Hasan Refet Efendi Who Is One Of The Well-Known Figure Of Maras: According To The Documents in His Private Archive

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 2, 884 - 921, 20.10.2020

Erhan Alpaslan , Mehmet Bilmen

https://doi.org/10.33437/ksusbd.700972

Öz

This study deals with the biography of Hasan Refet Efendi, who was one of the recent scholars of the Ottoman Empire and the hero of the Maras National Struggle. Hasan Refet Efendi, a member of a family known as “Ilyaszade”, completed his education in Maras. Hasan Refet Efendi, who worked as preacher and lecturer, also served as the founding president of the Committee of Union and Progress (Ittihat ve Terakki) in Maras. During the occupation of Maras by the French, he served as the second chairman of the Association for the Defense of the Rights of Maras. He served in the defense of the city in various areas such as local organization, money, weapons, ammunition, etc. He also joined the struggle of Antep when he was deputy.
He served as deputy of Maras in Turkey Grand National Assembly between 1920-1922. Among the documents belonging to this period, there are documents related to his election to the parliament, his appointment to the parliament, the work of the parliamentary commission and his appointment as a mufti in Maras after leaving the parliament. In addition to these documents, Hasan Refet Efendi's personal documents were evaluated and little known about his life was tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Hasan Refet Efendi, Maras, Grand National Assembly of Turkey, Turkish National Struggle

Kendi Özel Arşivindeki Belgelere Göre Maraş’ın Tanınmış Simalarından Hasan Refet Efendi

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin son dönem âlimlerinden, Maraş Milli Mücadele kahramanı, İstiklal Madalyası sahibi, Hasan Refet Efendi’nin biyografisi ele alınmıştır. “İlyaszade” adıyla tanınmış bir aileye mensup olan Hasan Refet Efendi eğitimini Maraş'ta tamamladı. Vaizlik ve müderrislik yapan Hasan Refet Efendi, İttihat ve Terakki’nin Maraş’ta kuruluşunda kurucu başkan olarak görev yapar. Maraş’ın Fransızlar tarafından işgali aşamasında, Maraş Müdafaayı Hukuk Cemiyeti’nin ikinci başkanlığını yapmıştır. Şehrin savunmasında görev almış, gerekli mahalli teşkilatlanma, para, silah, cephane vb. konularda önemli hizmetler yerine getirmiştir. Mebus olduğu dönemde de Antep mücadelesine bilfiil iştirak etmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclis’inde, 1920-1922 yılları arasında Maraş Mebusu olarak görev yapmıştır. Bu döneme ait evrakların içerisinde; meclise seçilmesi, göreve başlaması, meclis komisyon çalışmaları ve mebusluğu bıraktıktan sonra tekrar Maraş Müftülüğüne tayini ile ilgili yazılı evraktan günümüze intikal eden belgeler yer almaktadır. Hasan Refet Efendi’nin şahsi evrakından günümüze intikal eden belgeler değerlendirilmek suretiyle Refet Efendinin yaşamına dair şimdiye kadar pek az bilinenler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hasan Refet Efendi, Maraş, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Milli Mücadel

