Dinlerde “Ritüel Kirlilik ve Arınma Anlayışı” Bağlamında Doğum Etrafında Oluşmuş İnanç ve Uygulamalar

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 67 - 90, 16.09.2022

Nuretttin Akcan

Öz

Ritüel kirlilik ve arınmaya yönelik inanç ve uygulamalar her toplumda bulunmakta olup büyük çeşitlilik gösterirler. Öyle ki bazı toplumlarda neredeyse hayatın tüm yönleri bu kavramlarla çevrilidir. Diğer yandan dinler, ritüel kirliliği tam olarak neyin oluşturduğu ve hangi ritüel önlemlerin saflığı geri getirebileceği konusunda farklılık gösterse de, gözlemlenebilir bir gerçeklik olarak çoğu ritüel arınma; doğum, evlilik ve ölüm gibi geçiş dönemleri etrafında şekillenmiştir. Nitekim kültürler insan hayatının bu kritik dönemlerinde onların kaderini kontrol eden tabiatüstü güçlerin etkili olduğunu ve bu güçlerin rahatsız edilmesi sonucu doğal düzenin bozularak kozmik düzenden “kaosa” ya da yaşanılan dünyadan bir başka “bilinmeyen dünyaya” geçişin olduğunu varsaymışlardır. Bir yaşam krizi olarak görülen sosyal statü biçimlerinin değiştiği yerde aynı zamanda ritüel kirlilik baş gösterir ve bu durumda ritüel arınmayı zorunlu kılar. Bu anlayışa paralel olarak geçiş dönemlerinin ilki olan doğum hadisesi, en arketip dinden günümüz evrensel dinlerine kadar müşterek “ritüel kirlilik” nedeni olarak görülmüş; doğum sonrası gündeme gelen “ritüel arınma” düşüncesi ise anne ve bebeği için benzer bir arınma sürecini ortaya çıkarmıştır. Bu süreç; “toplumdan belirli bir süre uzaklaştırılmaları”, “su, ateş ve toprak vasıtasıyla arındırılmaları”, “ritüel kirlenmişlikten arındıktan sonra topluma tekrar kabulleriyle” tamamlanır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Geçiş Ritüeli, Doğum, Dini Sembol, İnziva, Ritüel Kirlilik ve Arınma

Teşekkür

Bir doktora öğrencisi olarak eğitimime verdiğiniz katkıdan ötürü şimdiden çok teşekkür ederim...

Beliefs and Practices Formed Around Birth in the Context of “Ritual Pollution and Purification Understanding” in Religions

Öz

Ritual pollution expressing the aspect of spiritual, religious or legal pollution, and purification practices towards getting rid of this situation exists in every society and shows great diversity. In fact; in some societies, almost the entire moment of life is surrounded by these ritual purifications. On the other hand; while religions differ on what exactly constitutes ritual pollution and which ritual precautions can bring back the purity, most ritual purification, as an observable reality, is shaped around transitional periods such as birth, marriage and death. As a matter of fact, cultures have assumed that supernatural forces controlling their destiny are effective in these critical periods of human life, and there is a transition from the cosmic order to “chaos” or from the inhabited world to another “unknown world” as the natural order is disrupted as a result of disturbing these forces. Where the forms of social status change, seen as a crisis of life, ritual pollution also occurs, and this situation makes ritual purification compulsory. In parallel with this understanding, the birth event, which is the first step of the transition periods, has been seen as a common cause of “ritual pollution” from the most archetypal religion to today's universal religions, and the idea of “ritual purification”, which becomes the current issue after birth, has revealed a similar purification process for the mother and her baby. This process of “removal from society for a certain period of time”, “purification by means of water, fire and soil” are completed by “re-admission to society after purification from ritual pollution”. In this study, which aims to examine the rituals of purification formed around birth in religions by using the phenomenological method, it has been tried to reveal the various forms and symbolism of the rituals without detaching them from their historical context. 

