Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’ndeki (1. Cilt) Meslek Adları Üzerine Bir İnceleme - 1 (Müzik, Eğlence ve Gösteri Hayatıyla İlgili Meslek Adları)

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 3, 1356 - 1376, 31.12.2022

Murat Özgan , Sadi Gedik

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1178271

Öz

Dünya edebiyatının en önemli seyahatnamelerinden birisi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’dir. Evliya Çelebi 17. yüzyılda üç kıtada gezmiştir. Bu kıtalar; Asya, Avrupa ve Afrika’dır. Gezilerinin merkezinde Osmanlı Devleti’nin başkenti olan İstanbul bulunmaktadır. Seyahatnâme on cilttir. Bu on ciltlik eserde bu üç kıtada yaptığı gezileri anlatmaktadır. Evliya Çelebi gezdiği yerleri çeşitli yönleriyle anlatmıştır. Evliya Çelebi Seyahatnâme’de gezdiği yerlerin âdetlerini, kültürünü, tarihini, mimarisini ve iş hayatını çeşitli yönleriyle anlatmıştır.
Evliya Çelebi, birinci cildin iki yüz yetmişinci faslında İstanbul’daki bütün esnafın envanterini yazıya dökmüştür. İstanbul’un dört kadılık bölgesindeki elli yedi çeşit meslek grubundan bahseder. Bu gruplardaki meslek çeşitlerini topladığımız zaman 1100 çeşit esnaf adıyla karşılaşırız. Ancak cildin tamamını taradığımızda bu sayı 2139’a ulaşmaktadır. Evliya Çelebi bu esnafların sadece adını zikretmekle kalmaz bunlar hakkında bazı önemli bilgiler de verir. Her esnafın pîrinden, yaptıkları işlerin inceliklerinden, nerede ve ne kadar olduklarından, dükkânlarının nerede bulunduğundan da bahseder. İşte bu çalışmada tespit edilen müzik, eğlence ve gösteri hayatıyla ilgili meslek adları çoğunlukla bu bölümden olmakla beraber bu cildin tamamı taranarak tespit edilmiştir.
Seyahatnâme’nin birinci cildinde müzik, eğlence ve gösteri hayatıyla ilgili 238 adet meslek adı tespit edilmiştir. Bu meslek adları tematik olarak altı gruba ayrılabilir. Bu çalışmada bu meslek adlarının yapısı incelenmiştir. Kelimelerin kökeni, aldıkları ekler ve anlamları belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, Meslek Adları, Müzik, Eğlence, Gösteri

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2011). Seyyâh-ı âlem Evliya Çelebi. TDK Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford University Press.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük. Ötüken Yayınları.
• Çelik Şavk, Ü. (2011). Sorularla Evliya Çelebi insanlık tarihine yön veren 20 kişiden biri. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitisü Yayınları.
• Dağlı, Y., Kahraman, S. A. (1999). Evliya Çelebi seyahatnâmesi (3. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Dağlı, Y., Kahraman, S. A. (2001). Evliya Çelebi seyahatnâmesi (4. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dağlı, Y., Kahraman, S. A.; Sezgin, İ. (2001). Evliya Çelebi seyahatnâmesi (5. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Dağlı, Y., Kahraman, S. A., Dankoff, R. (2003). Evliya Çelebi seyahatnâmesi (7. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Dağlı, Y., Kahraman, S. A., Dankoff, R. (2005). Evliya Çelebi seyahatnâmesi (9. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Dağlı, Y., Kahraman, S. A., Dankoff, R. (2007). Evliya Çelebi seyahatnâmesi (10. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dankoff, R. (2010). Seyyah-ı âlem Evliyâ Çelebi’nin dünyaya bakışı. (Çev.: Müfit Günay). Yapı Kredi Yayınları.
• –––––––. (2013). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi okuma sözlüğü. (Çev.: Semih Tezcan). Yapı Kredi Yayınları.
• Dankoff, R., Kahraman, S. A., Dağlı, Y. (2006). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi 1. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Bağdat 304 numaralı yazmanın transkripsiyonu – dizini. Yapı Kredi Yayınları.
• Dankoff, R., Kahraman, S. A., Dağlı, Y. (2006). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi (1. Kitap), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi.
• Dülger, E. (2006). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’ndeki Büyü, Sihir ve Falın Halkbilimi Açısından Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro Basımevi.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. TDK Yayınları.
• İlgürel, M. (1995). “Evliya Çelebi” Diyanet İslam ansiklopedisi 11. Cilt ss. 529-533. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Kurşun, Z., Kahraman, S. A., Dağlı, Y. (1999). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi (2. Kitap), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, S. A., Dağlı, Y. (2002). Evliya Çelebi seyahatnâmesi (6. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Kahraman, S. A. (2013). Evliyâ Çelebi ile devr-i âlem. TDK Yayınları. Kahraman, S. A., Dağlı, Y., Dankoff, R. (2003). Evliya Çelebi seyahatnâmesi (8. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şen, S. (2017). Eski Türkçenin deyim varlığı. TDK Yayınları.
• Şen, S. (2007). Orhun, Uygur ve Karahanlı Metinlerindeki Meslekler Bağlamında Eski Türk Kültürü, Ondokuzmayıs Üniversitesi Doktora Tezi.
• Telli, B. (2021 ). Söz varlığı Kahramanmaraş ve yöresi ağızları. Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• TDK (Türk Dil Kurumu). (1996). Türkçe sözlük.