Kaynakça

• KSÜ Kütüphane Hasan Refet Efendi Özel Belgeler (KSÜ Kütüphane, HRE Evrakı No.1) (KSÜ Kütüphane HRE Evrakı TBMM vesika No:1a) (KSÜ Kütüphane, HRE Evrakı TBMM vesika No.2-3) (KSÜ Kütüphane, HRE Evrakı TBMM vesika No.3) (KSÜ Kütüphane, HRE Evrakı TBMM vesika No.4). (KSÜ Kütüphane, HRE Evrakı TBMM vesika No.5). (KSÜ Kütüphane, HRE Evrakı TBMM vesika No.6) (KSÜ Kütüphane, Hasan Refet Seçkin, TBMM, Tercüme-i Hal Kâğıdı No: 324).
• Osmanlı Arşiv Belgeleri
• BOA. HR. SYS. 2543-2/13-16. BOA.HR. SYS. 2543-2/36. BOA. HR. SYS. 2543-5/6. BOA. HR. SYS. 2543-7/33,34. BOA. HR. SYS. 2543-8/15-18. BOA.HR. SYS. 2543-8/15-21, 25. BOA. HR. SYS. 2544-1/3,4,1
• Genel Kurmay Arşivi
• ATASE, (İSH- 3A ), Sıra No: 1680, Kutu No: 79, Gömlek No: 28 ATASE, Kİ. 325, D. 15, F. 11; Kİ. 259, D. 23, F. 1-1,1-16, F. 2, F. 3.
• TBMM Zabıt Ceridesi
• T. B. M. M. Zabıt Cerîdesî, Devre:I Cîlt:20 İçtima Senesi : 3, Kırk İkinci İçtima 11.5.1338 Perşembe. TBMM Zabıt Ceridesi, D.I., Cilt.1, İçtima senesi 1, İ:43, 3. 8.1336 (1920). TBMM Zabıt Ceridesi, D.I., Cilt.6, İçtima senesi 1, İ:105, 29. 11.1336 (1920).
• Kavanin Mecmuası-Düstur TBMM Kavanin Mecmuası, Devre I, Cilt:1, 25 Mart 1943. Düstur: Tertip: 3: 111.
• Resmi Gazete Resmi Gazete: Tarih: 4 /4 / 1921 Sayı: 9.
• Akbıyık, Yaşar (1999), Millî Mücadele’de Güney Cephesi Maraş, Atatürk Kültür Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara. Akbıyık, Yaşar, “Maraş’ın Düşman İşgalinden Kurtulmasında Atatürk’ün Rolü”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.V., S.X, Mart 1987. Alpaslan, Erhan, Gedik, Sadi (2018), TBMM Tarfından Maraş’a İstiklal Madalyası Verilmesi ve Şair Mehmet Tahir Nadi Bey’in Madalya Kasidesi, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C.15, S.1, Kahramanmaraş. Alparslan Yaşar - Yakar, Serdar (2012), “Maraş-Fransız Harbi”, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş. Alparslan, Yaşar, Yakar, Serdar (2011), Eski Maraş'ta Alim çıkaran aileler, UKDE, Kahramanmaraş. Arsan, Nimet (1964), Atatürk’ün Tamim Telgraf Ve Beyannameleri 1917-1938, C.IV, Ankara. Bağdatlılar, Adil (1974), Uzunoluk: (İstiklal Harbinde Kahramanmaraş), Kervan Yay.,Toker Matbaası, İstanbul. Çelik, Recep (2005), “Maraş Milli Mücadelesinde Din Adamları”, Kahramanmaraş sempozyumu, Kahramanmaraş Belediyesi, İstanbul. Çelik, Recep (1999), Milli Mücadelede Din Adamları 2, Emre Yayınları, İstanbul. Çoğalan, Celal-Kurtaran, Halit (1963), Her Yönüyle Maraş, İstanbul. Çoker, Fahri (1995), Türk parlamento tarihi: Milli Mücadele ve T.B.M.M. 1919-1923, III. Cilt, TBMM, Ankara. Duran, Tülay (1972), Son Osmanlı Meclisi Mebusanda Felah-ı Vatan İttifakı, BTTD, Sayı:61, İstanbul. Dümer, V. Z (1972),“İstiklal Harbi”, Türk Ansiklopedisi, C. XX, Ankara. Eyicil, Ahmet (2000), “Maraş Mücadelesinde Atatürk”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XVI, Ankara. Eyicil, Ahmet (2005), “Maraş Savunması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S. 61, C. XXI, Ankara. Goloğlu, Mahmut (1970), Üçüncü Meşrutiyet 1920. (Milli Mücadele tarihi. Cilt 3) Başnur Matbaası, Ankara. Gotthart, Jeaschke (1970), Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, C.I, Ankara. Gönen, Cengiz (2005), “Ulusal Kurtuluş Savaşının İlk Kahramanı Maraş”, Ankara. Günay, Necla (2019),“Milli Mücadelenin İlk Zaferi: Maraş Millî Mücadelesi ve Maraş’ın Kahramanlığı”, İstanbul Üniversitesi, Türkiyat Mecmuası - Journal of Turkology, 29, 'Milli Mücadele' Özel Sayısı. Güneş, İhsan (1997), Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923). TİBKY, İstanbul. Karadağ, Hüsameddin (1943), İstiklal Savaşında Maraş, Mersin. Karadağ, Hüsameddin (1994), İstiklal Savasında Maraş, Kahramanmaraş Kurtuluş Müzesi Kurma ve Yaşatma Derneği yayını, Kahramanmaraş. Karadağ, Hüsameddin (2008), “İstiklal Savaşında Maraş”, Haz. Yaşar Alpaslan- Serdar Yakar, İstiklal Savaşında Maraş, Kahramanmaraş. Kundakçı, Hasan (2001), Emperyalizmin Kullandığı Ermeniler, Türkiye Gaziler Vakfı Yayınevi Ankara. Kurtaran, Ali Sezai (1957),“Türk İstiklal Savaşında Maraş Millî Mücadelesine Ait Tarihçe”, Hizmet Gazetesi, 15. 