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Rites of Passage, Childbirth, Religious Symbol, Religious Symbol, Seclusion, Ritual Pollution and Purification

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan. Türkiye’de doğumla İlgili Addet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1961.
• Akalın, Kürşat Haldun. “Hıristiyanlığa Aktarılmış Ritüeller Olarak İsis Kültündeki Vaftiz ve Günah Çıkarma Ayinleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (Aralık 2014), 41-76.
• Akyüz, Vecdi. Namaz. İstanbul: İz yayınları, 2006.
• Alalu, Suzan vd. Yahudilikte Kavram ve Değerler. İstanbul: Gözlem Gazetecilik ve Yayınevi, 2001.
• Altunay, Erhan. Paganizm. 2 Cilt. İstanbul: Harmes Yayınları, 2015.
• Baskin, Judith R. “A Woman After Childbirth”. Encyclopaedıa Judaıca. 15/253-257. Ed. Fred Skolnık. Jerusalem: Keter Publıshıng, 2007.
• Bendlin, Andreas. “Purity and Pollution”. A Companıon to Greek Relıgıon. ed. Daniel Ogden. 178-189. Oxford: Blackwell Publishing, 2007.
• Besalel, Yusuf. Yahudilik Ansiklopedisi. 3 Cilt. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayınevi, 2001.
• Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Yayınevi, 2004.
• Borgeaud, Phılıppe. Dinler tarihinde Başlangıçlar. çev. Adnan Kahiloğulları. Ankara: Dost Kitabevi, 2008.
• Boyce, Mary. A Hıstory Of Zoroastrıanısm. 3 Cilt. New York: EJ. Brıll Leıden Publishing, 1996.
• Campbell, Joseph. İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri. çev. Kudret Emiroğlu. Ankara: İmge Kitapevi, 1995.
• Campo, Juan E. Encyclopedia of Islam. New York: Infobase Publishing, 2009.
• Cote, Wolfred Nelson. The Archeology Of Baptism. Holborn: Library Of Theological Seminary Publishing, 1876.
• Cox, James L. “Rites of Passage (African Rites)”. Encyclopedia of Religion, ed. Lindsay Jones. 11/7804-7806. New York: Thomson Gale Publishing, 2005.
• Davud, Süleyman b. El-Eş’as b. İshak b. Beşir b. Şeddad b. Amr b. İmran el-Ezdi es-Sicistani. Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi. 12 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987.
• Drıjvers, Han J. W. “Ablutıons”. Encyclopedia of Religion, ed. Lındsay Jones. 1/ 9-13. New York: Thomson Gale Publishing, 2005.
• Drower, E. S. The Mandaeans of Iraq and Iran. London: Oxford Unıversıty Press, 1937.
• Eliade, Mircea. The Sacred and the Profane. New York: Harcourt, Brace and Company, 1959.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009.
• Emiroğlu Kudret - Aydın Suavi. Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
• Eyüpoğlu, İsmet Zeki. Anadolu Mitolojisi İnanç-Söylence Bağlantısı. İstanbul: Geçit Kitabevi, 1987.
• Fallaize, E.N. “Purıfıcation (Introductury and Primitive)”. Encyclopedia of Religion and Ethics, ed. James Hastıngs. 10/455-466. New York: Charles Scrıbner’s Sons Published, 1918. Flood, Gavin. “Hinduism”. Rites of Passage. ed. Jean Holm - John Bowker. 66-90. London: Pınter Publishers, 1994.
• Frazer, James G. Altın Dal. 2 Cilt. çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınevi, 1991.
• Gibbs, Philip. “Rites of Passage (Oceanic Rites)”. Encyclopedia of Religion, ed. Lindsay Jones. 11/7806-7810. New York: Thomson Gale Publishing, 2005.
• Gnolı, Gherardo. “Iranıan Religgıons”. Encyclopedia of Religion. ed. Lındsay Jones. 7/4535-4538. New York: Thomson Gale Publishing, 2005.
