Ahmed Sûzî Dîvânı’nda Tasavvufî Motifler ve Anlam Dünyası

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 31 - 57, 30.09.2025

Mine Taşdemir Kuluç , Abdullah Kuluç

Öz

Bu çalışma, 12./18. yüzyılda Sivas’ta yaşamış olan Ahmed Sûzî’nin Türkçe Dîvânı’nda yer alan tasavvufî motifleri anlam dünyası çerçevesinde incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, nitel bir yöntemle yürütülmüş; doküman analizi tekniği kullanılarak Sûzî’nin dîvânında beyitlerde geçen tasavvufî kavramlar belirlenmiş ve bu kavramların anlamları tasavvuf geleneği bağlamında değerlendirilmiştir. Çalışmada, seyrü sülûk süreci, mürşid-mürid ilişkisi, aşk, nefs terbiyesi, ölüm, ahiret tasavvuru ve peygamber sevgisi gibi temaların yoğunlukla işlendiği tespit edilmiştir. Sûzî’nin sade ve anlaşılır bir dil tercih etmesi, onun tasavvufî düşünceyi daha geniş kitlelere ulaştırma arzusunun bir göstergesi olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca şiirlerinde Arapça ve Farsça deyimlere yer vermesi, klasik edebiyat geleneğiyle olan güçlü bağını ortaya koymaktadır. Literatürde Sûzî üzerine yapılan yüksek lisans tezleri, akademik makaleler, kitaplar, ansiklopedi maddeleri ve sempozyum bildirileri gözden geçirilerek mevcut akademik zeminin üzerine yeni bir katkı sunulmuştur. Bu bağlamda, çalışmanın özgün yönü, Ahmed Sûzî’nin dîvânında geçen tasavvufî kavramların sadece muhtevaya dayalı değil, aynı zamanda semantik ve sembolik yönleriyle de analiz edilmesidir. Sonuç olarak, Sûzî hem klasik Türk edebiyatının hem de tasavvufî düşünce geleneğinin önemli bir temsilcisi olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışma, Ahmed Sûzî’nin şiirlerindeki tasavvufî derinliği ortaya koyarak, onun edebî yönü kadar tasavvufi kimliğine de bütüncül bir bakış sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi ve Sanatları , Türk İslâm Edebiyatı , Tasavvuf , Dîvân Edebiyatı , Ahmed Sûzî.

Sūfī Motifs and the World of Meaning in Ahmad Sūzī’s Dīvān

Öz

This study aims to examine the sūfī motifs in the Turkish Dīwān of Ahmad Sūzī, who lived in Sivas in the 12th/18th century, within the framework of their semantic world. The research was conducted using a qualitative method; through document analysis, the sūfī concepts appearing in Sūzī’s couplets were identified and their meanings were evaluated in the context of the sūfī tradition. The study found that themes such as the process of sayr sulūk, the master–disciple relationship, love, purification of the self, death, the conception of the afterlife, and love of the Prophet are prominently addressed. Sūzī’s preference for a plain and comprehensible language is considered an indication of his desire to convey sūfī thought to broader audiences. Furthermore, his inclusion of Arabic and Persian idioms in his poetry demonstrates his strong connection with the classical literary tradition. Existing master’s theses, academic articles, books, encyclopedia entries, and symposium papers on Sūzī were reviewed to build upon the current scholarly ground and to provide a fresh contribution. In this regard, the originality of the study lies in its analysis of the sūfī concepts in Ahmad Sūzī’s Dīwān not only in terms of content but also in their semantic and symbolic dimensions. In conclusion, Sūzī is evaluated as aficant a significant representative of both classical Turkish literature and the sūfī intellectual tradition. By revealing the spiritual depth in Sūzī’s poems, this study offers a holistic perspective on his sūfī identity as well as his literary dimension.

Anahtar Kelimeler

History and Arts of Islām , Turkish-Islāmic Literature , Sufism , Dīwān Literature , Ahmad Sūzī.

Kaynakça

• Arslan, Zafer. Divan-ı Sûzî-i Sivâsî. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Aynî, Mehmed Ali. İslâm Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Akabe Yayınları, 1985.Arslan, Zafer. Divan-ı Sûzî-i Sivâsî. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Aynî, Mehmed Ali. İslâm Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Akabe Yayınları, 1985.
• Bulut, Hasan. “Tasavvufî Bir Bakış Açısıyla Nefis”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11/1 (2020), 165-188.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi, 2004.
• Cürcani, Seyyid Şerif. Ta’rifat: Tasavvuf Istılahları. çev. Abdülaziz Mecdi Tolun - Abdurrahman Acer. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi, 2002.
• Gündüz, İrfan. “Fütüvvet, Melâmet ve Ahilik ya da Tasavvufî Düşüncede Dünya Anlayışı”. ed. Şaban Tutcu -
• Osman Kavaklıoğlu. Sivas: Kemal İbn-i Hümam Vakfı Yayınları, 2007.
• İbn Arabî. Fütûhat-ı Mekkiyye Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• Karaköse, Saadet. “Klâsik Edebiyatımızda On Sekiz Bin Âlem Mefhumu”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 5/2 (2016), 687-704.
• Kâşâni, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıcılık, 2015.
• Kâşâni, Abdürrezzak Kemâlüddin el-. Letâifü’l-A’lâm fi İşârâti Ehli’l-İlhâm (Tasavvuf Sözlüğü). çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Kuşeyrî, İmam Ebu’l Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin el-. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Beyrut, Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Küçük, Hülya. Tasavvufa Giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2011.
• Küçükkaya, Mahmut Askeri. “Şeyh Muhammed Ziyâeddîn Nurşînî’nin Tasavvufî Görüşleri”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 12/2 (2021), 453-479.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ, 1995.
• Pekolcay, Necla. İslâmi Türk Edebiyatı Tedkik Metodlarının Genel Esasları ve Mazmun Anahtarları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1999.
• Suad El-Hakîm. İbnü’l-Arabî Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 2. Baskı., ts.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Bursa: Kabalcı Yayınevi, 2011.
• Yavuz, Seyit. “Sivaslı Divan Şairleri ve Bilinmeyen Bazı Şiirleri”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 7/3 (2023), 2698-2726.
• Yazıcı, Tahsin. “Derviş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/188-190. Ankara, 1994.
• Yekbaş, Hakan. Ahmed Sûzî’nin Hayatı, Eserleri ve Bir Mecmua’dan Hareketle Bilinmeyen Şiirleri. ed. Alim Yıldız. Sivas: Buruciye Yayınları, 2012.
• Yıldıran Sarıkaya, Meliha. “Ahmed Sûzî’nin Vasiyetnâmesi”. C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2011), 173-200.
• Yıldız, Alim. Ahmed Sûzî Divanı. Sivas: Buruciye Yayınları, 2012.
• Yıldız, Emine. Sivaslı Sufi Şair Ahmed Suzi ve Tasavvufi Görüşleri. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yıldız, Muhammed Ali. “Akşemseddin’in Eserlerinde Geçen Bazı Tasavvufi Kavramlar”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2017), 121-139.