Cemaleddîn Kumûkî’nin el-Âdâbu’l-mardıyye fi’t-tarikati’n-Nakşibendiyye Adlı Eseri Çerçevesinde Tasavvufî Düşüncesi

Year 2025, Volume: 5 Issue: 1, 75 - 95, 30.03.2025

Ömer Akdoğan

Abstract

“Kafkas’ın Şeyhi” olarak tanınan Seyyid Cemaleddîn Hüseyin el-Kumûkî b. Abdurrahman Dağıstani ondokuzuncu yüzyılda Dağıstan ve İstanbulda yaşamış sufi ve alim kişiliğe sahip bir zattır. Nakşibendiyye-Halidiyye şeyhi olan Şeyh Cemâleddin Gazikumûkî, bölgenin manevî hayatı üzerinde derin etkiler bırakmış ve Hâlidîliğin Dağıstan'da yayılmasında önemli bir rol oynamıştır. Gazikumûkî, zâhirî ve bâtınî ilimlere vakıf bir şahsiyet olup döneminde birçok ilim adamı ve şeyh bulunmasına rağmen, Kur'ân ve Sünnet'e dayalı yaşam tarzı ve samimiyeti, onu bölgede en çok tercih edilen şeyh haline getirmiştir. Şeyh Şâmil’in liderlik döneminde Dağıstanlıların ve Çeçenlerin büyük bir kısmı onu üstat olarak tanımış, döneminde medrese dersleri vermeye devam etmiş ve pek çok öğrenci yetiştirmiştir. Bu öğrencilerden biri de genç yaşlardan beri onu yakından tanıyan Şeyh Şâmil'dir. Aynı zamanda “Müridizm” hareketinin liderleri olan Gazi Muhammed ve Şeyh Şâmil, Şeyh Cemâleddin sayesinde tarikata katılarak Ruslara karşı yürütülen kutsal cihada tasavvufî bir nitelik kazandırmaya vesile olmuştur.
Bu makalede Gazikumûkî’nin “el-Âdâbu’l-mardıyye fi’t-tarikati’n-Nakşibendiyye” adlı eseri ışığında tasavvufi görüşleri ele alınacak olup bu konudaki diğer sûfilerle benzer ve farklı görüşleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Keywords

Kumûkî, sufi, Şeyh Şamil, Cemâleddin

Jamal al-Dīn Qumūkī's Sufi Thought within the Framework of his work al-ādāb al-mardiyya fi't-tarikati al-Naqshbandiyya

Abstract

Known as the "Sheikh of the Caucasus," Seyyid Jamaleddin Hussein al-Kumûkî b. Abdurrahman Dagestani was a Sufi and scholar who lived in Dagestan and Istanbul in the 19th century. As a Naqshbandi-Khalidi sheikh, Sheikh Jamaleddin GaziKumûkî left profound impacts on the spiritual life of the region and played a significant role in spreading the Khalidi order in Dagestan. GaziKumûkî, who was well-versed in both exoteric and esoteric sciences, became the most preferred sheikh in the region due to his lifestyle based on the Quran and Sunnah and his sincerity, despite the presence of many scholars and sheikhs during his time. During the leadership of Sheikh Shamil, much of the Dagestani and Chechen population recognized him as a master, and he continued to give madrasa lessons and train many students. One of these students was Sheikh Shamil himself, who had known him closely since his youth. Additionally, the leaders of the "Muridism" movement, Ghazi Muhammad and Sheikh Shamil, joined the order through Sheikh Jamaleddin, thus imbuing the holy jihad against the Russians with a Sufi character.
This article will examine GaziKumûkî's Sufi views in light of his work "al-Adabu'l-mardiyya fi't-tariqati'n-Naqshbandiyya" and will attempt to highlight similarities and differences with other Sufi figures on this subject.

Keywords

Kumûkî, sufi, Sheikh Shamil, Jamaleddin

References

• Efe, Fikret. Şeyh Şamil’in 100 Mektubu. İstanbul: Şûle Yayınları, 2004.
• Kumûkî, Seyyid Abdurrahman b. Cemaliddin. Hulasâtu’t-tafsîl ‘an ahvâl-i İmam. Şemvîl, Dağıstan: Mehâç Kale, 2002.
• Durkîlî, Nezir. Nüzhetü’l-ezhân fî terâcim-i ulemâ-i Dağıstân, hzr. Ebû Bekir b. Sehâvet ed-Durkilî, (Dağıstan t.y).
• Bennigsen, Alexandre. – Quelquejay, Chantal Lemercier. Sufi ve Komiser Rusya’da İslâm Tarikatları. terc. Osman Türer. Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
• Bâkkinî, Şuayb Efendi b. İdris. Tabakâtu’l-Hûcakâni’n-Nakşbendiyye ve sadâti-l-meşâyıhi’l-Hâlidiyyeti’l-Mahmûdiyye. (Dâru’l-Risâlet, bsy).
• İbrahim Erol, “Üsküdar’da Medfun Dağıstanlı Nakşibendi Şeyhi Cemâleddin Gazikumukî, Hayatı ve Tasavvufî Şahsiyeti”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu XI, İstanbul: 2021.
• İbn Manzûr Ebû’l Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el- Ensârî, Lisânu’l-arab. Beyrut: Daru Sadr, 1999.
• Kumûkî, Cemaleddîn. el-Âdâbu’l-mardıyye fi’t-tarikati’n-Nakşibendiyye, Mevkufetu Hacı Ramazan Şetûlî, 1907.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Tehânevî, Muhammed b. A’la b. Ali el-Farûkî, Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn. Beyrut: Dâru sadr.