Alanya (Antalya) Yer Adlandırmalarında Renklerin Yeri

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 3, 1310 - 1333, 31.12.2022

Serdar Bulut

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1211465

Cited By: 1

Öz

Antalya’nın tarihi dokusu ile öne çıkan ilçelerinden Alanya’nın yerleşim halinde olan birçok köy, mahalle, mevki, cadde, sokak gibi sürekli yerleşim yerleri ile yayla, vadi, dağ, koy, sahil gibi geçici yerleşim yerleri ve çeşme, mezarlık, köprü, kule gibi mimari olarak yapılan yerleşim yerleri mevcuttur. Bu yerleşim yerlerinin hepsinin kendine toponomi açısından bakılırsa kendine has adları mevcuttur. I. Alaaddin Keykubad’ın fethettiği ve adını verdiği Alanya’nın yer adları noktasında Türkçe adlandırmalar önemli yer tutmaktadır. Alanya’da yer adlarının çoğunun boy, sülale veya aile adı olduğunu söyleyebiliriz. Bunların yanında bitki adları, hayvan adları, dinsel adlar, coğrafi adlar, renk adları vb. birçok adlandırma yer almaktadır. Tüm bu adları toplayınca toplamda Alanya’da 600 civarı ad karşımıza çıkmaktadır.
Renkler, Türkçe yer adlarında önemli bir katmanı oluştururlar. Tarihî metinlerden itibaren renklerden yer adı verme geleneğinin izlerini sürmek mümkündür. Türkçenin ilk yazılı belgeleri sayılan Orhun Yazıtlarında ak (ak termel “Ak Termel ırmağı” T I/25), kara (kara göl “Kara göl” KT K/2), kök (kök tengri “Mavi gökyüzü” K D/1, BK D/2; kök öñ “Kök Ön ırmağı” T I/15) yaşıl (yaşıl ögüz “Sarı ırmak” KT D/1, BK D 15) gibi renk sıfatları ile yer adları yapılmıştır.
Renk adları, yerleşim bölgesinin arazi durumu, bitki örtüsü ve iklim özelliklerindeki renk unsurlarının ön plana çıkarılarak kullanılmasıyla oluşturulmuştur. Türk lehçelerindeki renk adlarıyla ilgili yapılan araştırmalarda kara, ak, kızıl, yaşıl, ve sarıg’ın her yeri ve her şeyi adlandırmakta yaygınlığını, ikinci sırada yer alan ala, kök, boz ve kır renklerinin ise yalnızca belli nesneleri adlandırmakta kullanıldığı tespit edilmiştir. Alanya’da da yer adlarında kara, ak, yeşil, kızıl, gökçe, sarı adları öne çıkmaktadır. Bu çalışmamızda bu adların üzerinde durarak renk adlarının yer adlandırmasındaki önemine dikkat çekmeye çalışacağız. İlgili adları analiz ederek oluşum şekillerini dilbilimsel olarak ortaya koyacağız

Anahtar Kelimeler

Yer adları, Renkler, Renk Adları, Antalya, Alanya, Place Names, Colors, Color Names

The Place of Colors in Place Names in Alanya (Antalya)

Öz

Alanya, one of the districts of Antalya that stands out with its historical texture, has many permanent settlements such as villages, neighborhoods, locations, streets, and temporary settlements such as plateaus, valleys, mountains, bays, beaches and fountains, cemeteries, bridges, There are settlements built architecturally such as towers. All of these settlements have their own unique names in terms of toponymity. Turkish denominations have an important place in the place names of Alanya, which was conquered and named after by 1st Alaaddin Keykubad. We can say that most of the place names in Alanya are clan, family or family names. In addition to these, plant names, animal names, religious names, geographical names, color names, etc. There are many nomenclatures. When we add all these names, we come across 600 names in total in Alanya.
Colors form an important layer in Turkish place names. Starting from historical texts, it is possible to trace the tradition of giving place names from colors. In the Orkhon Inscriptions, which are considered to be the first written documents of Turkish, ak (ak thermal “Ak Termel river” T I/25), kara (kara lake “Black lake” KT K/2), root (root tengri “Blue sky” N D/1, BK D/ 2; root öñ “Kök Ön river” T I/15) and place names were made with color adjectives such as yesil (yasil öküz “yellow river” KT D/1, BK D 15).
Color names are created by highlighting the color elements in the land situation, vegetation and climate characteristics of the settlement area. In the researches on color names in Turkish dialects, it has been determined that black, white, crimson, green, and sarig are common in naming everywhere and everything, while the colors ala, root, gray and prairie, which take the second place, are used to name only certain objects. The names of black, white, green, red, sky, yellow are prominent in place names in Alanya. In this study, we will focus on these names and try to draw attention to the importance of color names in place naming. By analyzing the related names, we will reveal the forms of formation linguistically.

