Hatay Republican Senators and Their Political Activities (1961-1980)

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 914 - 930, 31.08.2025

Seda Büyükaşik İsa Kalaycı

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1694699

Öz

Abstract: The most important democratic elements of a country are political parties and elections. Elections held with the participation and guidance of political organizations are carried out with the aim of both modernizing the political regime of the state and gaining a place in the country and the international system. The most important stages of democratic steps in Turkey date back to the modernization period of the Ottoman Empire. The bicameral system of government, which took its place in Turkish democratic life with the Kanun-i Esasi on December 23, 1876, came to the agenda of the Turkish public again in 1946. The bicameral system of government, which was put forward by opposition political formations until May 27, 1960, was accepted in the 1961 Constitution and took its place in Turkish democracy. Thus, in the period 1961-1980, the legislative powers of Turkey witnessed the formation and interaction of the political structure known as the "Republican Senate". During the mentioned period, the people representing Hatay in the Republican Senate were elected by the people and because of general voting.
In this article, the activities of the members of the Hatay Republic Senate in the period of 1961-1980 were included. The activities of 6 people, namely Sabahattin Adalı, Vehbi Aksoy, Mustafa Deliveli, Enver Bahadırlı, Kemal Kılıçogu and Mehmet Sonmez, were mentioned in the 19-year period examined. Thus, both local and national actions and statements of Hatay senators were included. Thus, the parliamentary works of senators regarding both the country and Hatay agenda were revealed. The research utilized Hatay senators' parliamentary personal biography reports, official publications, periodicals and research works.

Anahtar Kelimeler

Senate of the Republic , Hatay , Senator , History of Turkish Democracy

Hatay Cumhuriyet Senatörleri ve Siyasi Faaliyetleri (1961-1980)

Öz

Bir ülkenin demokratik unsurlarının başında siyasal partiler ve seçimler gelmektedir. Siyasi örgütlerin katılımı ve yönlendirmesiyle yapılan seçimler hem devletin siyasi rejimini modernleştirmek hem de ülke içerisinde ve uluslararası sistemde yer edinmek saikiyle gerçekleştirilir. Türkiye’deki demokratik adımların en önemli aşamaları Osmanlı Devleti’nin modernleşme dönemine kadar gitmektedir. 23 Aralık 1876 tarihindeki Kanun-i Esasi’yle Türk demokrasi hayatında yer edinen çift meclisli yönetim şekli, 1946 yılında tekrar Türk kamuoyunun gündemine oturmuştur. Muhalif siyasal oluşumlar tarafından 27 Mayıs 1960’a dek öne sürülen çift meclisli yönetim düzeni, 1961 Anayasası’nda kabul görmüş ve Türk demokrasisinde yerini almıştır. Böylece 1961-1980 döneminde Türkiye’nin yasama erkleri “Cumhuriyet Senatosu” olarak anılan siyasi yapının oluşum ve etkileşimine sahne olmuştur. Bahsedilen dönemde Cumhuriyet Senatosu’nda Hatay’ı temsil eden kişiler halk tarafından ve genel oylama sonucunda seçilmişlerdir.
Bu makalede; 1961-1980 dönemindeki Hatay Cumhuriyet Senatosu üyelerinin faaliyetlerine yer verilmiştir. İncelenen 19 yıllık zaman diliminde Sabahattin Adalı, Vehbi Aksoy, Mustafa Deliveli, Enver Bahadırlı, Kemal Kılıçoğlu ile Mehmet Sönmez’den oluşan 6 kişinin faaliyetlerine değinilmiştir. Böylece Hatay senatörlerinin hem yerel hem de ulusal eylemlerine ve söylemlerine yer verilmiştir. Böylece senatörlerin hem ülke hem de Hatay gündemine dair parlamenter çalışmaları ortaya konmuştur. Araştırmada Hatay senatörlerinin Tercüme-i Hal evraklarından, resmi yayınlardan, süreli yayınlardan, tetkik eserlerden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Senatosu , Hatay , Senatör , Türk Demokrasi Tarihi.

Etik Beyan

Bu çalışma Etik Kurul izni gerektirmeyen bir araştırmadır.

