ظـاهرةُ الإبــْدَال الصوتيّـة عنْـد النيسَـابوريّ

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 162 - 188, 15.09.2020

Abdulrahman Alnaka

Öz

عُني علماء العربية بكتاب الله عناية كبيرة، وعكفوا على أسرار اللغة العربية فيه من جميع جوانبها، فمنهم من صرف عنايته لبيان معانيه وألفاظه، ومنهم من عُني بإعرابه وبلاغته وإعجازه.

وإنني وجهت اهتمامي إلى كتاب عالم من هؤلاء العلماء الأجلاء وهو العلامة محمود النيسابوري الملقب ببيان الحق، أستقي من كتابه (باهر البرهان في مشكلات معاني القرآن) ظاهرة من الظواهر الصوتية، ألا وهي ظاهرة الإبدال.

وهي جزء من أطروحة ماجستير بعنوان (الظواهر الصوتية في كتاب باهر البرهان في مشكلات معاني القرآن) لبيان الحق النيسابوري. تحدثت فيها aعن هذه الظاهرة، وقد بدأتُها بالحديث عنها لغةً واصطلاحًا، ثم عن أسباب وقوع الإبدال بين الصوامت، وذكرتُ النماذج الَّتي أشار إليها النيسابوري أو صرَح بها. حيث كانت هذه الظاهرة تشتمل على ثمانية نماذج وتندرج تحتها عشر كلمات. 

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية, ، النيسابوري, باهر البرهان, الظَّواهر الصَّوتيَّة, الإبدال

Al-Ibdaal “Substitution” as a Voice Phenomenon According to the Nıshaburî

Öz

The Arabic linguists gave a great care to the book of Allah, and they worked on all the Arabic language secrets in it. A part of them were concerned with interpreting its words meaning, while others were concerned with its syntax, eloquence and miracles. Sheikh Mamhmoud Al- Nishaburî also known by his nickname as “Bayan Al-Haq”, it is draw upon a phenomenon from his book “Bahir Al-Burhan Fi Mushkilat Maani Al-Quran”, the replacement phenomenon and it is a part of a Master Thesis with the title of “Al-Zawaher AL-Sawtiya Fi Kitab Bahir Al-Burhan Fi Mushkilat Maani Al-Quran” by Bayan Al-Haq Al Nisaburi (553 – h), it is discussed in this article this phenomenon in a linguistical and terminological terms, furthermore it is discussed the reasons of the recurring of this consonants replacements, and it is mentioned the examples that was pointed out or discussed by Al Nishaburî.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Lıterature, Mahmoud b. Ali an-Nishaburi, Voice Phenomenon, İbdaal

Mahmûd b. Ali en-Nîsâbûrî’ye Göre Bir Ses Olgusu Olarak ‘İbdâl’

Öz

Arapça dil uzmanları Kur’ân-ı Kerîm’i kaynak görmüşler ve hep ona müracaat etmişlerdir. Bu uzmanlardan bazıları Kur’an âyetlerinin manasına ve lafızlarına yoğunlaşırken diğer bazıları ise ayetlerin irab, belagat ve icazına yoğunlaşmışlardır. Bu makalede müfessir ve aynı zamanda Arap dili ve edebiyat mütahassısı olan Mahmûd b. Ali en-Nîsâbûrî’nin Arap dilindeki ses olgusundaki değişiklikleri ifade eden ‘İbdâl’ konusundaki yaklaşımları ve düşünceleri verilecektir. Nisâbûrî’nin ibdâl konusundaki görüşleri Bâhiru’l-burhân fî müşkilâti me‘âni’l-Kur’an adlı eseri temel alınarak ortaya konulacaktır. Makalede ilk önce İbdâl kelimesinin sözlük anlamı ve ıstılahî anlamları verilecektir. Daha sonra ise sesler arasında vuku bulun ibdâl konuyla alakalı olarak Nîsâbûrî’nin verdiği örnekler ve açıklamalara yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Mahmûd b. Ali en-Nîsâbûrî, Bâhiru’l-burhân, Ses Olgusu, İbdâl

