Kemalizm’in İnşasında Bir “İdeolojik Devlet Aygıtı” Olarak Ordu

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 2, 1057 - 1079, 28.08.2021

Levent Börklüoğlu

https://doi.org/10.33437/ksusbd.686685

Öz

Söz konusu makale çalışması, Althusser'in devlet aygıtlarına yönelik ortaya koymuş olduğu kategorizasyonu ordu-siyaset ilişkisi perspektifinden ele alarak Türkiye örneğine uyarlandığında ortaya çıkan sonuçları tartışmayı hedeflemiştir. Modernleşme projesinin ağırlıklı olarak askeri elitler aracılığıyla gerçekleştirildiği söylenebilecek olan Türkiye'nin siyasal yaşamında ordunun yalnızca bir baskı aygıtı değil aynı zamanda ideolojik bir aygıt işlevi de gördüğü iddiasından yola çıkılarak, bilhassa Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kuruluş felsefesinin fikri bir karşılığı olarak kabul edilebilecek Kemalizm ideolojisinin sahip olduğu temel prensip ve yaklaşımların topluma yayılmasında ordunun üstlendiği fonksiyonlar ortaya konularak, silahlı kuvvetlerin niçin salt bir baskı aygıtı olarak değerlendirilemeyeceği sorusuna yanıt aranmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ordu, Kemalizm, Devletin İdeolojik Aygıtları, Devletin Baskı Aygıtları, Egemen İdeoloji