• Gross, Rita M. “Birth, Indian Religions”. Encyclopedia of Religion. ed. Lindsay Jones. 2/949-954. New York: Thomson Gale Publishing, 2005.
• Gustav, Jung Carl. İnsan Ruhuna Yöneliş. çev. Engin Büyükinal. İstanbul: Say Yayınları, 2003.
• Günay, Hacı Mehmet. “Nifas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Temmuz 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/nifas
• Gündüz, Şinasi. Sabiiler Son Gnostikler. Ankara: Vadi Yayınları, 1995.
• Harada, T. “Japanese”. Encyclopedia of Religion and Ethics. ed. James Hastıngs. 10/495-496. New York: Charles Scrıbner’s Sons Published, 1918.
• Hartland, E. Sıdney. “Bırth (Introduction)”. Encyclopedia of Religion and Ethics, ed. James Hastıngs. 2/637-646. New York: Charles Scrıbner’s Sons Published, 1909.
• Harva, Unu. Altay Panteonu. çev. Ömer Suveren. İstanbul: Doğu Kütüphanesi yayınları, 2015.
• Holmberg, David H. “Nepal”. Encyclopedia of Religious Practices. ed. Thomas Riggs. 3/119-125. New York: Thomson Gale Published, 2006.
• Irmak, Yılmaz. “Doğumdan Ölüme Bingöl Geçiş Dönemleri İnanç ve Uygulamaları”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/11 (Bahar 2016), 113-132.
• James, Edwin Oliver. “Water, Water- Gods (Primative and Savage)”. Encyclopedia of Religion and Ethics, ed. James Hastings. 12/704–708. New York: Charles Scrıbner’s Sons Published, 1920.
• Johnston, R.F. “Chinese”. Encyclopedia of Religion and Ethics. ed. James Hastıngs. 10/470-474. New York: Charles Scrıbner’s Sons Published, 1918.
• Kalsi, Sewa Singh. “Sikhism”. Rites of Passage. ed. Jean Holm - John Bowker. 138-157. London: Pınter Publishers, 1994.
• Kaya, Korhan. Hinduizm. Ankara: Dost Yayınları, 2001.
• Kassam Zayn R. vd. İslam, Judaism, and Zoroastrianism. Dordrecht: Springer publishing, 2018.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2. Basım, 2003.
• Köse, Osman Emre. “Doğum Sonrası Bazı Kültürel Uygulamalar ve Arkeoloji”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 26/.1 (Nisan 2017), 171-185.
• Kumartaşlıoğlu, Satı. Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü. Konya: Kömen Yayınları, 2016.
• Kur’ân Yolu. Erişim 18 Ağostos 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Lombard D. - Pelras C. “Geçiş Ritleri”. çev. Levent Yılmaz. Mitolojiler Sözlüğü. ed. Yves Bonnefoy. 1/312-315. Ankara: Dost Kitabevi, 2000.
• Ludwıg, Theodore M. “Zoroastrıan and Hındu Ordınatıon”. Encyclopedia of Religion. ed. Lındsay Jones. 10/6851-6860. New York: Thomson Gale Publishing, 2005.
• Macculloch, J.A. “Baptısm (Ethnic)”. Encyclopedia of Religion and Ethics. ed. James Hastıngs. 2/367-375. New York: Charles Scrıbner’s Sons Published, 1909.
• Mace, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebe’i. Sünen-i İbni Mace Tercemesi ve Şerhi. 10 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1982.
• Mascarro, Juan. Dhammapada (Gerçeğe Giden Yol). çev. Mehmet Ali Işım. İstanbul: Barış Dağıtım Yay., 1982.
• Naskali, Emine Gürsoy - Arçın Salih Mehmet. Temizlik Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2009.
• Nesai, Ahmed bin Şuayb bin Ali bin Sinan Ebu Abdirrahman. Es-Sünenü’l Kübra. 12 Cilt. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2011.
• Nigosian, S. A. The Zoroastrian Faith Tradition and Modern Research. London: McGill-Queen’s University Press, 1993.
• Nkomazana, Fidelis. “Botswana”. Encyclopedia of Religious Practices. ed. Thomas Riggs. 2/129-135. New York: Thomson Gale Published, 2006.