Kaynakça

• Abduttevvâb, Ramazan. el-Medhal ila ilmi’l-luga ve menâhici’l-bahsi’l-lugavî, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1997.
• Begavî eş-Şâfiî, el-Hüseyin. Me’âlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’an. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Daru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
• Belhî, Saîd. Meâni’l-Kur’an li’l-ahfeş. Thk. Hüda Mahmud Karâa. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1990.
• Bişr, Kemal. İlmu’l-esvât, Mısır: Dâru’l-garîb li’t-tabâa, 2000.
• Ebu’t-Tayyib el-Halebî, Abdulvahid. Kitabu’l-ibdal, Thk. İzzuddin et-Tenûhî. Dımeşk: el-Mecmau’l-ilmi’l-Arabî, 1960.
• Enîs, İbrahim. el-Esvâtu’l-lugaviyye, Mısır: Mektebetü’l-Anglo el-Mısriyye, 1975.
• Ferrâ, Yahya. Meâni’l-Kur’an. Thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî, Muhammed Ali Neccâr, Abdulfettah İsmail eş-Şiblî. Mısır: Daru’l-Mısriyye li’te’lîf ve’t-terceme, ts.
• Hatîp, Abdullatif. Mu’cemu’l-kıraâti’l-Kur’âniyye. Thk. Sa’d Maslûh. Dımeşk: Daru Sa’du’d-Dîn, 2001.
• İbn Atiyye el-Endelüsî, Abdulhak. el-Muherreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Thk. Abdusselam Abdu’ş-Şâfi Muhammed. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn Cinnî, Osman. el-Muhtesib fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kıraât ve’l-izâhu anhâ. Suûdiyye: Vizâratu’l-Evkâf, 1999.
• İbn Cinnî, Osman. Sirru sınaâti’l-i’râb. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• İbn Hacer, el-Askalânî Ahmed. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhibbuddin el-Hatip. Beyrût: Daru’l-ma’rife, 1379.
• İbn Hâleveyh, el-Hemedânî el-Hüseyin. el-Hucce fi’l-kıraâti’s-seb’. Thk. Abdussalim Mükrim. Beyrut: Daru’ş-şurûk, 1401.
• İbn Hâleveyh, el-Hemedânî, el-Hüseyin. İ’râbu’l-kıraâti’s-seb’ ve ileluhâ,. Thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Osmânî. Mısır: Mektebetü’l-Hâncî, 1992.
• İbn Hâleveyh, el-Hemedânî, el-Hüseyin. Kitâbu i’râbi selâsîne sûre mine’l-Kur’ani’l-Kerîm, Mısır: Matbaatu dâru’l-kütübi’l-Mısrıyye, 1941.
• İbn Kuteybe, ed-Dîneverî Abdullah. Garîbu’l-Kur’an. Thk. Ahmed Sakr. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1978.
• İbn Manzûr, Muhammed. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Daru Sâdır, 1414.
• İbnu’l-Enbârî, Muhammed. ez-Zâhir fî meânî kelimâti’n-nâs, Thk. Hatim Salih ed-Dâmin. Dımeşk: Müessesetü’r-Risale, 1992.
• İbn Seyyid, el-Mursî Ali. el-Muhassas. Thk. Halil İbrahim Cefâl. Beyrut: Daru ihyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1996.
• İbn Yaîş, Yaîş. Şerhu’l-mufassal li’z-Zemahşerî. Thk. Emil Bedi’ Yakup. Beyrût: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• İbnu’l-Hâim, Ahmed. et-Tibyân fî tefsîri garîbi’l-Kur’an. Thk. Dâhî Abdu’l-Baki Muhammed. Beyrut: Daru’l-garbi’l-İslâmî, 1423.
• İbnu’s-Sikkît, Yakup. el-Kalb ve’l-ibdâl(el-Kenzu’l-lugavî fi’l-lisâni’l-Arabî). Thk. Agust Hefnar. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbnu’s-Sikkît, Yakup. Islâhu’l-mantık. Thk. Muhammed Murib. Beyrut: Daru ihyai’t-turâs, 2002.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman. Zâdu’l-Mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Thk. Abdu’r-Rezzâk el-Mehdî. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-Arabî, 1422.
