Osmanlı Devletinden Amerikaya Ermeni Göçünde Agob İkizyan Örneği

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 1, 201 - 220, 21.04.2019

Mehmet Biçici

https://doi.org/10.33437/ksusbd.468968

Öz

Türklerin Anadolu
hâkimiyetini sağlamasından sonra Ermeniler önce Selçukluların daha sonra da
Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti altına girmiştir. Ermeniler Türklerin hâkimiyeti
altında hoşgörü ve adalet ortamında yaşamıştır. Ermeniler ile Türkler aradaki
din farkı olmasa birbirinden farkı yok denecek gibidir. Birbirleriyle
etkileşimleri ve yakın münasebetleri olmuştur. Bu durum Türkler ve Ermeniler
arasında bir güven ortamı tesis etmiştir. Fakat Osmanlı Devleti’nin
zayıflaması, batılı devletlerin şark politikası ve bunun sonucu olarak
azınlıkları özellikle de Ermenileri isyana teşvik etmeleri ile XIX. yüzyılın
sonlarına doğru Ermeniler yaşadıkları yerlerde isyan etmeye başlamıştır. 1820’lerde
Osmanlı topraklarına gelen Amerikalı misyonerler özellikle eğitim ve sağlık
alanında aktif olup Protestanlık Mezhebi’ni yaymak istemiştir. Osmanlı Devleti
XIX. yüzyıl ortalarında Protestan Ermeni Milleti’ni tanımıştır. Osmanlı Devleti
tebaası olan Ermenilerin Amerika’ya göçünde misyonerler Osmanlı Devleti’ndeki
faaliyetleriyle bunun adeta alt yapısını hazırlamıştır. Ermeni vatandaşlardan
bir kısmı Amerika’ya göç ederek Amerikan vatandaşlığını almıştır. Bunun nedeni
ise 1830 Amerikan-Türk Ticaret
Antlaşması’ndan doğan haklardır. Bu antlaşmaya göre Amerikan vatandaşı
olanlar Osmanlı mahkemelerinde yargılanamıyor ve vergiden muaf oluyordu. Hatta
Ermeniler çıkardıkları isyanlarda da bu antlaşmayı bir koruma kalkanı olarak
kullanıyordu. Zengin bir tüccar olan Agob İkizyan adlı Ermeni de Osmanlı
tebaasından Amerikan vatandaşlığına geçerek bu imtiyazlardan yararlanma yoluna
gitmiştir. Ermenilerin işledikleri suçlar karşısında himayeci bir tavır takınan
Amerika ile Osmanlı Devleti arasında tabiyet sorunu gerginliklere neden
olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Göç, Ermeni, Amerika, Agob İkizyan, Osmanlı, Vatandaş

The Example of Hagop Ekızıan’s Mıgratıon From The Ottoman Empıre to Amerıca

Öz

Armenians entered under the rule of Seljuks and then the Ottoman Empire
after the Turks gained dominance in Anatolia. Armenians lived in an environment
of tolerance and justice under the rule of Turks. There are scarcely any
difference between the Armenians and Turks apart from religion. They had quite
an interaction and close relationships which built an environment of trust
between the Turkish and Armenians. However, Armenians started to rebel where
they lived in the late 19th century as a result of the weakening of Ottoman
Empire, oriental policy of the Western states and most accordingly their
seditious acts towards minorities, specifically Armenians. In the 1820s, American
missioners came to Ottoman lands and wanted to spread Protestantism by being
especially active in the fields of education and health. The Ottoman Empire
recognized the Protestant Armenian Community in the mid-19th century. During
the migration of Armenians, who were subjects of Ottoman Empire, to the US,
missioners nearly prepared the migration infrastructure with their activities
in the Ottoman Empire. Some of the Armenian citizens migrated to the US and
acquired American citizenship. This was due to the rights that arose from the
1830 American-Turkish Treaty of Commerce
and Navigation. According to the treaty, those that became US citizens
could not be judged by the Ottoman courts and were exempt from Ottoman taxes.
Armenians even used that treaty as a protective shield in the rebels they
started. Hagop Ekizian, a rich Armenian merchant and an Ottoman subject, also
acquired American citizenship and took advantage of these privileges. The
problem of nationality led to distress between the Ottoman Empire and the US
who assumed a protective attitude against the crimes committed by the
Armenians.