• Örnek, Sedat Veyis. Türk Halk Bilimi. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları, 1977.
• Örnek, Sedat Veyis. Geleneksel Kültürümüzde Çocuk. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1979.
• Örs, Hayrullah. Musa ve Yahudilik. İstanbul: Remzi Yayınevi, 2000.
• Öztürk, Mehmet. Peygamberi Olan Dinlerde Benzerlikler. İstanbul: Bilge Yayınları, 2003.
• Polat, Kemal. Beşikten Mezara Kırgız Türkleri’nde Gelenek ve İnanışlar. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Preston, James J. “Purıfıcatıon”. Encyclopedia of Religion, ed. Lındsay Jones. 11/7503-7511. New York: Thomson Gale Publishing, 2005.
• Raphael, Melissa. “Menstruation”. Encyclopedia of Religion. ed. Lindsay Jones. 9/5866-5867. New York: Thomson Gale Publishing, 2005.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2008.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Din Fenomenolojisi. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2011.
• Schimmel, Annamarie. Dinler Tarihine Giriş. ed. Recep Kibar. İstanbul: Kırkambar Yayınları, 1999.
• Stevenson, Margaret. “Jain”. Encyclopedia of Religion and Ethics. ed. James Hastıngs. 10/492-495. New York: Charles Scrıbner’s Sons Published, 1918.
• Şener, Mehmet. “Gusül”. İslam Ansiklopedisi. 14/213–214. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Tanıl, Yaşar. Çemberin İçindeki İnanış Yezidilik. İstanbul: Nokta Kitap, 2008.
• Tanyu, Hikmet. Dinler Tarihi Araştırmaları. Ankara: Ankara Ü.İ.F. Yayınları, 1973.
• Tanyu, Hikmet. “Totem, Totemizm ve Tabu Üzerinde Yeni Araştırmalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/1 (Ocak 1984), 155-172.
• Tamas, Carmen Sapunaru. “The Ritual Importance of Purification Practices in Japan”, Kwansei Gakuin University Humanities Review 19 (2014), 1-19.
• Temple, R. C. “Burma”. Encyclopedia of Religion and Ethics, ed. James Hastıngs. 3/17-37. New York: Charles Scrıbner’s Sons Published, 1910.
• Tezokur, Hadi. “Yahudi Dinsel Yaşamında Mikve’nin Yeri ve Önemi”. Bütün Yönleriyle Yahudilik, Uluslararası Sempozyumu. 99 - 118. Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği, 2012.
• Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. Sünen-i Tirmizi Tercemesi, 6 Cilt. İstanbul: Yunus Emre Yayınevi, 1975.
• Tokarev, Sergei Aleksandrovich. Dünya Halklarının Dinler Tarihi. çev. Rauf Aksungur. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2006.
• Turan, Ahmet. Yezidilerin Tarihçeleri Coğrafi Dağılımları İnançları Örf ve Adetleri. İstanbul: Hitabevi Yayınları, 2015.
• Turcan, Robert. “Catharsis”. Encyclopedia of Religion, ed. Lındsay Jones . 3/1460. New York: Thomson Gale Publishing, 2005.
• Turner, Victor Witter. The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual. New York: Cornell University Press, 1967.
• Uçar, Fuat. Geçmiş-Günümüz ve Geleceğin Türk Dünyası. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2009.
• Gennep, Arnold Van. The Rites of Passage. Chıcago: The Unıversıty of Chıcago Press,1960.
• Wilkison, Kathryn. Semboller ve İşaretler. çev. Seda Toksoy. İstanbul: Alfa Yayınları, 2011.
• Xemgin, E. Aleviliğin Kökenindeki Mazda İnancı ve Zerdüşt Öğretisi. İstanbul: Berfin Yayınları, 1995.
• Yoldi, Olga. “The Mandaeans: A Story of Survıval ın the Modern World”, Refugee Transıtıons 32 (October 2017), 2-20.
• Zerdüşt Öğretisi. İstanbul: Berfin Yayınları, 1995.