Kaynakça

• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 1. Dönem, C. 3-31, B. 1-55, TBMM Matbaası, Ankara (1961-1962).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 2. Dönem, C. 9-11, B. 37-71, TBMM Matbaası, Ankara, (1962-1963).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 4. Dönem, C. 26-27, B. 72-80, TBMM Matbaası, Ankara, (1964-1965).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 5. Dönem, C. 31-36, B. 30-91, TBMM Matbaası, Ankara, (1965-1966).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 6. Dönem, C. 38-42, B. 23-79, TBMM Matbaası, Ankara, (1966-1967).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 7. Dönem, C. 44-47, B. 15-59, TBMM Matbaası, Ankara, (1967-1968).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 8. Dönem, C. 51, B. 32, TBMM Matbaası, Ankara, (1968-1969).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 9. Dönem, C. 54, B. 12, TBMM Matbaası, Ankara, (1969-1970),
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 10. Dönem, C. 65, B. 68, TBMM Matbaası, Ankara, (1970-1971).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 11. Dönem, C. 3, B. 36, TBMM Matbaası, Ankara, (1971-1972).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 13. Dönem, C.16, B.58, TBMM Matbaası, Ankara, (1972-1973).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 14. Dönem, C. 20-23, B. 32-73, TBMM Matbaası, Ankara, (1974-1975).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 15. Dönem, C. 26, B. 36, TBMM Matbaası, Ankara, (1975-1976).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 16. Dönem, C. 29, B. 25, TBMM Matbaası, Ankara, (1976-1977).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 18. Dönem, C. 43, B. 72, TBMM Matbaası, Ankara, (1978-1979).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 19. Dönem, C. 44-47, B. 12-46, TBMM Matbaası, Ankara, (1979-1980).
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D. 2, C. 19, B. 127, TBMM Matbaası, Ankara, (1965-1969).
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D. 4, C. 1, B. 24-86, TBMM Matbaası, Ankara, (1973-1977).
• TBMM Birleşik Toplantı Tutanak Dergisi, 16. Dönem, C. 16-17, B. 3-7, TBMM Matbaası, Ankara (1976-1977).
• TBMM Birleşik Toplantı Tutanak Dergisi, 17. Dönem, C. 17, B. 5, TBMM Matbaası, Ankara, (1978-1978).
• Hatay Vilayeti Kurulmasına Dair Kanun, T.C. Resmî Gazete, 11.07.1939.
• Hatay Halkının Askeri İşleri Hakkında Kanun, T.C. Resmî Gazete, 11.07.1939.
• T.C. Resmî Gazete, 17.12.1942.
• T.C Resmî Gazete, 07.06.1943.
• TC. Resmî Gazete, 15.05.1961.
• TC. Resmî Gazete, 28.12.1967.
• TC. Resmî Gazete, 25.07.1971.
• Ahmad, F. ve Ahmad, B. T. (1976). Türkiye’de çok partili politikanın açıklamalı kronolojisi (1945-1971). Bilgi Yayınevi.
• Albayrak, M. (2004). Türk siyasi tarihinde Demokrat Parti (1946-1960). Phoenix Yayınları.
• Aldıkaçtı, O. (1963). Anayasa hukukumuzdaki son gelişmeler “1961 Anayasası”. Ülkü Matbaası.
• Altan, S. (2020). Anavatana katılışının ardından Hatay’ın sosyo-ekonomik anlamda iyileştirilme politikaları (1939-1941). Anavatana Katılışının 80. Yılında Hatay Uluslararası Sempozyumu, 4-6 Nisan 2019. ATAM Yayınları, 2009-2038.
• Armağan, S. (2011). Türkiye’de parlamento seçimleri. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 33(3-4), 45-100.
• Aydın, Y. (2021). Türkiye’de 1950-1960 dönemi demokratikleşme süreci [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Arel Üniversitesi.
• Börklüoğlu, L. (2010). 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesi sonrası Türkiye’de ordu-siyaset ilişkisi (1960-1965) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Çoker, F. (1998). Türk Parlamento Tarihi Cumhuriyet Senatosu üyelerinin özgeçmişleri (1961-1964), 1, TBMM Vakfı Yayınları.