Anahtar Kelimeler

Migration, Armenian, The US, Hagop Ekizian, Ottoman, Citizen

Kaynakça

• BOA, A.MKT. MHM.542/28/1; 3; 4; 7; 10; 11; 13; 14; 15; 16.
• AKTER, Ahmet, Tehcir Öncesi Anadolu’dan Amerika’ya Ermeni Göçü (1834-1915), IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2007.
• ÇAYCI, Abdurrahman, Türk-Ermeni İlişkilerinde Gerçekler, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000.
• MERÇİL, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, TTK. Yay., Ankara 2011.
• AKGÜN, Seçil, “Amerikalı Misyonerlerin Ermeni Meselesinde Rolü” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 1, 1988, ss.1-12.
• BAYRAKTAR, Hilmi, “XIX. Yüzyılda Ermenilerin Osmanlı Devleti’ni Terkinde Yerli ve Yabancı Basının Etkisi Üzerine Düşünceler”, 19-20. Yüzyıllarda Türk-Ermeni İlişkileri Kaynaşma-Kırgınlık-Ayrılık-Yeni Arayışlar, (Ed: Fatih M. Sancaktar vd.), C.1, Uluslararası Sempozyum Bildiriler, İstanbul 2015, ss.503-518.
• BİLGİÇ, Veysel K., “Osmanlı Devleti’nde Azınlıklar” Dünden Bugüne Türk-Ermeni İlişkileri, (Ed: İdris Bal vd.), Nobel Yay., Ankara 2003, ss.77-90.
• CÖHCE, Salim, “Ermenistan’ın Tarihi Coğrafyası ve Ermeniler”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (İlk ve Ortaçağ), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.1, Ankara 2014, ss.1-14.
• DEMİR, Muzaffer, “Roma-Armenia İlişkileri (M.Ö.95-M.S.118)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (ilkçağ ve Ortaçağ), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.1, Ankara 2014, ss.55-98.
• ERCAN, Yavuz, “Ermeniler ve Ermeni Sorunu”, Osmanlı’dan Günümüze Ermeni Sorunu, (Ed: Hasan Celal Güzel), Yeni Türkiye Yay., Ankara 2001, ss.75-104.
• ERSAN, Mehmet, “Türk-Ermeni İlişkileri (XI.-XIII. Yüzyıllar)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (Ortaçağ), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.2, Ankara 2014, ss.161-202.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler”, Türkler Ansiklopedisi, (Ed: Hasan Celal Güzel vd.), C.10, Ankara 2002, ss.233-250.
• GÜMÜŞ, Nebi “İslam Tarihi Kaynaklarında Ermeniler”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (İlkçağ ve Ortaçağ), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.1, Ankara 2014, ss.207-223.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, “Ermeni Tehciri ve Gerçekler”, Türkler Ansiklopedisi, (Ed: Hasan Celal Güzel vd.), C.13, Ankara 2002, s.482-582.
• İLTER, Erdal, “Ermenistan Adı, Ermenilerin Menşei ve Türk-Ermeni İlişkileri Konusunda Tespitler”, Dünden Bugüne Türk-Ermeni İlişkileri (Ed: İdris Bal vd.), Nobel Yay. Ankara 2003, ss.3-10.
• İPEK, Ali, “Ermenilere Rum Mezalimi”, Dünden Bugüne Türk-Ermeni İlişkileri, (Ed: İdris Bal vd.), Nobel Yay., Akara 2003, ss.31-38.
• İPEK, Nedim, “Anadolu’danAmerika’ya Ermeni Göçü”, OTAM, Sayı.6, Ankara 1995, ss. 257-280.
• İSKENDER, Pelin, “Berlin Antlaşması’ndan Sonra Samsun ve Çevresinde Ermeni Olayları”, Geçmişten Geleceğe Samsun, Samsun Büyükşehir Belediyesi, Samsun 2006, ss.99-114.
• KARA, Adem, “Güney Amerika Kıtası’na Göç Eden Osmanlı Ermenileri”, International journal of Social Science, Volume 5 Issue 5, October 2012, 171-183.
• KARAGÖZ, Rıza, “Canik Sancağında Ermeni Çetelerinin Faaliyetleri (1894-1896)”, 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Samsun 1998, ss. 251-257.
