Single Examples (Hapax Legomenons) Used in the Vocabulary of Süheyl Ü Ne-Bahâr, Specific in Old Anatolian Turkish

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 1, 48 - 62, 30.04.2024

Züleyha Ak , Hami Akman

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1389561

Öz

Hapax legomenon is a group of words meaning “said only once, once.” This term is generally interpreted as "single break-even", "sample" or "single sample/samples" in Turkish. Süheyl ü Nev-bahar, XVI. It was translated from a Persian work of unknown origin by Hodja Mes'ud bin Ahmed and his nephew Izzeddin Ahmed in the 19th century. This work, among the contemporary love masnavis, is distinguished by the fact that it contains a lot of old elements, contains a lot of archaic elements and expressions, and contains single examples (hapax legomenon) among them. These single examples in Süheyl ü Nev-bahar are generally given as examples to be cited in the Tarama Dictionary: dikim, uçarda, ḳımrat-, yanıt- etc.; However, there are also those that are not shown in the Scanning Dictionary and are only available in Süheyl ü Nev-bahar: al-, arkala-, bayla-, teay-, ürk, etc. These single examples used in Süheyl ü Nev-Bahâr generally attract attention with derived words: tüzüt-, tazıḳ-, süşdur-, sarpraḳ, kishrek, kıvanıḳ / ḳıvanuḳ etc. Apart from this, there are also those that look like roots: soy, village, al- etc. The only examples of the words of this talented Süheyl ü Nev-Bahâr were tried to be evaluated by taking into consideration the Süheyl ü Nev-bahâr text and the Tarama Dictionary specifically for Old Anatolian Turkish.

Anahtar Kelimeler

Single examples (hapax legomenon), Süheyl ü Nev-bahar, Scanning Dictionary, Old Anatolian Turkish.

Eski Anadolu Türkçesi Özelinde Süheyl Ü Ne-Bahâr’ın Söz Varlığında Kullanılan Tek Örnekler (Hapax Legomenonlar)

Öz

Hapax legomenon, “sadece bir kez, bir defa söylenen” anlamında Yunanca bir kelime grubudur. Bu terim Türkçede genellikle “tek kullanımlık, “numunelik” veya “tek örnek / örnekler” olarak karşılanmaktadır. Süheyl ü Nev-bahâr, XVI. yüzyılda Hoca Mes’ud bin Ahmed ile yeğeni İzzeddin Ahmed tarafından aslı bilinmeyen Farsça bir eserden tercüme edilmiştir. Bu eser çağdaşı olan aşk mesnevilerden, eskicil öğelerin oldukça fazla olması, arkaik unsurları ve deyimleri fazlaca barındırması ve bunlar arasında tek örnekleri (hapax legomenon) içermesi açısından ayrı bir öneme sahiptir. Süheyl ü Nev-bahâr’daki bu tek örnekler genelde Tarama Sözlüğü’nde de tanık gösterilmek için örnek verilmiştir: dikim, uçarda, ḳımrat-, yanıt- vb.; ancak Tarama Sözlüğü’nde gösterilmeyen, sadece Süheyl ü Nev-bahâr’da mevcut olanları da vardır: al-, arkala-, bayla-, çayla-, ürk vb. Süheyl ü Nev-Bahâr’da kullanılan bu tek örnekler genelde türemiş kelimeler olmasıyla da dikkat çekmektedir: tüzüt-, tazıḳ-, sıvışdur-, sarpraḳ, kişirek, kıvanıḳ / ḳıvanuḳ vb. Bundan başka kök görünümünde olanlar da vardır: soy, köy, al- gibi. Bu çalışmada Süheyl ü Nev-Bahâr’ın söz varlığında yer alan tek örnekleri Süheyl ü Nev-bahâr metni ve Eski Anadolu Türkçesi özelinde Tarama Sözlüğü de göz önünde bulundurularak değerlendirilmeye çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Tek örnekler (hapax legomenon), Süheyl ü Nev-bahâr, Tarama Sözlüğü, Eski Anadolu Türkçesi.

Kaynakça

• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford Press
• Derleme Sözlüğü (2019). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilçin, C. (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilçin, C. (2016). Süheyl ü Nev-Bahâr İnceleme -Metin -Sözlük. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.   Ercialsun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karagöz, İ. (2011). Kutadgu Bilig’in Söz Varlığındaki (Bazı) Hapax Legomenon (Tek Kullanımlık)lar. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I-II (1991). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Okta, G. (2020). Çağdaş Türkiye Türkçesinde Tek Sözcükte Görülen (Hapax Legomenon) Yapım Ekleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(4), s. 540-553).
• Paçacıoplu, B. (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. Kesit Yayınları.
• Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (2019). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taş, İ. (2009). Süheyl ü Nev-bahâr’da Eskicil Öğeler, Palet Yayınları.
• Tezcan, S. (1994). Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlar. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Yıldız, H. (2011). Yakutçayla Tanıklanabilen Hapax Legomenon’lar. International Journal of Central Asian Studies, 15, s. 20-42.
• Yıldız, H. (2014). Yakutçada Tanıklanabilen Hapax Legomenon’lar-II: Ünsüzle Başlayan Hapaxların Durumu. Siberian Studies (Sad), 2(5), s. 36-53.  Yüce, N. (201). Mukaddemetü’l-Edeb Ḫvārizm Türkçesi İle Tercümeli Şuster Nüshası. Türk Dil Kurumu Yayınları.