Anahtar Kelimeler

Place Names, Colors, Color Names, Alanya, Antalya

Kaynakça

• Açıkel, A. (2003). Artukabad havzası yer adları (1455-1600). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20(2), 181-202.
• Akar, A. (2006). Renge bağlı yer adlandırmalarında Muğla örneği. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006/1(20), 51-63.
• Aksan, D. (1974). Anadolu yer adları üzerine en yeni araştırmalar. TDAY Belleten 1973-1974. 185-193.
• Albayrak, O. (2011). Ordu adının resmi kaynaklardaki yer adları üzerine incelemeler, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Ordu Üniversitesi.
• Albayrak, R. (2004). Toponim teknikleri ve Kafkasya-Borçalı yer adları. Berikan Yayınevi.
• Arıkoğlu, E. ve Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atmaca, E. (2016). Eski Oğuz Türkçesinden günümüz Türkiye Türkçesine söz varlığı ve anlam olayları. Palet Yayınları.
• Atmaca, E. ve Kaba, O. (2019). Alanya (Antalya) ağzından Derleme Sözlüğü’ne katkılar. (Ed. F. Turan ve Ö. Tabaklar). Doğumunun 120. Yılında Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu Hatıra Kitabı İçinde (s. 205-234). İstanbul Üniversitesi & İstanbul Türk Ocakları Şubesi.
• Ayaz, E. S. ve Ayaz, S. (2013). Iğdır ili yer adlarında kullanılan renk adları üzerine bir inceleme. (Yayına Hazırlayanlar: O. Belli ve V. E. Belli). I. Uluslararası Aras Havzası Sempozyumu (5-8 Temmuz 2010-Kars) İçinde (s. 299-307). Atölye Ofset.
• Başkan, Ö. (1970). Türkiye yer adları üzerine bir deneme. TDAY Belleten, 0(0), 237-251.
• Bayat, F. (1993). Oğuz epik en’enesi ve Oğuz Kağan Dastanı. Azerbaycan Elmler Akademiyası.
• Bayat, F. (2002). Oğuz Kağan Destanı üzerine yeni düşünceler. (Ed. Hasan Celal Güzel vd.). Türkler, (Cilt: 3) İçinde (s. 520-526). Yeni Türkiye Yayınları.
• Benzing, J. (1953). Einführung in das studium der altaischen philologie und Turkologie. Wiesbaden.
• Bulut, S. (2020). Alanya (Antalya) ağzından “Derleme Sözlüğü”ne katkılar. ASOS Journal, 8(111), 117-144.
• Bulut, S.; Albayrak, O.; Oral, M. ve Bıçakcı, C. (2018). Giresun ili Tirebolu ilçesi meskûn yer adları üzerine bir inceleme. Turkish Studies, 13(28), 1065-1102.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford University Press. Dilaçar, A. (1988). Kutadgu Bilig incelemesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, A. (2002). İslamiyetten önceki Türk inancına dair. (Ed. Hasan Celal Güzel vd.). Türkler, (Cilt: 3) İçinde (s. 305-319). Yeni Türkiye Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Kaşgârlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eren, H. (2010). Yer adlarımızın dili. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut kitabı-1. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gabain, A. V. (1968). Renklerin sembolik anlamları. DTCF Türkoloji Dergisi, 1(3), 107-113.
• Genç, R. (1997). Türk inanışları ile milli geleneklerinde renkler ve sarı-kırmızı-yeşil. Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, 9(27), 1075-1110.
• Gülensoy, T. (1995). Türkçe yer adları klavızu. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güllüdağ, N. (2019). Tarihsel Gelişim süreci içinde –mAn/+mAn eki. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 557-590.
• Gündüz Önal, A. (2019). Alanya’nın yer adları. Alanya Belediyesi Yayınları.
• Heyet, C. (1996). Türklerin tarihinde renklerin yeri. (Haz. S. Tural ve E. Kılıç). Nevruz ve Renkler İçinde (55-61). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (1947). Altay dağlarında bulunan eski Türk mezarları. Belleten, 0(43), 569-570.
