NEYYİR DÎVÂNI’NDA HİKEMÎLİK

Yıl 2024, Sayı: 25 (Aralık 2024), 21 - 55, 26.12.2024

Şükran Koçak

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1550941

Öz

Hikmet; bilgelik, hâkimlik, felsefe, deneyime dayalı bilgi, eşyanın sırlarına ve hakikatlerine vakıf olmak anlamındadır. Kur’an-ı Kerîm’de hikmet kavramına “kitap, mülk, mev’iza, hayır” anlamlarıyla yer verilmiştir. Allah’a ve insana nispet edildiğinde hikmet farklı yorumlanmıştır. Eşyanın sırlarını bilen ve onları yaratmak ile Allah’ın hikmeti ifade edilmiştir. İnsan açısından hikmet, varlığın mahiyetini anlamak olarak ifade edilmiştir. Çoğunlukla telkinde bulunma, doğru yolu gösterme, nasihat dili olarak edebî metinlerde yer almıştır. Söylenmek istenenin kısa ve öz olması ifadeye veciz bir anlam katmaktadır. Sözün anlamını güçlendirmek için atasözü, deyim ve özlü ifadelerden yararlanılmıştır. Türk edebiyatının ilk döneminden itibaren hikmetli söyleyiş, edebî metinlerde toplumun duygu ve düşüncelerinin bir yansıması olarak işlenmiştir. Hikmetli söyleyiş, Nâbî ile birlikte bir tarz hâlini almıştır. Nâbî ve takipçileri, birçok şairi etkilemiştir. Neyyir de bu etkinin görüldüğü şairlerden biridir. Neyyir, 18. asırda yaşamış Mevlevî şairidir. Şiirlerinde hikmet üslûbunun özellikleri tespit edilmiştir. Onun şiirlerinde hikmet, din ve tasavvufla bir bütünlük arz etmektedir. Hikmet, Neyyir’in şiirlerinde dünya görüşünü yansıttığı ve müritlerini yetiştirme amacına hizmet ettiği bir araçtır. Bu bakımdan şiirleri didaktik bir niteliğe sahiptir. Neyyir’in sadece bir Dîvân’ı bulunmaktadır. Çalışmanın amacı, Neyyir’in hikmet üslubunu şiirinde nasıl kullandığını ortaya koymaktır. Bu çalışma için Neyyir’in hikmet üslubuyla yazılmış beyitleri seçilmiştir. Beyitlerin anlaşılması için gerekli görülenler de açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hikmet,, Neyyir,, Sır.

Kaynakça

• yverdi, İlhan (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Abdurrezzak Kâşânî (2015). Tasavvuf Sözlüğü Letâifu’l-a’lâm fî işarâtı ehli’l-ilhâm. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Altunel, Melek (1995). Neyyir Abdüllahim Dede Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Açık, Nilgün (2002). Divan Edebiyatı’nda Mevlevîlik Etkisi ve Mevlevî Şâirler. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (hzl.) (ty.). Ku’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli Âlisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ceylan, Ömür (2000). Tasavvufī Şiir Şerhleri. İstanbul: Kitabevi.
• Çiftçi, Ömer (hzl.) (2017). Fafin Davûd Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). Ankara: Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap www.kulturturizm.gov.tr http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 22.02.2024).
• Eraydın, Selçuk (2004). Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları Nu.82.
• Erdem, Sadık (2018). Neyyir Abdü’l-Halim Dede Dîvân İnceleme-Tenkidli Metin-Metnin Bugünkü Türkçesi-Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Genç, İlhan (hzl.)(2018). Esrar Dede Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap. www.kulturturizm.gov.tr http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 22.02.2024).
• Gölpınarlı, Abdulbaki (1963). Mevlevî Âdâb ve Erkânı. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri Koll. Şti.
• Gölpınarlı, Abdulbâki (2004). Tasavvuf’tan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Kesik, Beyhan (2020). “Neyyir, Şeyh Abdulhalim Neyyir Dede.” https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/neyyir-seyh-abdulhalim-neyyir-dede (Erişim tarihi: 22.01.2023).
• Köstendilli Ali el-Halvetî (2016). Telvîhât Bir Osmanlı Şeyhinin Dilinden Tasavvuf. İstanbul: Dergâh Yayınları. Kutluer, İlhan (1998). “Hikmet”. İslam Ansiklopedisi. C.17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 503-511. https://islamansiklopedisi.org. tr/hikmet#1 (Erişim Tarihi: 17.10.2023).
• Mutçalı, Serdar (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Mengi, Mine (1987). Divan Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını sayı:18.
• Mengi, Mine (2005). Eski Türk Edebiyatı Tarihi Edebiyat Tarihi-Metinler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Onay, Ahmet Talât (2021). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü-Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. hzl. Cemal Kurnaz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Pakalın, M. Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II- III. İstanbul: MEB.
• Pala, İskender (2020). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Seyyid Şerîf Cürcânî (2014). Ta’rifât Tasavvuf Istılahları. çev. Abdülaziz Mecdî Tolun, Hzl. Abdulrahman Acer. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Selvi, Dilaver (2001). Kaynaklarıyla Tasavvuf 1. İstanbul: Semerkand Yayınları.
• Şemseddin Sâmî (ty.). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yay.
• Uludağ, Süleyman (2016). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Uludağ, Süleyman (hzl.) (1992). Kelabâzî Doğuş Devrinde Tasavvuf (Ta’arruf). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Yıldırım, Birol (2019). Kesret Çarşısında Bir Hikmet Dükkânı Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Yılmaz, H. Kamil (2020). Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat.