The Star of Ni'me'l-Jaysh (Blessed And Sacred Conquering Army) Glorifying Kastamonu: Qays B. Maalik Al- Hamdānī

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 33, 15.09.2023

Metin Yurdagür

Öz

In this article, the famous "Hadîth of Conquest" of the Prophet Muḥammad and the "Ni'me'l-Jaysh" (the blessed and blessed conquest army) heralded and praised in this hadith are explained. The generation of the Companions who participated in the Sieges of Istanbul throughout history in the hope of being one of the people of praised and heralded in the aforementioned hadith and this hadith brought to our culture and literature the "Ni‘me’l-Ceyş" concept has been emphasized. Information is given about the Companions who were among the soldiers of this blessed and sacred army and who are accepted to have been buried in Istanbul and various parts of Anatolia, and about the Companions and their tombs or maqams, which the Prophet Muḥammad declared that "each of them is a star". The importance of these places in the history of our culture and civilisation and their positive effects on the spiritual world of our people have been pointed out. The debate on this subject between the poet and literary critic Yaḥyā Kemāl Beyatlı (1884-1958) and the famous scholar and academic Babanzâde Ahmed Naīm Beg (1872-1934) is mentioned.

In this context, the real identity of the Companion named "Qays al-Hamdānī", who is said to be buried in the garden of Hepkebirler Mosque in the center of Kastamonu province, has been touched upon. Attention has been drawn to the inaccuracy of this person being known as "Hemedānī" among the people and that this should be corrected. An important narration impart from the Prophet Muḥammad about this Companion and the Yemeni people has been emphasized.

Ni‘Me’l-Ceyş’in Kastamonu’yu Şereflendiren Yıldızı: Kays B. Mâlik El-Hemdânî

Öz

Bu makalede, Hz. Peygamber’in ünlü “Fetih Hadisi”; söz konusu hadiste müjdelenip övülen “Ni‘me’l-Ceyş” (kutlu ve mübârek fetih ordusu); anılan hadisteki övgü ve müjdeye mazhar olabilmek ümidiyle tarih boyunca yapılan İstanbul Kuşatmaları’na katılan sahâbe nesli; bu hadisin kültür ve edebiyatımıza kazandırdığı “Ni‘me’l-Ceyş” kavramı; bu kutlu ve mübârek ordunun neferleri arasında yer alıp da İstanbul’da ve Anadolu coğrafyasının muhtelif yerlerinde medfûn oldukları kabul edilen ve Resûl-i Ekrem’in de: “her birinin birer yıldız olduğunu” bildirdiği sahâbîler; onların ülkemizin çeşitli yerlerinde bulunduğu düşünülen kabir veya makamları üzerinde durulmuş, bu mekânların kültür ve medeniyet tarihimizdeki önemine, bunların halkımızın mânevî dünyası üzerindeki müspet tesirlerine dikkat çekilmiş, bu konuda şâir ve edîb Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958) ile ünlü âlim ve müderris Babanzâde Ahmed Naim Bey (1872-1934) arasında yaşanan tartışmaya değinilmiştir.
Bu bağlamda Kastamonu ili merkezinde Hepkebirler Camii Hazîresi’nde medfûn olduğu söylenen “Kays el-Hemdânî” adlı sahâbînin gerçek kimliğine temas edilmiş, bu zâtın halk arasında yanlış olarak bilinen “Hemedânî” şeklindeki bir nisbe ile anılmasının yanlışlığına ve bunun düzeltilmesi gerektiğine dikkat çekilmiş, Hz. Peygamber’den bu sahâbî ve Yemenliler ile ilgili olarak nakledilen önemli bir rivâyet üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fâtih Sultan Mehmed, Ni’me’l-Ceyş, Hala Sultan, Yahya Kemal, Babanzâde Ahmed Naîm Bey, Kays el-Hemdânî, Kastamonu, Şeyh Şerâfeddin

