Persian Poems in Diwan by Mehmed Esʽad Aga of Enderun

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 3, 1259 - 1280, 31.12.2023

Havva Tok Yıldız

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1400580

Öz

Mehmed Es’ad Aga of Enderun is a diwan poet who lived in the late 18th century and early 19th century and wrote poems amount to be able to organize a diwan besides his several official duties throughout his life. Mainly consisting of Turkish poems, the diwan by the poet, who is considered among the poets of Hazîne-i Humayûn (Imperial Treasury) and wrote poems under the pseudonym of Es’ad, also contains Persian poems. Including 10 Persian poems in his diwan in a period when writing a Persian poem is considered an attainment, the poet also put down Turkish-Arabic-Persian mulamma (macaronic) poems, on paper. Es’ad Aga, who can be considered a nazire (imitation) poet, attracts attention with the tazmins (implications) and tanzirs (arrangements) he wrote for the poems by the poets leaving their mark on the century they lived in such as Ali-Shir Nava'i, Hafez-i Shirazi, Fuzûlî, Bâkî, and Nâbî, Ibrahim Hakkı of Erzurum, and demonstrates his affinity and competency towards the Persian language in the poems he wrote in this language. Furthermore, the macaronic tahmis (quintet) he arranged over the first ghazal found in the Diwan of Hafez and imitated the most among all is one of the poems by Es’ad that are worthy of notice. The aforementioned quintet was included in the study in terms of containing Persian verses within. All 10 Persian poems in the Diwan were written in ghazal form and the implication written for Hafez’s ghazal was organized in quintet form.
The aim of this research is to identify the Persian poems in Diwan by Mehmed Esʽad Aga of Enderun and analyze the data of the poems identified. This is followed by the transcriptions and intralingual-translated versions of the aforementioned poems and an overall evaluation of these.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Es‘ad Aga, Enderun, Persian Poem, Hafez Shirazi

Enderunlu Mehmed Es‘ad Ağa Divanı’ndaki Farsça Şiirler

Öz

18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyılın başlarında yaşamış Enderunlu Mehmed Es‘ad Ağa, yaşamı boyunca birçok resmî görevinin yanı sıra divan tertip edecek kadar şiir de kaleme almış bir divan şairidir. Hazine-i Hümayun şairleri arasında değerlendirilen ve Es‘ad mahlasıyla şiirler yazan şairin çoğunluğu Türkçe şiirlerden oluşan divanında Farsça şiirleri de mevcuttur. Farsça şiir yazmanın hüner sayıldığı dönemde, divanında 10 Farsça şiire yer veren şair, Türkçe-Arapça-Farsça mülemma şiirlerde de kaleme almıştır. Bir nazire şairi olarak değerlendirilebilecek Es‘ad Ağa, Ali Şîr Nevaî, Hâfız-ı Şîrâzî, Fuzûlî, Bâkî, Nâbî, Erzurumlu İbrahim Hakkı gibi yaşadıkları yüzyıla damgasını vuran şairlerin şiirlerine yaptığı tazmin ve tanzirler ile dikkat çekerken Farsça kaleme aldığı şiirlerinde de bu dile olan yatkınlığını ve yetkinliğini gösterir. Aynı zamanda Hâfız’ın Divanı’nda yer alan ve en çok nazire yazılan ilk gazelini tanzir ettiği mülemma tahmis de Es‘ad’ın dikkate değer şiirlerindendir. Bahsi geçen bu tahmis, içerisinde Farsça mısralar barındırması açısından çalışmaya dahil edilmiştir. Divanda yer alan 10 Farsça şiir de gazel nazım şekliyle kaleme alınmış olup Hâfız’ın gazeline yapılan tazmin; tahmis nazım şekliyle tertip edilmiştir.
Bu çalışmanın amacı; Enderunlu Mehmed Es‘ad Ağa Divanı’nda yer alan Farsça şiirleri tespit etmek ve tespit edilen şiirlerin verilerini değerlendirmektir. Devamında ise söz konusu şiirlerin çeviri yazılı ve dil içi çevirili şekilleri verilerek şiirler hakkında genel bir değerlendirmede bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Es‘ad Ağa, Enderun, Farsça Şiir, Hâfız-ı Şîrâzi, Nazire

Teşekkür

Prof. Dr. Yakup Poyraz, Hüsrev Demir

Kaynakça

• Akkuş, M. (2007). Klâsik türk şiirinin anlam dünyası, edebi türler ve tarzlar. Fenomen Yayınları.
• Aksoyak, İ. H. (1999). Hâfız divanındaki ilk beytin Osmanlı edebiyatına etkisi. Bilig, 8, 99-104.
• Ateş, A. ve Tarzi A. (1976). Farsça grameri. MEB Yayınları.
• Etik, A. (1968). Farsça-Türkçe lûgat. Salah Bilici Kitabevi Yayınları.
• Hafız-ı Şirazî. (1988). Hafız dîvânı, Gölpınarlı, A. (Çev.). Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları: 393, Şark-İslâm Klasikleri: 50.
• Kanar, M. (2009). Farsça-Türkçe sözlük. Say Yayınları.
• Kanar, M. (2019). Farsca dilbilgisi-konuşma-çeviri tekniği-anahtar kelimeler. Say Yayınları. İstanbul. Mütercim Âsım Efendi. (2009). Burhan-ı katı, Öztürk, M. & Örs, D. (Haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sûdî-i Bosnevî. (2020). Şerh-i dîvân-ı Hâfız- Sûdî’nin Hâfız dîvânı şerhi, Kaya, İ. (Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 155.
• Şükûn, Z. (1994). Farsça-Türkçe lûgat gencine-i güftar ferheng-i Ziya. Maarif Matbaası. Tok Yıldız, H. (2023). Mehmed Es'ad Ağa dîvânı‎ (inceleme-çeviri yazılı metin-sözlük), [Yayımlanmamış doktora tezi], Ondokuz Mayıs Üniversitesi.