• İbnü’l-Müsennâ et-Teymî el-Basrî, Muammer. Mecâzu’l-Kur’an. Thk. Fuat Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1381.
• İbrahim Salih, Subhi. Dirâsât fî fıkhı’l-luga. Beyrut: Daru’l-ilmi li’l-melâyîn, 1960.
• Kâdî, Abdulfattah. el-Büdûr ez-zâhira fi’l-kıraât el-Aşr el-mütevâtir min tarîkayi’ş-Şâtıbiyye ve’d-Dürre/ el-Kıraâtu’ş-şâzzetu ve tevcîhuhâ min lugati’l-Arab. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, ts.
• Kurtubî, Muhammed. el-Câmî li-ahkâmi’l-Kur’ân. Tk. Ahmed el-Berdûnî ve İbrahim Atfeyş. Mısır: Daru’l-Kütübi’l- Mısrıyye, 1964.
• Merzubânî el-İmam Ebî Ubeydullah, Muhammed. Mu’cemu’ş-Şuarâ, tsh. ve thk.: Kirenko, Beyrut: : Mektebetü’l-Kudsî Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
• Ez-Zübyânî el-Gatafânî, Ziyâd. Dîvânu’n-nâbiga. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Daru’l-meârif, 1119.
• Necâşî, Kays. Dîvânu’n-Necâşî, Thk. Adnan Muhammed Ahmed. Beyrut: Daru Sadır, 2009.
• Nehhâs, el-Murâdî en-Nahvî Ahmed. Meâni’l-Kur’an. Thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Mekke: Ümmu’l-Kura, 1409.
• Nîsâbûrî, Mahmut. Bâhiru’l-burhân fî müşkilâti meâni’l-Kur’an. Thk. Suad Binti Salih b. Saîd. Suudi Arabistan: Ümmü’l-Kura, 1998.
• Ragıp el-İsfehânî, el-Hüseyin. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an. Thk. Safvân Adnân ed- Dâvûdî. Dımeşk: Daru’l-Kalem, 1412.
• Sekafî, Ümeyye. Dîvân-ı Ümeyye b. Ebi’s-Salet. Thk. Secî’ Cümeyl el-Cübeylî. Beyrut: Daru Sadır, 1998.
• Semîn, el-HalebîAhmed. ed-Dürru’l-Masûn fî ulumi’l-kitâbi’l-meknûn. Thk. Ahmed Muhammed el-Harrâd, Dımeşk: Daru’l-Kalem, ts.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali. Mu’cemu’t-Ta’rîfât. Thk. Muhammed Sıddik el-Minşâvî. Daru’l- Fadîle, ts.
• Sîbeveyh, Amr. el-Kitâb, Thk. Abdusselam Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1988.
• Sicistânî, Muhammed. Garîbu’l-Kur’an el-müsemma bi-nüzheti’l-kulûb,. Thk. Muhammed Edib Abdulvahid, Suriye: Daru Kuteybe, 1995.
• Şahin, Abdul Saboor. el-Menhecu’s-savtî li’l-bünyeti’l-Arabiyye ru’ye cedîde fi’s-sarfi’l-Arabî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1980.
• Şahin, Abdul Saboor. Eseru’l-kıraât fi’l-esvât ve’nahvi’l-Arabî. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1987.
• Taberî, Galib el-Âmel Muhammed. Câmiu’l-beyân an te’vîli ayeti’l-Kur’an. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî- Abdu’s-Sened Hasan Yemâme. Kahire: Daru Hicr li’t-tabâa ve’n-neşr, 2001.
• Hasan, Tammam. Menâhicu’l-bahs fi’l-luga. Mısır: Mektebetü Anglo, 1996.
• Zebîdî el-Endelûsî Muhammed. Tabakâtu’n-nahviyyîn ve’l-lugaviyyîn. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: Daru’l-Meârif, ts.
• Zeccâc, İbrahim. Meâni’l-Kur’an ve i’râbuhu. Thk. Abdulcelîl Abduh Şiblî. Beyrut: Alemü’l-kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Mahmud. el-Keşşâf an hakâik-i gavâmizi’t-tenzîl. Beyrut: Daru’l-kitabi’l-Arabî, 1407.