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim. “Kastamonu’da Medfûn Evliyâdan Bazısı Hakkında Yeni Bir Vesika”. Türk Yurdu 8/1 (Şubat 1987), 38-42.
• Aksoy, Ömer Asım - İlçin, Dehri. XIII. Yüzyıldanberi Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayını, 2009.
• Algül, Hüseyin. “Ebû Eyyûb el-Ensârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/124. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Algül, Hüseyin. “Ensar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/251-252. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Algül, Hüseyin. “Evs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/541-542. İstanbul: TDV Yayınları 1995.
• Algül, Hüseyin. “Ezd (Benî Ezd)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/46-47, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Algül, Hüseyin. “Hadramut”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/65-68, İstanbul: TDV Yayınları. 1997.
• Askalânî, İbn Hacer el-, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. nşr. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dârü Nehdati Mısr/2008.
• Askalânî, İbn Hacer el-, el-Metâlibü’l-âliye bi-zevâidi’l-mesânidi’s-semâniye. Riyad: Dârü’l-Âsıme-Dârü’l-Gays, 1419/1998.
• Atar, Fahrettin. “Şehid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/429. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Avcı, Casim. “Kisrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/71-72. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Avcı, Casim. “Mu’tasım-Billâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/381, İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Avcı, Casim. “Müslüman Araplar Tarafından Bizans Başkenti İstanbul’a Düzenlenen Askeri Seferler”. Byzantion’dan Costantinopolis’e İstanbul Kuşatmaları. ed. Murat Arslan-Turhan Kaçar. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayını, İstanbul 2017.
• Avcı, Casim. “Müslüman Arapların İstanbul Seferleri”. 2005-2006 Fatih Sempozyumları I-II Tebliğler. Yayın Koordinatörü: Hasan Suver. 108-115. Fatih Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları: 2007.
• Aycan, İrfan. “Muâviye b. Ebû Süfyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/332. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Aydınlı, Abdullah. “Ebû Zer el-Gıfârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/267. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Aydınlı, Abdullah. “Ebü’d-Derdâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/310. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• . Mehmet Cüneyt Kaya-İsmail Kara (ed.), Babanzâde Ahmed Naim: Hayatı-Eserleri- Fikirleri. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayını, 2018.
• Barlas, Cafer. Bilinmeyen Yönleriyle Dağıstan Muhaciri Nakşibendiyye Şeyhlerinden Mürşid-i Kâmil Şeyh Şerafeddin Zeynelâbidin. İstanbul, 2. Baskı, 2014.
• Başaran, Selman. “Alkame b. Mücezziz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/467-468. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Beyhakî. el-Medhal ilâ Kitâbi’s-Sünen. nşr. Muhammed Ziyâürrahmân el-A’zamî. Küveyt 1985.
• Bilge, Mustafa L. “Necran”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/507-508. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Bilge, Mustafa L. “Uman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/140-144. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Bilgin, Mustafa. “Hak Dini Kur’an Dili”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/153-163, İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Bozkurt, Nahide. “Hârûnürreşîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/258-259. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Bozkurt, Nahide. “İbn Hübeyre, Ömer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/84. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Bozkurt, Nahide. “Mehdî-Billâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/378-379. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bozkurt, Nebi, “Mezarlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/519-522. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Bozkurt, Nebi-Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Medine”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/305-311, Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Burkay, H. Hasan. Menâkıb-ı Şerefiyye. 2, 6. Cilt. Ankara: 2015.
• Canard, Marius, “Tarih ve efsâneye Göre Arapların İstanbul Seferleri”. çev. İsmail Hami Danişmend. İstanbul Enstitüsü Dergisi, II, İstanbul: İstanbul Matbaası 1956.
• Canard, Marius. “Ammûriyya”, The Encylopaedia of Islam. 1/449. 2nd Edition. Leiden: Brill, 1960.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Babanzâde Ahmed Naim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/375-376. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Fetih Hadisi ve Akşemseddin’in Fetihteki Yeri”. Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri. 153-163. İstanbul: Akşemseddin Hazretleri Vakfı Yayınları, 1990.
