A War Game in The Background Of Divan Poetry: Javel

Yıl 2025, Sayı: 27 (Ağustos 2025), 97 - 120, 31.08.2025

Ayşegül Ekici

Öz

Art is a fictional reality. The artist hides reality behind the fiction and creates works that ewoke an aesthetic feelings in people by decorating the subjects he deals with his own feelings and dreams. Divan poetry attracts attention in terms of containing very solid dynamics behind its solid patterns, indispensable rules, artistic and harmonious structure. These dynamics such as religion, history and culture are among the important sources of divan poetry. For this reason, divan poetry is not far from historical reality. One of these realities behind it is the javelin game. Javelin is an ancestral sport originating from Central Asia. After the Seljuks, it was a warm game played or encouraged by many sultans who passed to the Ottoman Empire in the 16th century, and various competitions were to ensure social cohesion. In the 19th century, it was also made to be watched by foreign ambassadors as a prestige game, making it a show game. Although many studies have been conducted on javelin, these mostly belong to history and sports science. In the field of literature, the poems in which the javelin is used as a subheading in theses or generally included in other war sports or games have not been fully identified. The aim of your study is to identify these poems by scanning the divans and explain them in the contexs in which they are used thus reaching the historical and socio-cultural reality in the background of divan poetry.

Anahtar Kelimeler

Divan poetry , javelin , art , fiction , reality

DİVAN ŞİİRİNİN ARKA MEYDANINDA BİR SAVAŞ OYUNU: CİRİT

Öz

Sanat, kurmaca bir gerçekliktir. Sanatçı gerçekliği kurgunun arkasında gizler ve ele aldığı konuları kendi duygu ve hayalleriyle süsleyerek muhatabında estetik his uyandıran eserler ortaya çıkarır. Divan şiiri formel yapısı, geleneğin belirlediği kuralları, sanatlı ve âhenkli yapısı arkasında çok sağlam dinamikleri barındırması açısından dikkat çeker. Din, tarih ve kültür gibi bu dinamikler divan şiirinin temel kaynakları arasında yer almaktadır. Bu nedenle divan şiiri tarihî ve toplumsal gerçeklikten uzak değildir. Arkasındaki bu gerçekliklerden biri de cirit oyunudur. Orta Asya kökenli bir ata sporu olan cirit hızlı ve çevik olma gibi nitelikleri kazandırmasıyla askerin ve atın savaşa hazırlanmasında önemli rol oynamıştır. Selçuklulardan sonra 16. yüzyılda Osmanlıya geçmiş, birçok padişahın oynadığı veya teşvik ettiği bir savaş oyunu olmuş ve bu savaş oyunu ekseninde çeşitli müsabakalar düzenlenmiştir. Bu müsabakaların düzenlenmesinde şavaşa hazırlık olması yanında sosyal kaynaşmayı sağlama gibi amaçlar güdülmüştür. 19. yüzyılda yabancı sefirlere prestij olarak izletilmesi onu gösteri oyunu hâline getirmiştir. Cirit üzerine birçok çalışma yapılmakla birlikte bunlar daha çok tarih ve spor bilimine aittir. Edebiyat alanında ise tezler içinde alt başlık olarak ele alınmış ya da genel olarak diğer savaş sporları ya da oyunlar içinde verilmiş ve ciridin geçtiği şiirler tam olarak tespit edilememiştir. Çalışmamızın amacı dîvânları tarama yöntemiyle cirit kelimesini geçtiği şiirleri tespit edip kelimeyi bağlamında açıklayarak divan şiirinin arka meydanındaki tarihî ve sosyo-kültürel gerçekliğe ulaşmaktır.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri , cirit , sanat , kurgu , gerçeklik

Etik Beyan

Bu makale için etik beyan gerekli değildir.

