması zorunlu hâle gelirken, kimi zaman bir gereklilik olmaksızın, muhatabın niyetine veya metnin sanatsal gerekliliklerine göre ögelerin yerinin değiştirilmesi tercih edilebilmektedir. Bu çalışmada, Mütenebbî’nin şiirlerinde takdim ve tehir sanatının işlevi ele alınacaktır. Bu üslup, belâgat ilminin meânî dalında yer alan önemli bir sanat olup, mütekellimin cümle içerisinde kelimelerin yerlerini değiştirmesine imkân sağlayan ve vurgulamak istediği anlamı lıcıya daha etkili iletmesine yardımcı olan bir ifade tarzıdır. Her ne kadar takdim ve tehir, belâgat ilminin temel konularından biri olarak kabul edilse de, belâgatin bağımsız bir ilim dalı hâline gelmesinden önce bu üslubun nahiv ilmiyle güçlü bir ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Nitekim nahiv âlimleri, takdim ve tehir konusunu eserlerinde sistematik bir başlık altında olmasa da, fail, mef‘ûl, mübtedâ ve haber gibi temel nahiv unsurlarını incelerken bu üsluba sıkça değinmişlerdir. Bundan dolayı araştırmamızda takdim ve tehir hem nahiv açısından hem de belâgat açısından değerlendirilecektir. Belâgat ve nahiv âlimlerinin bu sanata ilişkin görüşleri analiz edilecektir. Sîbeveyhi, İbn Cinnî, Abdülkâhir el-Cürcânî ve İbnü’l-Esîr gibi önde gelen âlimlerinin takdim ve tehir hakkındaki yaklaşımları incelenecektir. Bu bağlamda, takdim ve tehirin sözlük ve terimsel tanımları verilecektir. Bu üslubun tarihî gelişimi, taşıdığı önem, uygulanma sebepleri ve anlam üzerine yarattığı etkisi tartışılacaktır. Ayrıca, Mütenebbî’nin şiirlerinde bu sanatın nasıl uygulandığı örnekler aracılığıyla ortaya konacaktır. Bu araştırma klasik nahiv ve belâgat kaynaklarından faydalanarak konunun incelenmesini amaçlamakta ve takdim ile tehir sanatının Arap şiirindeki önemini Mütenebbî’nin şiirleri üzerinden somut bir şekilde ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belȃgatı, Mütenebbî, Takdim ve Tehir, Arap Şiiri, Belâgat, Nahiv

Kaynakça

• Abbâs, Hasan Fadl. el-Belâğa fünûnühâ ve efnânühâ. Ürdün: Dâru’l-Furkân, 1997.
• Abdülğanî, Eymen Emîn. en-Nahvü’l-kâfî. Kahire: Dâru’t-Tevfîkiyye li’t-Türâs, 2010.
• Ahfeş, Ebu’l-Hasen Saîd b. Mes’ade. Meâni’l-Kur’ân. thk. Abd’ul-Emîr Muhammed Emîn el-Verd. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1424/2003.
• Ahmer, Mey Elyân. el-Takdîm ve’t-te’hîr beyne’n-nahv ve’l-belâğa. Beyrut: el-Câmiʿatu’l-Amrîkiyye, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Akkâd, Abbâs Mahmûd. Mutâlaât fi’l-kutubi ve’l-hayât. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2013.
• Alkhalafî, Osama. İlyya Ebu Mâdi’nin şiirinde takdîm ve tehîr güzellikleri (dîvânu’l-hamâil örneğinde). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Alrefaai, Safiye. “Kur’an kıssalarında takdim ve tehirin delilleri etkisi”. Aydın Arapça Araştırmaları Dergisi 2/1 (Haziran 2020), 79-97.
• Askalânî, İbn Hacer Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed. Lisânu’l-mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Dımaşk: Dâru’l-Beşâir, 1423/2002.
• Atıyye, Atıyye Abdülkādir Mahros. “el-ʿUdûl bi’t-takdîm ve’t-te’hîr fi şiʿri’l-Mütenebbî: dirâse nahviyyetün delâliyyetün”. Mecelletu Külliyyeti’l-Âdâb (Nisan 2017), 187–228.
• Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer. Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-ʿArab. thk. Abdusselâm Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Hânicî, 1417/1997.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Târîhu Bağdâd ev medîneti’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• Bay Neşe, Çetinovalı. İbnü’s-Serrâc’a göre Arapça sözdiziminde takdim ve tehir (el-usûl örneği). İzmir: İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Bedîî, Yusuf. eṣ-Subhu’l-münebbî ʿan hayşiyyeti’l-Mutenebbî. thk. Mustafa es-Sekkâ. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• Birgivî, Zeynüddîn Muhammed. Mecmû‘atü’n-Nahv ‘Avâmil-İzhâr-Kâfiye. haz. İsmail Çelik, Ensar Aslan vd. İstanbul: Şifa Yayınevi, 1420/2010.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2015.
• Bureykî, Fâtıma. “İşkâliyetu’t-takdîm ve’t-te’hîr fi’d-dirâseti’l-belâği et-türâsi”. Mecelletu Külliyyeti’l-Âdâb 20/2 (2008), 255–317.
• Cürcânî, Abdulkâdir. Delâil’ü-l i’câz. thk. Muhammed Ridvân- Fayız ed-Daye. Dımaşk: Dâru’l- Fikr, 1428/2007.
• Çetin, Yusuf. Arapça’da takdim-tehir ve şiirde kullanımı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Durmuş, İsmail. "İstisna". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/390. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Durmuş, İsmail. “Hasr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/392 İstanbul: TDV yayınları, 1997.
• Ebu Bekir, Lutfî Ömer b. Şeyh. “Eseru’t-takdîm ve’t-te’hîr fi’l-maʿnâ ʿinde’n-nahviyyîn”. Mecelletu’l-Endelüs 7/2 (2014), 49–81.
• Enbârî, Ebu’l-Berakât Abdurrahmân b. Muhammed. Nüzhetü’l-elbâ fî tabakâti’l-üdebâ. thk. İbrâhîm es-Sâmurâî. Beyrut: Mektebetu’l-Menâr, 1405/1985.
• Enîs, İbrâhîm. Min Esrâri’l-luğa. Mısır: Mektebetü’l-Anglû’l-Mısriyye, 1978.
• Fâhûrî, Hanna. Târihu’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Bulisîye, 1987.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitâb’u-Ayn. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Ğalâyînî, Mustafâ. Câmi‘u’d-dürûsi’l-Arabiyye. haz. Sâlim Şemsüddîn. Suriye: Dâru’l-Kûh, 2004.
• Hamîde, Ahlem –Hayât, Hammâra. et-Takdîm ve’t-te’hîr ve eseruhümâ’l-belâğî fi dîvâni’l-Mütenebbî. Cezayir: Abdelhafid Boussof Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Hâşimî, Abdurrahman. Te‘allümü’n-nahv ve’l-imlâ ve’t-terkîm. Amman: Dâru’l-Menâhic, 2008.
• İbn ‘Akîl, Abdullâh b. Abdurrahman el-Hemedânî. Şerhu İbn ‘Akîl ‘alâ elfiyyeti İbn Mâlik. nşr. Mahmud Mustafa Halâvî. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1416/1996.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen. Târîhu Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyya. es-Sahibî fi fıkhi’l-lüga. thk. Ömer Faruk. Beyrut: Mektebetü’l-Meârif, 1413/1993.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsüddîn. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ sebete bi’n-nakl evi’s-semâʿ ev esbetehü’l-ʿayân’. thk. İhsân Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1398/1978.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullah b. el-Ensârî. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1432/2011.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf el-Ensârî. Muğni’l-lebîb ‘an kütübi’l-A‘ârîb. thk. Berekât Yûsuf Hebbû. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf el-Ensârî. Şerhu şüzûri’z-zeheb fî ma‘rifeti kelâmi’l-‘Arab. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Kahire: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1415/1995.
• İbnü’l-Adîm, Ebu’l-Kâsım Kemâlüddîn. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyil Zekkâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullâh. el-Meselü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. thk. Ahmed el-Hufi- Bedevi Tibane. Kahire: Dâru’n-Nahda, ts.
• İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felâh el-Hanbelî. Şezerâtü'z-zeheb fî ahbâr-i men zeheb. thk. Mahmud el-Arnaût, Abdulkadir el-Arnaût. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1409/1989.
• İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekir Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. thk. Abdülhüseyin el-Fetelî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/1996.
• Kaçar, Halil İbrahim. Arap Dilinde Devrik Cümlelerin Gramer ve Semantik Boyutu (Takdim-Tehir). İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2007.
• Katib, Ali b. Halef. Mevaddü’l-beyan. thk. Hatem ed-Dâmin. Suriye: Dâru’l-Beşâir, 1424/2003.
• Kazvinî, Hatîb Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn. el-Îzâh fî ‘ulûmi’l-belâga. nşr. M. Abdülmün‘im Hafâcî. Kahire: 1400/1980.
• Kırkız, Mustafa. Arap Belâgat İlminin Tarihi ve Gelişim Aşamaları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2014.
• Maarrî, Ebü’l-Alâ’ Ahmed b. Abdillâh b. Süleymân. Risâletü’l-ğufrân. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2013.
• Müberred, Ebû’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktadâb. nşr. Muhammed Abdulhâlik Azîme. Kahire: Vizâretu’l-Evkâf, 1414/1994.
• Mütenebbî, Ebu’t-Tayyib. Dîvânu’l-Mütenebbî. Beyrut: Dâru Beyrut, 1983.
• Nâsıf, Hafnî vd. ed-Dürûsü’n-nahviyye. Kuveyt: Dâru İlâfî’d-Devliyye, 2006.
• Nâsır, Sâmir Hüseyin– Muhammed, İbrâhîm Sabr. “el-Kiyemü’l-cemâliyye li’t-takdîm ve’t-te’hîr fî şiʿri Ebî’t-Tayyib el-Mütenebbî: dirâse fî uslûbi takdîmi’l-mefʿûli bih ʿale’l-fâil”. Mecelletu Külliyyetü’t -Âdâb 1/2 (Aralık 2010), 113–120.
• Ömer, Ahmet Muhtar. Mu’cemu’l-lugati’l-Arabiyyeti’l-muâsıra. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 2008.
• Râcihî, Abduh. et-Tatbîku’n-nahvî. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 2010.
• Safedî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavût. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Sakan, Muhammed. Kurân’daki takdim ve teʾhirin yoruma etkisi (es-Semin el-Halebî’nin (ö. 756/1355) ed-Dürrü’l-maṣûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Samerrâî, Fadıl Sâlih. Meani’n-nahv. Amman: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Sâmî Kadûmî, Vedî‘ Abdulfettâh. et-Tefsîru’l-beyânî limâ fî sureti’n-Nahli min dekâiki’l-me‘ânî. Ürdün: Dâru’l-Vaddâh, ts.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdulmelik b. Muhammed b. İsmâîl. Yetîmetu'd-dehr fî mehâsini ehli'l-‘asr, thk. Mufîd Muhammed Kamîha. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb. Miftâhu’l-‘ulûm. thk. Nâim Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Hânici, 1416/1996.
• Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh. Şerhu kitâb Sîbeveyhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Subh, Haldûn. et-Takdim ve’t-tehir f’i’l-Kurâni’l-Kerîm: belâgatun ve iblâğ. Dımaşk, Dâru’l-Yenabi’, 2002.
• Suyutî, Celâlüddîn Ebü’l-Fazl Abdurrahmân. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Suudi Arabistan: Merkezü’d-Dirâsati’l-Kur’âniyye, ts.
• Tekin, Ahmet. “Kur’ân’da takdîm-te’hîr’in gerekçeleri”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi 1/1 (Mart 2017), 30-44.
• Tekin, Ahmet. Kur’ân-ı Kerim’de takdim-tehir ve anlam üzerindeki etkisi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn. Târîhu’l-İslâm. thk. Beşşâr Avvâd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebu’l-Fadl Muhammed İbrahim. Kahire: Mektebetü’t-Dârü’t-Turâs, ts.
• Ziriklî, Hayrüddîn Muhammed b. Mahmud. el-Aʿlâm. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Malâyîn, 2002.