Comparison Of Divan u Lugati’t-Türk And Kumuk Turkish In Terms Of False Equivalents

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: Divanu Lügati't Türk'ün 950. Yıl Dönümü, 41 - 77, 22.12.2024

Türker Bulduk

Öz

Turkish, which is considered to be one of the oldest cultural languages in the world, has been spoken in a very wide geography throughout its long history and has been divided into many dialects, most of which have become languages today. Due to dialectization, some sound, shape and word features in the main mass have also changed over time. In this study, the Kumuk Turkish vocabulary, which is one of the dialects of Turkish, will be discussed. The words in Divan u Lûgati’t-Türk, which is the oldest source of Turkish vocabulary, will be compared with the Kumuk Turkish vocabulary and words that have undergone semantic differences will be identified. In this study, in which false equivalent words that are the same in terms of sound and structure or are known to come from the same source with regular sound equivalences in dialects but do not overlap in meaning at all will be identified in the examination section, brief information about Divan u Lûgati’t-Türk, the concept of false equivalent, Kumuks and Kumuk Turkish is also provided. It has been determined that many words identified in Kumuk Turkish have acquired very different meanings, generally through semantic expansion, from Divan u Lûgati’t-Türk to the present day. Words that differ in form due to regular sound changes between Divan u Lûgati’t-Türk and Kumuk Turkish and whose semantic features do not coincide with their usage in Divan u Lûgati’t-Türk have also been included in the study.

Anahtar Kelimeler

Vocabulary, False Equivalent Words, Kumuk Turkish, Divan u Lûgati’t-Türk

Divân u Lugati’t-Türk İle Kumuk Türkçesinin Yalancı Eş Değerler Bakımından Karşılaştırılması

Öz

Dünyanın en eski kültür dillerinden biri olduğu kabul edilen Türkçe, uzun geçmişi boyunca çok geniş bir coğrafyada konuşulmuş ve bugün çoğu dil hâline gelmiş birçok lehçeye ayrılmıştır. Lehçeleşmeye bağlı olarak ana kütledeki birtakım ses, şekil ve sözcük özellikleri de zamanla farklılaşmıştır. Bu çalışmada Türkçenin lehçelerinden biri olan Kumuk Türkçesi söz varlığı ele alınacaktır. Türkçenin en eski söz varlığı kaynağı olan Divân u Lûgati’t-Türk’teki sözcükler, Kumuk Türkçesi söz varlığı ile karşılaştırılarak anlam farklılaşmasına uğrayan sözcükler tespit edilecektir. Ses ve yapı bakımından aynı olup veya lehçelerdeki düzenli ses denklikleriyle aynı kaynaktan geldiği bilinen fakat anlam itibarıyla birbiriyle hiçbir şekilde örtüşmeyen yalancı eş değer sözcüklerin inceleme bölümünde tespit edileceği bu çalışmada Divân u Lûgati’t-Türk, yalancı eş değerlik kavramı, Kumuklar ve Kumuk Türkçesi hakkında kısa bilgiler de verilmiştir. Kumuk Türkçesinde tespit edilen çok sayıda sözcüğün, Divân u Lûgati’t-Türk’ten günümüze, genellikle anlam genişlemesi yoluyla çok farklı anlamlar kazandığı belirlenmiştir. Divân u Lûgati’t-Türk ile Kumuk Türkçesi arasındaki düzenli ses değişikleriyle nedeniyle şeklen farklılaşan aynı zamanda anlam özellikleri de Divân u Lûgati’t-Türk’teki kullanımlarla hiç örtüşmeyen sözcüklere de çalışmada yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Söz Varlığı, Yalancı Eş Değer Sözcükler, Kumuk Türkçesi, Divân u Lûgati’t-Türk

Kaynakça

• Akça, H. (2017). Kumuk Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde yalancı eş değerler, Türkbilig(33), 31-132. Aksan, D. (2021). Türkçenin sözvarlığı. Bilgi Yayınevi.
• Bulut, S. (2016). Divanü Lugati't-Türk'ten Ahıska Türkleri yazılı ve sözlü diline geçen atasözleri, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 2(3), 95-112. https://doi.org/10.20322/lt.72738
• Can, H. (Kasım 2008-Ocak 2009). Yalancı eşdeğerler açısından Divan-ı Lügati't-Türkle Türkiye Türkçesi ve Türkmencenin karşılaştırılması, Akademik Araştırmalar Dergisi Kaşgarlı Mahmut Özel Sayısı(39), 347-373.
• Ercilasun, A. B. (Ed.) (2007). Türk lehçeleri grameri. Akçağ Yayınevi.
• Mahmud, K. (2018). Divanü Lugat-it-Türk-Dizin. (B. Atalay, Çev.) Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Telli, B. (2019). Divanü Lugati't-Türk'teki atasözlerinin söz dizimsel özellikleri, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(33), 197-226. https://doi.org/10.14520/adyusbd.623029