Masal Aktarımında Meydana Gelen Değişimlerin Sosyal ve Psikolojik Boyutları

Year 2025, Issue: 25, 99 - 129, 10.06.2025

Recai Bazancir

https://doi.org/10.46250/kulturder.1634648

Abstract

Sosyal ve psikolojik boyutta, masalların aktarımında toplumsal değerlerin değişimi büyük bir rol oynamaktadır. Geleneksel masallar, çoğunlukla ahlaki değerleri ve toplumsal normları gelecek nesillere aktarmak amacıyla anlatılmıştır. Ancak modernleşme, küreselleşme ve medya etkisi, masallarda evrensel unsurların öne çıkmasına, yerel ve kültürel unsurların ise zayıflamasına neden olmuştur. Özellikle dijitalleşme, masal anlatımını bireysel bir etkinlikten kitlesel bir eğlence formatına dönüştürmüştür. Bu durum, masalların toplumsal bağları güçlendirme işlevini azaltırken, tüketim odaklı bir içerik haline gelmesine yol açmıştır. Yapılan çalışmada masal aktarımında meydana gelen değişimlerin sosyal ve psikolojik boyutu F.C. Barlett ve Robert H. Lowie’nin uyguladığı deneyler ışığında Pertev Naili Boratav tarafından 1958 yılında yayımlanan “Çember Tiyar” masalı modellenerek deney yapılmıştır. Masalın, Ankara, Diyarbakır, Çerekeş, Tokat, Antalya, Çanakkale, Balıkesir gibi varyantları bulunmaktadır. Masallarda Çember Tiyar masalının Uluslararası Masal Tipleri Kataloğundaki numarasını Pertev Naili Boratav, 425 ve 425 A olarak vermiştir. Çalışmada toplam 42 kişiyle farklı zaman ve mekânlarda Van’da yüz yüze görüşülerek konuyla ilgili sorular sorulmuş ve masal anlatmaları istenmiştir. Lowie ve Barlett’in yöntemleri gözetilerek yapılan bu çalışma, iki araştırmanın eksik yönlerini tamamlayıcı niteliktedir. Elde edilen sonuçlar ve yapılan deneyler çalışmalarla desteklenmiş, mukayese edilmiştir.

Keywords

Robert Lowie , Frederic Barlett , masal değişimi , masal aktarımında psikoloji , deney ve derleme

Ethical Statement

Etik Kurul Belgesi: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Yayın Etik Kurul Başkanlığı, 23.01.2025 tarih ve 2025/02-31 sayılı kararı.

Social and Psychological Dimensions of Changes in Fairy Tale Transmission

Abstract

In social and psychological dimensions, the change of social values plays a major role in the transmission of tales. Traditional tales have mostly been told in order to transfer moral values and social norms to future generations. However, modernization, globalization and media influence have caused universal elements to come to the fore in tales, while local and cultural elements have weakened. In particular, digitalization has transformed tale telling from an individual activity to a mass entertainment format. This situation has reduced the function of tales to strengthen social ties, while leading them to become a consumption-oriented content. In the study, the social and psychological dimensions of the changes in tale transmission were tested by modelling the tale "Çember Tiyar” published by Pertev Naili Boratav in 1958 in the light of the experiments conducted by F.C. Barlett and Robert H. Lowie. There are variants of the tale such as Ankara, Diyarbakır, Çerekeş, Tokat, Antalya, Çanakkale, Balıkesir. In the tales, Pertev Naili Boratav gave the number of the Çember Tiyar tale in the International Tale Types Catalog as 425 and 425 A. In the study, a total of 42 people were interviewed face to face in Van at different times and places, and questions were asked about the subject, and they were asked to tell stories. This study, which was conducted by observing the methods of Lowie and Bartlett, is complementary to the shortcomings of the two studies. The results obtained and the experiments conducted were supported and compared with the studies.

Keywords

Robert Lowie , Frederic Barlett , fairy tale change , psychology in fairy tale recitation , experiment and compilation

Ethical Statement

Ethics Committee Approval: Van Yuzuncu Yil University Social and Human Sciences Publication Ethics Committee, decision dated 23.01.2025 and numbered 2025/02-31.

References

• Aarne, Antti & Thompson, Stith (1928). The Types of the Folk-tale. Helsinki: FF Communications.
• Adler, Alfred (1927). Understanding Human Nature. Greenberg Publisher.
• Azadowski, Mark (2002). Sibiryadan Bir Masal Anası. Çev. İlhan Başgöz. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bartlett, Frederic (1920). “Some Experiments on the Reproduction of Folk Stories”. Folklore, 31: 30-47.
• Bauman, Richard (1986). Story, Performance, and Event: Contextual Studies of Oral Narrative. Cambridge University Press.
• Başgöz, İlhan (2012). Türkülü Aşk Hikâyeleri. Pan Yayınevi.
• Boratav, Pertev N. (1958). Zaman Zaman İçinde. Remzi Kitabevi.
• Boratav, Pertev N. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Gerçek Yayınevi.
• Dégh, Linda & Vázsonyi, Alexander (1975). “The Hypothesis of Multi-Conduit Transmission in Folklore”. Journal of Folklore Research, 12(1): 31-46.
• Dundes, Alan (1965a). The Study of Folktale. Prentice-Hall.
• Dundes, Alan (1965b). What is Folklore? The Study of Folklore. Prentice-Hall.
• Freud, Sigmund (1923). The Ego and the Id. Hogarth Press.
• Jung, Carl Gustav (1964). Man and His Symbols. Doubleday Press.
• Karabaş, Seyfi (1999). Bütüncül Türk Budunbilimine Doğru. Yapı Kredi Yayınları.
• Lowie, Robert (1908). “The Test-Theme in North American Mythology”. Journal of American Folklore, 21: 97-148.
• Lüthi, Max (1986). The European Folktale: Form and Nature. Indiana University Press.
• Ong, Walter, J. (1995). Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi. Metis Yayınları.
• Thompson, Stith (1955). Motif Index of Folk Literature. Indiana University Press.
• Thompson, Stith (1997). The Folktale. University of California Press.