• KAZICI, Ziya, “Osmanlılar’da Hoşgörü”, Türkler Ansiklopedisi, (Ed: Hasan Celal Güzel vd.), C.10, Ankara 2002, ss.221-232.
• KILIÇ, Davut, “Selçuklulara Kadar Anadolu’da Gregoryen Ermeni Kilisesi (M.451-1100)”, Dünden Bugüne Türk Ermeni İlişkileri, (Ed: İdris Bal vd.), Nobel Yay., Ankara 2003, ss.39-50.
• KOÇAK, Yüksel, Elvan Terzi, “Türkiye’de Göç Olgusu Göç Edenlerin Kentlere Olan Etkileri ve Çözüm Önerileri”, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.3, S.3, 2012, ss.163-184.
• KOLOĞLU, Orhan, “Osmanlıdaki Türk Olmayan Cemaatlerde Türkçenin Yeri”, Türkler Ansiklopedisi, (Ed: Hasan Celal Güzel vd.), C.11, Ankara 2002, ss. 509-514.
• KURAN, Ercüment, “Tarihte Türkler ve Ermeniler”, Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu, (Ed: Hasan Celal Güzel), Yeni Türkiye Yay., Ankara 2001, ss.39-46.
• KUZGUN, Meral, Ebru Güher, “Amerikalı Misyonerlerin Anadolu’da Yardım Faaliyetleri Çerçevesinde Sağlık Misyonu”, International Periodical for the Languages, Litareture and History of Turkısh or Turkıc Volume 10/9 Summer 2015, Ankara-Turkey, ss. 505-534.
• KÜRKÇÜOĞLU, Erol, “X-XI. Yüzyıllarda Doğu Roma ve Selçukluların Ermenistan (Bagratuni-Ardzruni) Politikaları”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (Ortaçağ), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.2, Ankara 2014, ss.89-106.
• ORTAYLI, İlber, “Osmanlı Devleti’nden Günümüze Ermeniler”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (Birlikte Yaşama Kültürü), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.3, Ankara 2014, ss.193-202.
• ORTAYLI, İlber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”, Türkler Ansiklopedisi, (Ed: Hasan Celal Güzel vd.), C.10, Ankara 2002, ss.216-220.
• ÖZCAN, Besin, “Osmanlı Devleti ve Ermeni Teşekkürnameleri”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (Birlikte Yaşama Kültürü), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.4, Ankara 2014, ss.127-147.
• ŞAHİN, Cengiz, “Yurt Dışı Göçün Bireyin Psikolojik Sağlığı Üzerindeki Etkisine İlişkin Kuramsal Bir İnceleme”, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C.21, S.2, 2001, ss.57-67.
• ŞEKER, Mehmet, “Selçuklular ve Osmanlılar Döneminde Ermeniler İle Bir Arada Yaşama Örneği”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (Birlikte Yaşama Kültürü), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.3, Ankara 2014, ss.149-166.
• ŞENER, Abdulkadir, “İslam Hukukunda Gayr-i Müslimler”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, (Birlikte Yaşama Kültürü), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.3, Ankara 2014, ss.115-127.
• TEZCAN, Mehmet,” İran Armeniası (Pers-Armenia)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (İlkçağ ve Ortaçağ), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.1, Ankara 2014, ss.149-182.
• TÜRKMEN, İlhan, “Selçukluların Gayr-i Türk Unsurlara Uyguladığı Hoşgörü ve Adalet Politikası”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (Birlikte Yaşama Kültürü), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.3, Ankara 2014 ss.129-147.
• YAĞCI, Zübeyde Güneş, “Osmanlı Devleti’nde İnşaat Sektöründe Ermeniler”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (Sosyo-Ekonomik Hayat), (Ed: Mehmet Metin Hülagü vd.), TTK. Yay., C.5, Ankara 2014, ss.97-112.