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Akkuş, Metin (hzl.) (2018). Nefî Dîvânı, Ankara: KTB Yay., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 15.01.2025]
• Akkutay, Ülker (1984). Enderun Mektebi. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay. https://www.academia.edu/37626479/ENDERUN_MEKTEB%C4%B0 [erişim tarihi: 03.01.2025]
• Aksoyak, İ. Hakkı (hzl.) (2018). Gelibolulu Mustafa Ȃlî Dîvânı. Ankara: KTB Yay., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 10.02.2025]
• Alıcı, Lütfi (1998). Dîvân-ı Nâşid, İnceleme-Tenkitli Metin, Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Alî Seydî (1330). Resimli Kâmûs-i Osmânî, C. 1., Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliye: Matbaa-i Kütübhâne-i Cihân.
• Atıl, Esin (1999). Levnî ve Surname Bir Osmanlı Şenliğinin Öyküsü, Istanbul: Koçbank Yay.
• Batğı, Özlem (hzl.) (2017). Eğribozlu Numân Mâhir Dîvânı, Ankara: KTB Yay. e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56156,numan-mahir-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 25.02.2025]
• Bektaş, Ekrem (hzl.) (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı, Ankara: KTB Yay., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 3.01.2025]
• Bıyıklı, Mustafa (2019). “Türklerde At Kültürü ve Türk Mitolojisinde Atın Yeri ve Önemi”, International Congress on Afro - Eurasian Research V, 19-22 April 2019/Lefkoşa TRNC, , ed. Niyazi Kurnaz ve Hakan Arıdemir. Kütahya: Academia Publishing, 404-417.
• Çoruhlu, Yaşar (1999). Türk Mitolojisinin ABC’si, İstanbul: Kabalcı Yay.
• Demirbilek, Salih (1993). Türklerde At ve At Kültürü, Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Dingeç, Emine (2011). “Osmanlı Sarayında Cirit Alayları: Lahanacılar ve Bamyacılar”, Millî Folklor, 23(89): 78-86.
• Doğan, M. Nur (hzl.) (t.y.). Şeyh Gâlib-Hüsn ü Aşk. Ankara: KTB Yay., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10711,seyhgalibhusnuaskmuhammetnurdoganpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 07.12.2024).
• Ebuzzîyâ Tevfik (1306). Lugât-ı Ebuzzîyâ, Kostantiniyye: Matbaa-i Ebuzzîyâ.
• Erişen Yazıcı, Gülgün (hzl.) (2017). Edirneli Kâmî Dîvânı.Ankara: KTB Yay., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55977,kami-divani-pdf.pdf?0 [erişim tarihi: 04.12.2024]
• Harmancı, M. Esat (hzl.) (2017). Süheylî Dîvânı.(Ahmed bin Hemdem Kethudâ. Ankara: KTB Yay., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 18.02.2025]
• Hillenbrand, Carola. (2015). Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri, çev. N. Elhüseyni, İstanbul: Alfa Yay.
• Hüseyin Remzi (1887). Lugât-ı Remzi, c. 1.,University of Toronto Library. İzgi, Özkan (2000). Çin Elçisi Wang – Yen – Te’nin Uygur Seyahatnamesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. Kahraman, Atıf. (1995). Osmanlı Devleti’nde Spor. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Kaplan, Yunus, Y. Poyraz (t.y.). “Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Sporlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(15): 151-175.
• Karcıoğlu, Uğur (2018). “Türk Cirit Atının Anatomisi, Beslenmesi ve Bakımı ile Beraber Türkiye’de Cirit Atı ve Ciritçi Yetiştirme Teknikleri”, Kafdağı, 3(2): 150-184.
• Kavruk, Hasan (hzl.) (t.y.). Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı. Ankara: KTB Yay., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 27.02.2025]
• Kayaalp, İsa (hzl.) (2019). Bahtî Dîvânı (Sultan I. Ahmed).Ankara: KTB Yay., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64301,bahtisultan-i-ahmed-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 08.12.2024]
• Kaya, Bülent (2008). Divan Şiirinde At, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Koçan, Nurhan (2007). “Geleneksel Sporlarımızdan Ciritin Rekreasyon Amacı ile Günümüze Uyarlanması”, Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi, 2(1): 31-39.
• Kurtoğlu, Orhan (hzl.) (2017). Lebîb Dîvânı. Ankara: KTB Yay., https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 02.02.2025]
• Kutlar Oğuz, F. Sabiha (hzl.) (2017). Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî Dîvânı, Ankara: KTB Yay. e-kitap https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 01.03.2025]
• Mehmed Es’ad Medhî (hzl.) (2007). Sadâret Teşrîfat Defteri (Osmanlılarda Cülûs ve Cenaze Törenleri), (Ed. Abdülkadir Özcan), İstanbul: KTB Yay., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78457/mehmed-esad-medhi---sadaret-tesrifat-defteri.html [erişim tarihi: 17.11.2024]
• Mermer, Ahmet (hzl.) (2021). Mezâkî Dîvânı, Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/120433,mezaki-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 27.02.2025]
• Mustafa ibn Şemseddîn (1800). Lugât-ı Ahterî-i Cedîd, University of Toronto Library.
• Öksüz, Mustafa (2009). Şem’dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi’nin Mür’i’t Tevârîh Adlı Eserinin (180B-345A) Tahlil ve Tenkidi Metni, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Özmenli, Mehmet (2020). “Savaş Sporu Cirit”, International Journal of Social, Humanities And Administrative Sciences, 6(30): 1386-1396.
• Öztekin, Özge. (2006). XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri: Divanlardan Yansıyan Görüntüler, Ankara: Ürün Yay.
• Pakalın, Ö. Zeki. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. 1., İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Râif Necdet Kestelli (1928). Yeni Resimli Türkçe Kâmus, İstanbul: Yeni Şark Kütüphanesi.
• Şapolyo, E. Behnan (1938). “Ankara’da Cirit Oyunu”, Ülkü Dergisi, 68: 165-168.
• Şemseddîn Sâmî (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaâdet, İkdâm Matbaası.
• Yardım, Latif. (2015). Bosnalı Alaeddin Sabit Dîvânı’nda Dini Muhtevalı Kasideler, Yüksek Lisans Tezi, Ordu: Ordu Üniversitesi.
• Yıldırım, Hafsanur (2015). “Divan Şairlerine Göre Burçlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(41): 340-353.
• Yüksel, Ahmet, M. Gül, O. Güven (2018). “Padişah Cirit Bindi! (Cirit Sporunu İcrâ Eden ve Destekleyen Osmanlı Sultanları”, Spor Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3(1): 145-163.
• Zülfe, Ömer (1998). Nâşid Dîvân, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.