• İnan, A. (1987). Makaleler ve İncelemeler, (Cilt: 1). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İsayev, D. (1977). Cer-suu atarının sırı. Mektep.
• Kaba, O. (2019). Alanya yöresi söz varlığı, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Akdeniz Üniversitesi.
• Karaağaç, G. (2008). Türkçe verintiler sözlüğü. Türk dil Kurumu Yayınları.
• Kocakuşak, S. (1995). Alanya’da yerleşme adlarının özellikleri. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Dergisi, 0(4), 171-187.
• Kononov, A. N. (2015). Türk lehçelerinde renk adlarının semantiği. (Çev.: R. Adzhumerova ve E. Atmaca). Gazi Türkiyat, 0(17), 185-204
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kurgun, L. (2002). Denizli ili yer adları, (2 Cilt), [Yayımlanmamış doktora tezi], Pamukkale Üniversitesi.
• Küçük, S. (2010). Eski Türk kültüründe renk kavramı. Bilig, 0(54), 185-210.
• Memmedov, N. (1993). Azerbaycan’ın yer adları (oronimiya). Bakı.
• Nişanyan, S. (2020). Nişanyan sözlük, çağdaş Türkçenin etimolojisi. Liberus Yayınları.
• Ögel, B. (1984). Türk Kültür tarihine giriş, (Cilt: VI). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Radlov, W. (1893). Versuch eines wörterbuches der Türk-dialecte, I/1. St. Petersburg.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki.
• Sakaoğlu, S. (2001). Türk ad bilimi I giriş. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sevortyan, E. V. (I-1974, II-1978, III-1980, IV-1989, V-1997, VI-2000). Etimologiçeskiy slovar Tyurkskih yazıkov. Moskova.
• Şahin, İ. (2007). Türkçe yeradlarının yapısı üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(32), 1-14.
• Şahin, İ. (2015a). Türk dilinde renk adı +mAn sistemi ve {mAn} ekinin kökenine dair. TEKE-Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(1), 45-68.
• Şahin, İ. (2015b). Türkiye yeradbiliminde leksik-semantik sınıflandırma meselesi. Avrasya Terim Dergisi, 3(1), 10-21.
• Şenel, M. (2013). Elazığ ili yer adları üzerine bir inceleme. Manas Yayıncılık.
• Tekin, F. ve Cantürk, S. (2017). Giresun ili merkez yer adları üzerine bir inceleme. Jass Studies Dergisi-The Journal of Academiz Social Science Studies, 0(60), 97-120.
• Tekin, T. (2010). Orhon yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Telli, B. (2018). Yer adları üzerine bir değerlendirme: Adıyaman ili gölbaşı ilçesi örneği. Turkish Studies, 13(12),507-526.
• Tuna, O. N. (1960). Köktürk yazılı belgelerinde ve Uygurcada uzun vokaller. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1960, 8(8), 213-282.
• Tunçel, H. (2000). Türkiye’de ismi değiştirilen köyler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 23-34.
• Türk Dil Kurumu (2009a). Derleme sözlüğü, (Cilt: I). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009b). Derleme sözlüğü, (Cilt: III). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009c). Tarama sözlüğü, (Cilt: IV). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uysal, İ. N. ve Coşkun, H. (2019). Renge bağlı yer adları: Karaman / Sarıveliler örneği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN, 68(Aralık), 205-225.
• Vambery, H. (1878). Etymologisches wörterbuch der Turko-Tatarrischen sprachen. Leipzig. Yavuz, S. ve Şenel, M. (2013). Yer adları (Toponim) terimleri sözlüğü. Turkish Studies, 8(8), 2239-2254.
• Yıldırım, E. (2012). Türk kültüründe renkler ve ifade ettikleri anlamlar, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Yudahin, K. K. (1945). Kırgız sözlüğü, (Çev. A. Taymas). Türk Dil Kurumu Yayınları.