5. 1957, Nr. 34. Kutlusoy, M. Nedim (1960),“Millî Mücadele’den Bir Yaprak, Maraş Destanı”, Kuvâ-yı Milliye Dergisi, s.23, Şubat 1960, Ankara. Oğuzcan, Lütfi (1966), “Milli Mücadele Güney Bölgesinde Bayrak ve Bayrak Özlemi”, Mersin. Osmanlı Belgelerinde Ermeni- Fransız İlişkileri (1918-1919) (2002) C.II, Ankara. Özalp, Yalçın [1984], Mustafa Kemal Milli Mücadelenin İlk Zaferi, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş. Özalp, Yalçın (1986), Gazilerin dilinden milli mücadelemiz, Semih Ofset, Ankara. Paköz, Aslıhan Ece (2015), “Kahramanmaraş'ta bir geç dönem Osmanlı yapısı Müftü Rafet Efendi evi”, Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, İstanbul, ss. 68-85. Tansel, Selahattin (1991), Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C.III, MEBY, İstanbul. Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi, (1966), C.IV, Genelkurmay Başkanlığı Harp Dairesi Resmi Yay., Ankara. Türk İstiklal Harbi, Güney Cephesi, (2009), C.IV, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara. Türk İstiklal Harbi I, (1999), Mondros Mütarekesi Ve Tatbikatı, 3. Baskı, Genelkurmay Yayınevi, Ankara. Türkkorur, Yaşar (1984), “Kurtuluş Savaşı Öncesinde Maraş”, Kahramanmaraş Dergisi 64. Yıl Özel Sayı, Ankara. T. B. M. M. Zabıt Cerîdesî, Devre: I Cîlt: 20 İçtima Senesi : 3, Kırk İkinci İçtima 11.5.1338 Perşembe Sandaloğlu, Osman, Haz. Alparslan, Yaşar (2009), Maraş'ta Saçaklızadeler ve eski Maraş'ta âlimler, UKDE, Kahramanmaraş. Saral, Ahmet Hulki, Saral, Tosun (1970), Vatan Nasıl Kurtarıldı, Nur Dağları “Amanoslar” Toroslar, Adana, Maraş, Gaziantep Ve Urfa'da Yapılan Kuvâ-yı Milliye Savaşları, Türkiye İş Bankası Yay., Ankara. Selek, Sabahattin (1982), Millî Mücadele, İstanbul. Sertoğlu, Murat (1970), “Kendini Kurtaran Şehir Kahramanmaraş’ın Destanı”, Tercüman Gazetesi, 19 Mart 1970, S.3025. Stanley E. Kerr, (1973), “The Lionsof Marash” State Üniversity of Newyork Press, Albany, s. 70. Şavkılı, Cengiz (2000), Birinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Antep ve Maraş Milletvekilleri (Biyografi ve faaliyetleri), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, s. 223. Yayınlanmadı. Şavkılı, Cengiz (2011), Atatürk Döneminde Parlamento Faaliyetleri (1920-1938), Atatürk Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. Şıvgın, Hale (1988), “Mustafa Kemal’in Maraş’ın Kurtuluşu İçin Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.IV, S.II, Ankara. Şıvgın, Hale (1988), “Mustafa Kemal’in Maraş’ın Kurtuluşu İçin Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.IV, S.II, Ankara. Ünalp, Rezzan (2018), “Birinci Dünya Harbi Sonunda Maraş’ın İtilaf Devletlerince İşgali ve Maraş Savunması”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, 11 / 22, (Yaz 2018). Yavuz, Bige.(1994), Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk Fransız İlişkileri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Yakar, Serdar (2014), “Maraş Milli Mücadelesinde Önden Gidenler” (Birinci Kitap),Ukde Yayınları, Kahramanmaraş. Yavuz, Selim (2003), “Kahramanmaraş İşgali Ve Mücadele Günlüğü”, Tarihi Uzunoluk Dergisi, s.15, Kahramanmaraş. Yüzgeç Demirden, Ayşegül (2006), Birinci Büyük Millet Meclis’in Yapısı ve Faaliyetleri (1920-1923), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Isparta. Yıldız, Pakize (2012), Maraş şehri vakıf eserleri, Çizgi, Konya. https://asal.msb.gov.tr/Askeralma/icerik/istiklal-madalyasi-tarihcesi-ve-tanimi (Erişim Tarihi 29.02.2020).