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (2016), İttihatçılıktan Kemalizme, (çev. Fatmagül Berktay), 8. Baskı, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Akyaz, Doğan (2006), Askeri Müdahalelerin Orduya Etkisi, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Althusser, Louis (2016), Filozof Olmayanlar İçin Felsefeye Giriş, (çev. İsmet Birkan), Can Yayınları, İstanbul.
• Althusser, Louis (2015), Marx İçin, (çev. Işık Ergüden), İthaki Yayınları, İstanbul.
• Althusser, Louis (2015a), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, (çev. Alp Tümertekin), 2. Baskı, İthaki Yayınları, İstanbul.
• Althusser, Louis (2009), Kriz Yazıları Althusser'den Sonra Louis Althusser, (çev. Alp Tümertekin), İthaki Yayınları, İstanbul.
• Althusser, Louis (2005), Yeniden-Üretim Üzerine, (çev. Işık Ergüden), İthaki Yayınları, İstanbul.
• Althusser, Louis (2003), Felsefe ve Bilim Adamlarının Kendiliğinden Felsefesi, (çev. Alp Tümertekin), İthaki Yayınları, İstanbul.
• Belge, Murat (2015), "Mustafa Kemal ve Kemalizm", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Kemalizm, Cilt 2, 8. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, ss. 29-43.
• Belge, Murat (2013), "Askerin Önemini Öğretmek ya da Türkiye'de Profesyonel Ordunun İmkansızlığı Üzerine", Erkek Millet Asker Millet Türkiye'de Militarizm, Milliyetçilik, Erkek(lik)ler, (der. Nurseli Yeşim Sünbüloğlu), İletişim Yayınları, İstanbul, ss. 181-186.
• Bora, Tanıl (2009), "Ordu ve Milliyetçilik", Bir Zümre, Bir Parti Türkiye'de Ordu, (der. Ahmet İnsel, Ali Bayramoğlu), 4. Baskı, Birikim Yayınları, İstanbul, ss. 163-178.
• Cizre, Ümit (2015), "Egemen İdeoloji ve Türk Silahlı Kuvvetleri: Kavramsal ve İlişkisel Bir Analiz", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Kemalizm, Cilt 2, 8. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, ss. 156-179.
• Çelik, Nur Betül (1999), "Söylem Kuramları, Hegemonya Kavramı ve Kemalizm", Doğu Batı, İstanbul, Doğu Batı Yayınları, Sayı 8, Ağustos – Eylül – Ekim, ss. 33-47.
• Callincos, Alex (1976), Althusser's Marxism, Pluto Press, London.
• Cumhuriyet Halk Partisi 4. Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası, https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/e_yayin.eser_bilgi_q?ptip=SIYASI%20PARTI%20YAYINLARI&pdemirbas=197610571, (22.08.2016).
• Eker, Kemal (1960), Millet Morali ve Ordu, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
• Feyzoğlu, Osman Güngör (1981), Askerin Din Bilgisi, Kara Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, Ankara.
• Freeden, Michael (2011), İdeoloji, (çev. Hakan Gür), Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Gücüyener, Nuri ve Aslanoğlu, Hikmet (1952), Yabancı Milletlerde Gençliğin Askerlik Öncesi Harb Eğitimi Nasıldır, Bizde Nasıl Olmalıdır, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Güvenç, Serhat (2010), "ABD Askeri Yardımı ve Türk Ordusunun Dönüşümü: 1942-1960", Türkiye'de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, (der. Evren Balta Paker, İsmet Akça), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, ss. 255-284.
• Hanioğlu, Şükrü (2001), Preparation for a Revulation: The Young Turks 1902-1908, Oxford University Press, New York.
• İnan, Süleyman (2004), “Atatürkçülük (Kemalizm) ve İdeoloji”, Liberal Düşünce, Ankara, Liberte Yayınları, Sayı 36, Yıl 9, Ankara, ss. 109-116.
• İnan, Afet A (1973), Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları, Ankara.
• Köker, Levent (2015), "Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Kemalizm, Cilt 2, 8. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, ss. 97-112.
• Mahçupyan, Etyen (2011), "Kemalizm, Pozitivizm ve İktidar Devlet/Ulemâ İlişkilerinde Modern Durum", Doğu Batı, 4. Baskı, Doğu Batı Yayınları, Sayı 7, İstanbul, ss. 107-125.
• Mardin, Şerif (1998), "Modern Türk Sosyal Bilimleri Üzerine Bazı Düşünceler”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, (ed. Sibel Bozdoğan, Reşat Kasaba), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 54-69.
• Özcan, Gencer (2010), "Türkiye'de Cumhuriyet Dönemi Ordusunda Prusya Etkisi", Türkiye'de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, (der. Evren Balta Paker, İsmet Akça), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, ss. 175-221.
• Özçelik, Gökhan T. ve Biçer, Savaş R.S. (2018), Dünden Bugüne Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Açısından Sivil-Asker İlişkisi, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
• Öztan, Güven Gürkan (2014), Türkiye'de Militarizm Zihniyet, Pratik ve Propaganda, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Öztan, Güven Gürkan (2013), "Türkiye'de Milli Kimlik İnşası Sürecinde Militarist Eğilimler ve Tesirleri", Erkek Millet Asker Millet Türkiye'de Militarizm, Milliyetçilik, Erkek(lik)ler, (der. Nurseli Yeşim Sümbüloğlu), İletişim Yayınları, İstanbul, ss. 75-113.
• Plaggenborg, Stefan (2014), Tarihe Emretmek Kemalist Türkiye, Faşist İtalya, Sosyalist Rusya, (çev. Hulki Demirel), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Resch, Robert Paul (2014). Althusser ve Yeni Marksist Toplumsal Kuram, (çev. Feyyaz Şahin), Pales Yayınları, İstanbul.
• Sancar, Serpil (2014), İdeolojinin Serüveni Yanlış Bilinç ve Hegemonyadan Söyleme, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara.
• Saygın, Tuncay (2010), “Lous Althusser”, 1900’den Günümüze Büyük Düşünürler, Cilt 2, (Ed. Çetin Veysal), Etik Yayınları, İstanbul, ss. 519-583.
• Şahinler, Menter (1996), Atatürkçülüğün Kökeni, Etkisi ve Güncelliği, Çağdaş Yayınları, İstanbul.
• Şen, Serdar (2011), Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Toplum Mühendisliği, Su Yayınları, İstanbul.
• Şen, Serdar (2010), Silahlı Kuvvetler ve Modernizm, 3. Baskı, Su Yayınları, İstanbul.
• Şen, Serdar (1998), "Silahlı Kuvvetler ve Resmi İdeolojinin Yeniden Üretimi", Birikim, Sayı 105-106, Birikim Yayıncılık, İstanbul, ss. 137-144.
• Uluboy, Necdet (1945), Askerin Bilgi Kitabı, Askeri Matbaa, İstanbul.
• Ünsaldı, Levent (2008), Türkiye'de Asker ve Siyaset, (çev. Orçun Türkay), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Yiğitgüden, Remzi (1941), Askerlik Psikolojisi, Genelkurmay Matbaası, Ankara.
• Zürcher, Erik Jan (2009), Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, (çev. Yasemin Saner), 23. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.