• Çifçi, Fazıl. Kastamonu Camileri- Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserler I. Kastamonu: Kastamonu Belediye Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Danişmend, İsmail Hami. “İstanbul’un Yedi Muhasarası”. A. Süheyl Ünver. İstanbulda Sahâbe Kabirleri. 2-3. İstanbul: İstanbul Fethi Derneği Yayınları, 1953.
• Darkot, Besim, “Ammûriye”, MEB İslâm Ansiklopedisi. İstanbul 1940-88, 1/411-412.
• Demirci, Kürşat. “Kabir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/33. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Demirkent, Işın. “Haçlılar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/ 538-539. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Demirkent, Işın. “İstanbul (Tarih)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/212. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Demirkent, Işın. “Kayser”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/94-96, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Demirkent, Işın. “Kıbrıs (Tarih)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/372, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Doğanay, Aziz. “Şeyh Vefâ Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/72-74, İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ebû Ya’lâ el-Mevsılî. Müsned. nşr. Hüseyin Selîm Esed. Dımaşk-Beyrut: Dârü’l-Me’mûn li’t-türâs, 1404/1984.
• Emecen, Feridun. “Akkâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/265. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Emecen, Feridun. “İstanbul (Fethi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/212. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. 81 İlde Şehir ve Kültür Kastamonu. Haz. Metin Eriş. İstanbul: Kastamonu Valiliği, 2018.
• Erünsal, İsmail E. “Şehid Ali Paşa Kütüphanesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/435-436. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Eyice, Semavi. “Arap Camii”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/326-327. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Eyice, Semavi. “Eyüp Sultan Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/ 9-12. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Sa’d b. Ebû Serh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/130-131. İstanbul TDV Yayınları, 1988.
• Fayda, Mustafa. “Ahidnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/535-536. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Fayda, Mustafa. “Fetih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/467-470. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Fayda, Mustafa. “Hemdân (Benî Hemdân)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/179-180. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Fayda, Mustafa. “Muhammed (Hayatı)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/418-419, İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Fayda, Mustafa. “Senetü’l-vüfûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/520-521, İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Fayda, Mustafa. Hulefâ-yı Râşidîn Devri (Dört Halîfe Dönemi). İstanbul: Kubbealtı Yayınevi, 9. Basım, 2019.
• Fayda, Mustafa. İslâmiyetin Güney Arabistan’a Yayılışı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Gökyay, Orhan Şaik. “Kızılelma”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/559-561. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Hacâc, Muhsin Müşkil Fehd el-. “Mevkıfü ehli’l-Yemen mine’d-da’veti’l-İslâmiyye”. Mecelletü Dirâsâti’t- Târîhiyye: Câmiatü’l-Basra Külliyyetü’t-terbiye li’l-benât. sy. 26, s.365-396 (Haziran- 2019); http: //search.mandumah.com/Record/1030694
• Hamîdullah, Muhammed. “Hayber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/20-22. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Hamîdullah, Muhammed. “Huneyn Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/376-377. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Hamîdullah, Muhammed. Hz. Peygamber Döneminin Siyasî-İdarî Belgeleri. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, 1997.
• Hamîdullah, Muhammed. Mecmû’atü’l-vesâiki’s-siyâsiyye li’l-ahdi’n-nebevî ve’l-hilâfeti’r-râşide. Beyrut: Dârü’n-nefâis, 6. Basım, 1407/1987.
• Heysemî, Nûreddîn. Mecmaü’z-zevâid. nşr. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Cidde: Dârü’l-minhâc li’n-neşr ve’t-tevzî’, 1436/2015.
• Isfahânî, Ebû Nuaym el-. Ma’rifetü’s-sahâbe. nşr. Âdil b. Yûsuf el-Azzâzî. Riyad: Dârü’l-Vatan li’n-neşr, 1419/1998. İbn Abdülber en-Nemerî. Câmi’u beyâni’l-‘ilm ve fazlih. nşr. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. Demmâm: Dârü İbni’l-Cevzî, 1414/1994.
• İbnü’l-Esîr. İzzeddîn, Üsdü’l-gâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. nşr. Ali Muhammed Muavviz- Âdil Ahmed Abdü’l-mevcûd. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
• İhsanoğlu, Ekmelüddin. “Dârülfünun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/521-525. İstanbul: TDV Yayınları 1993.
