SCHWARTZ’IN DEĞERLER SINIFLANDIRMASINA GÖRE DÎVÂNU LUGÂTİ’T TÜRK

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: Divanu Lügati't Türk'ün 950. Yıl Dönümü, 207 - 218, 22.12.2024

Melike Somuncu

Öz

Değer, eğitim, sosyoloji gibi alanlar başta olmak üzere farklı disiplinlerce ele alınan ve yaşamın birçok noktasında da konumlanan önemli bir kavramdır. Öyle ki toplumlarda nesilden nesile aktarılabilen tarihsel bir zemine ihtiyaç duyarak şekillenebilen değerler ortak bir kültür mekanizmasıdır. Schwartz’ın sınıflandırmasına göre değerler, güç (power), başarı (achievement), hazcılık (hedonism), uyarılım (stimulation), öz yönelim (self direction), evrenselcilik (üniversalizm), iyilikseverlik (benevolence), geleneksellik (tradition), uyma (conformity), güvenlik (security) şeklinde on ayrı başlıkta ve temadadır. Kültürün bir parçası olan değerler, toplumun varlığının sürdürülmesinde önem arz etmesi bağlamında Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün toplumu ilgilendiren her noktası ile birebir ilgilendiği bilinmektedir. Bu çalışmada Schwartz’ın değerler sınıflandırması esasında Türklük biliminin en önemli kaynaklarından olan Dîvânu Lugâti’t-Türk değerlendirilerek metnin tamamında gerek şiir gerek atasözü gerekse sözcük bağlamında birçok malzeme barındırdığı tespit edilmiştir. Bu malzemeler ışığında eserde verilen sosyolojik tüm iletiler incelenmiştir. Türk topluluklarının sosyal hayatlarından ve hayata bakış açılarından bir kesit sunan Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün bir sözlüğün ötesinde olduğu sevgiyi, adaleti, hatta kültürler arası köprüyü kurmada önemli bir kaynakça olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti't-Türk, Schwartz, değerler

Kaynakça

• Oktay A. (2008). Değer eğitimi akımlarına genel bir bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, 6, (16), 9-11.
• Çayır Çevik, Y. (2014). Türkçe öğretim programında değerler ve Dede Korkut hikâyelerinin değerler açısından incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.
• Çıkla, İ. (2015). Uluslararası ilişkilerde ve devletlerarası politikalarda barış kavramı. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 3, (2), 27-33.
• Demir, N. (2019). Değerler eğitimi açısından Necip Fazıl Kısakürek’e ait “Çile” adlı eserde kök değerlerin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi], Atatürk Üniversitesi.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2014), Dîvânu Lugâti't Türk (giriş - metin - çeviri - notlar - dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güngör, E. (1998). Değerler psikolojisi üzerinde araştırmalar (2. Baskı), Ötüken Neşriyat.
• GTS (Güncel Türkçe Sözlük), https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 02. 04. 2024).
• Korkmaz, Z (1995). Kaşgarlı Mahmud ve Dîvânu Lugâti’t Turk. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, 1, (629), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özkul, O (2015). Türk kimliğini oluşturan ortak kültürel değerler. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 4, (8), 183-184.
• Sarikaya, B. & Aydeniz, S. (2021). Van yöresine ait halk masallarının değer aktarımı açısından incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, 451-480.
• Soyuçok, M. (2022). Kök değerlerin kökenleri: bir Dîvânu Lugâti’t Türk incelemesi. Folklor Akademi Dergisi. 5 (1), 101-113.
• Schwartz, S. H., & Bilsky,W. (1990). Toward a theory of the universal content and structure of values: extensions and cross-cultural replications. Journal of Personality and Social Psychology 58(5) 878–891.
• Schwartz, S H. (2005). Robustness and fruitfulness of a theory of universals ın ındividual human values. in A. Tamayo and J.B. Porto (eds), Valores e Comportamento nas Organizações [Values and Behavior in Organizations], Petrópolis, Brazil: Vozes.
• Tural, S. (1992). Kültürel kimlik üzerine düşünceler. Ecdâd Yayınları.
• Toksöz, H. (2016). Farabi düşüncesinde ilahi cömertlik ve adalet. Diyanet İlmi Dergisi, Farabi Özel Sayısı, 1, 84-85.
• Uçar, M. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün yeni yayını üzerine bir değerlendirme. Mustafa Öztürk’e Armağan (ed. Mustafa Argunşah), Kesit Yayınları, 349-359, İstanbul.
• Yaman, E. (2014). Değerler eğitimi. Akçağ Yayınları,.
• Yaran, C. S. (2008). Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânu Lugâti’t Türk’ünde erdem ve bilgelik. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, 25.
• Yazıcı, K. (2010). Değerler eğitimine genel bir bakış, TÜBAR, 19, 501.
• Yıldırım, S. G. & Demirel, M. (2019). Türk tarihinde değerler ve değerler eğitimi üzerine bir inceleme. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 5, (1), 92-99.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.