• Çoker, F. (1999). Türk Parlamento Tarihi Cumhuriyet Senatosu üyelerinin özgeçmişleri (1966-1980), 2, TBMM Vakfı Yayınları.
• Dağıstan, A. ve Sofuoğlu, A. (2008). İşgalden katılıma Hatay. Phoenix Yayınları.
• Demir, A. (1996). Çağlar içinde Antakya. Akbank Yayınları.
• Dunbay, S. (2016). 1961 Anayasası perspektifinden parlamenter bağışıklıklar. Türkiye Barolar Birliği Derneği, Mayıs-Haziran (124), 153-182.
• Erdoğan, M. (2003). Türkiye’de anayasalar ve siyaset. Liberte Yayınları.
• Eroğul, C. (1977). Türk anayasa düzeninde Cumhuriyet Senatosunun yeri. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Ersel, H., Kuyaş, A., Oktay, A., ve Tunçay, M. (2005). Cumhuriyet Ansiklopedisi 1961-1980. Yapı Kredi Yayınları.
• Esen, S. (2010). 18 Nisan 1960 Tarihli Tahkikat Komisyonu. Mülkiye Dergisi, 34(267), 167-192.
• Güleç, A. ve Kalaycı, İ. (2024). Demokrat Parti Dönemi’nde Hatay’da sosyo-ekonomik hayat. Türkiye Araştırmaları Dergisi,1(1), 33-61.
• Kaya, F. (2021). Türk diplomasisinde Hatay’ın önemi. Avrasya Dosyası, 12(1), 95-112.
• Özbudun, E. (1995). Seçim sistemleri ve Türkiye. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 44(1), 521-339.
• Özdemir, H. (2005). Siyasal tarih (1960-1980). İçinde S. Akşin (Ed.), Türkiye tarihi, çağdaş Türkiye 1908-1980. Cem Yayınevi.
• Özer, H. (2019). Türkiye Cumhuriyeti’nde yasama organının yürütme organı üzerindeki doğrudan denetim araçları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ardahan Üniversitesi.
• Özgişi, T. (2011a). Türk parlamento tarihinde cumhuriyet senatosunun yeri. Türkiyat Mecmuası, 21(2), 291-323.
• Özgişi, T. (2011b). Türk parlamento tarihinde çift meclis: Cumhuriyet Senatosu örneği (1960-1980) (Tez No. 306372) [Doktora tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Pantül, M., ve Yalçın, B. S. (1982). Türk parlamento hukukunda ikinci meclisler. Cumhuriyet Senatosu Vakfı Yayınları.
• Payaslı, V. (2017). Sancaktan vilayete Hatay (1921-1960). ATAM Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1991). Antakya. TDVİA, 3, 228-232.
• Sert, M. (2012). 1961 Anayasasından 12 Mart’a Cumhuriyet Senatosu [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Sultanoğlu, C. (2021). Çok partili hayat döneminde Hatay (1946-1960) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Şahin, İ. (2021). Çok partili hayata geçiş sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi (1945-1950) [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Şavkılı, C. (2018). Demokrat Parti iktidarının son yıllarında Başbakan Adnan Menderes’in Adana, Mersin, Maraş ve Hatay ziyaretleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 119(235), 205-232.
• Tuncer, E. ve Danacı, N. (2003). Çok partili dönemde seçimler ve seçim sistemleri. TESAV Yayınları.
• Tuncer, E. (2010). Cumhuriyet Senatosu seçimleri, TESAV Yayınları.
• Tuncer, P. (2016). 1960-1970 dönemi Türkiye’de gençlik hareketleri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Uçak, M. (2021). Türkiye’de Demokrat Parti Döneminde sosyal politika anlayışı (1950-1960) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırklareli Üniversitesi.
• Ünlükaplan, İ. (2003). 1950 sonrası Türkiye’de uygulanan genel seçim sistemlerinin bireysel tercihlerin kolektif tercihlere yansıması Açısından İncelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(11), 45-60.
• Zürcher, E. J. (2017). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İletişim Yayınları.
• Sabah, 17.01.1964; 05.02.1964.
• Türkiye, 17.07.2001.
• Atayolu, 25.05.1946; 28.05.1960; 13.06.1960; 24.12.1960; 16.10.1961; 17.10.1961; 18.10.1961.
• Hatay Postası, 28 Mayıs 1962.