• İlgürel, Mücteba. “Çaka Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/186-188. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• İnalcık, Halil. “Bayezid I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/232-233. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• İnalcık, Halil. “İstanbul (Türk Devri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/ 220. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• İnalcık, Halil. “Mehmed II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/397-398. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• İnalcık, Halil. “Murad I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/157-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• İnalcık, Halil. “Murad II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/165. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• İnalcık, Halil. “Orhan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/377. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• İşli, Necdet. “Eyüp Mezarlığı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/7. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• İzgi, Cevat. “Herevî, Ali b. Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/ 221-222. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kaçalin, Mustafa S. “Galat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/300-303. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kallek, Cengiz. “Haraç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/71-88. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ümmü Harâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/322, İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ümmü Süleym”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/330, İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kapar, M. Ali. “Hevâzin (Benî Hevâzin)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/276-277, İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kara, Cahid, “Heyetler Yılı (Senetü’l-Vüfûd): Tarihsel Arka Plan Üzerine Bir İnceleme”, İstem, XXII/23 (2014).
• Kırış, Şemseddin. “Kastamonu’da Bir Sahâbî: Kaysü’l-Hemdânî Asgar Hazretleri”. Ed. Selçuk Yazıcı, İlim Yayma Cemiyeti Kastamonu Şubesi İlme Adanmış 45. Yıl Armağanı, 45/3. Kastamonu -Aralık 2019.
• Koyuncu, Mevlüt. “Velîd I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/30. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Köprülü, Orhan F. - Uzun, Mustafa. “Akşemseddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/300. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Kurt, Hasan. “Mesleme b. Abdülmelik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/319. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Kutluer, İlhan, “Düşünme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/ 56-57. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Küçük, Cevdet. “Danişmend, İsmail Hami”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/465-467. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Anadolu’da Arap-Bizans Mücadelesi ve Sâife Seferleri”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 2 (2000), 1-22.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Fetih Hadisi ve Müslümanlar’ın İstanbul Kuşatmaları”. Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Siyaset ve Yönetim-I. ed. Coşkun Yılmaz. 2/284-293, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları, 2015.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Sakîf (Benî Sakîf). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/10-11. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Savâif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/185-186. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Oğur, Özcan - Eğilmez, Mustafa. “Kastamonu’nun Tarihi Hepkebirler (Kebkebirler) Mahallesi Ve Vakıf Eserleri”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi 6/1 (2022), 307-326.
• Oğuz, Muhammed İhsan. Fakîrullah Muhammed İhsân Oğuz Bin Muhammed Atâullah’ın Terceme-i Hâli. İstanbul: Oğuz Yayınları, 2022.
• Okay, M. Orhan. “Beyatlı, Yahya Kemal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/35-38. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Omuzlu, Öznur. Kastamonu İli İnanç Turizmi Potansiyeli ve Halkın İnanç Turizmine Bakışı. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Öngören, Reşat. “Muslihuddin Mustafa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/269-271. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Önkal, Ahmet - Bozkurt, Nebi. “Deve”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/222. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Önkal, Ahmet. “Hazrec (Benî Hazrec)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/143-144. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Öz, Mehmet. “Tahrir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/425-429. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özaydın, Abdülkerim. “Büsr b. Ebû Ertât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/494. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Özaydın, Abdülkerim. “Dânişmendliler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/469-474. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özcan, Abdülkadir. “Âteş-i Rûmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/57. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Özcan, Abdülkadir. “Şehid Ali Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/433-434. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özel, Ahmet – Topaloğlu, Bekir. “Cihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/527-534. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Öztürk, Murat. “Zâtüssavârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/ 152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Samsakçı, Mehmet. Ölüme Açılan Estetik Kapı: Türk Mezar Taşı Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi, 2. Basım, 2017.
• Sevim, Ali. “ Malazgirt Muharebesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/481-483. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Sevim, Ali. “Dandanakan Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/456- 457. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Sümer, Faruk. “Oğuzlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/329-330, İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Şahin, İlhan. “Kastamonu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/586. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Şahyar, Ayşe Esra. “İman Yemenlidir, Hikmet Yemenlidir Hadisi Üzerine Din, Şehir ve Medeniyet İlişkisi Bakımından Bir Değerlendirme”. Hadis Tetkikleri Dergisi 10/1 (2012), 7-33.
• Tanman, M. Baha. “Hala Sultan Tekkesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/225-226. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Tomar, Cengiz. “Yemen (Tarih)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/403. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Turhan, Talât Mümtaz. Kastamonu Tarihi (XV inci asrın sonlarına kadar). İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası, 1935.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Düzelti: Aysel Barlas v. dğr. Ankara: TDK Yayını, 1975.
• Uçar, Şahin. “Müslümanlar’ın İstanbul’u Fethetmek İçin Yaptıkları İlk Üç Muhasara”. Selçuk Üniversitesi Selçuk Dergisi 2/1 (1986), 65-83.
• Uludağ, Süleyman. “Keşf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/315-317, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Uraler, Aynur. “Safiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/ 464-475, İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Uzun, Mustafa. “İstanbul’a Düşen Yıldızlar”. İstanbullu Sahâbeler. Necdet Yılmaz-Coşkun Yılmaz. “Takrîz”, 11-13. İstanbul: Bilge Yayınları, 2003.
• Ünver, A. Süheyl. İstanbul’da Sahâbe Kabirleri. İstanbul: İstanbul Fetih Derneği Yayınları, 1953.
• Ünver, A. Süheyl. İstanbul’un Mutlu Askerleri ve Şehit Olanlar. Ankara: TDK Yayınları, 2022.
• Yahya Kemal. Aziz İstanbul, İstanbul: MEB Yayınları, 1995.
• Yahya Kemal. Siyâsî ve Edebî Portreler. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1976.
• Yakupoğlu, Cevdet. “Kastamonu Adının Ortaya Çıkışını Anlatan En Eski Kaynak: Saltuknâme”. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi 5/16 (2014), 200-220.
• Yardım, Ali. “Fetih Hadisi Üzerine Bir Araştırma”, Diyanet Dergisi (Ankara 1974), 13/2. (İstanbul 1992).
• Yavuz, Yusuf Şevki - Sinanoğlu, Mustafa. “İlham”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/98-101. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Elmalılı Muhammed Hamdi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/57-62. İstanbul: TDV Yayınları 1995.
• Yazıcı, Nesimi. “Tasvîr-i Efkâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/138-140. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yazıcı, Tahsin. “Hemedan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/183-185. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 8/6240. 1335-1339 Ebüzziya Matbaası baskısından ofset İstanbul 1971.
• Yetiş, Kâzım. “Destan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/203-204. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “İstanbul’un Müslümanlar Tarafından Muhasaraları”. Lale 1/1 (1982), 27-32.
• Yılmaz, Necdet - Yılmaz, Coşkun. İstanbullu Sahâbeler. İstanbul: Bilge Yayınları, 2003.
• Yiğit, İsmail. “Emeviler Zamanında Gerçekleştirilen İstanbul Seferleri”. II. Uluslararası İstanbul’un Fethi Sempozyumu, 30-31 Mayıs-1 Haziran 1997, İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1997, 45-61.
• Yiğit, İsmail. “Süleyman b. Abdülmelik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/80-81. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yurdagür, Metin. “İ’lâ-yi Kelimetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/62-63. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yücel, Yaşar. “Candaroğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/146-149, İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Yücel, Yaşar. “Çobanoğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/354-355. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Zehebî. Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Tecrîdü esmâi’s-sahâbe. Beyrut: Dârü’l-ma’rife, ts.