2 AĞUSTOS 1336 (1920) TARİHLİ BİR ARŞİV BELGESİ VE HARB-İ SAGÎR

Year 2021, Volume: 11 Issue: 2, 439 - 465, 31.07.2021

Zeynel Levent

Abstract

Gayrinizami harp tarihinin en önemli temsilcilerinden biri olan Türk milletinin başvurduğu uygulamaların kökenlerini M.Ö. 6. yüzyıla kadar götürmek mümkündür. Yüzyıllar boyunca farklı formlarda uygulanan bu mücadele şekli Geç Osmanlı Dönemi’nde çete harbi, gerilla harbi, teşkilât-ı mahsusa yapmak, teşkilât-ı mahsusa halinde bulunmak gibi ifadelerle betimlenirken; Milli Mücadele Dönemi’nde ise daha ziyade çete harbi, gerilla harbi ve gerilla yapmak şeklinde nitelenmiştir. Ancak Milli Savunma Bakanlığı Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanlığı Arşivi’nde bir süre önce tespit edilen ve kayıtlara “Harb-i Sagîr Talimatı’nın Savunucu [Sonuncu] Maddesi” olarak geçen 2 Ağustos 1336 (1920) tarihli bir belge, Milli Mücadele Dönemi’nde başvurulan gayrinizami harp yöntemlerine yeni bir pencere açtığı gibi, Türk gayrinizami harp terminolojisinin de sanıldığından daha zengin olduğunu göstermektedir. Bahse konu belge, Milli Mücadele Dönemi’nde icra edilen mukavemet harekâtı ve bu harekâtın yöntemini belirlemek amacıyla hazırlanan emir, tamim, talimat, nizamname ve yasalardan oluşan külliyat ile birlikte değerlendirildiğinde, Türklerin gayrinizami harbin yalnızca pratik değil; teorik anlamda da erken dönem temsilcilerinden biri olduğu iddia edilebilir. 2 Ağustos 1336 (1920) tarihli bir belgeden hareketle, harb-i sagîr terkibinin kavramsallaştırılması ve Türk gayrinizami harp birikiminin Milli Mücadele Dönemi’ne dair az bilinen yönlerinden birinin irdelenerek literatürdeki eksikliğin giderilmesine katkı sağlanması amacıyla hazırlanan bu makalede usûl olarak “tarihi yöntem” benimsenmiş, veri toplama tekniği olarak “arşiv araştırması” ve “literatür (alanyazın) taraması” kullanılmıştır.

Keywords

Gayrinizami Harp, Gerilla Harbi, Harb-i Sagîr, Milli Mücadele Dönemi, Mustafa Kemal Atatürk, Psikolojik Harp

References

• Akcan, E. (2015). İttihat ve Terakki Fırkası’nın Paramiliter Gençlik Kuruluşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Akıncı, İ. E. (1978). Demirci Akıncıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akyılmaz, B., Sezginer, M. ve Kaya, C. (2009). İdare Hukuku. Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Akyol, M.C. (1990). Kontrgerilla. Ankara: Şafak Matbaası.
• Atatürk, M. K. (1984). Nutuk, Cilt: III (Bugünkü Dille Yay.Haz.: Z. Korkmaz). Ankara: Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılını Kutlama Koordinasyon Kurulu Yayınları.
• Atatürk’ün bütün eserleri, Cilt: 9. (2002). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Atatürk’ün not defterleri, Cilt: VI. (2005). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Atatürk’ün söylev ve demeçleri, Cilt: I-III (Açıklamalı dizin ile). (2006). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atay, F. R. (2004). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Aybek, S. (2006). Kurtuluş namlunun ucunda. Ankara: İnkılâp Kitabevi.
• Aysal, N. (2006). Örgütlenmeden eyleme geçiş: 31 Mart Olayı. A.Ü. TİTE Atatürk Yolu Dergisi, (37-38), 15-53.
• Bayar, C. (1997). Ben de Yazdım: Milli Mücadeleye giriş, Cilt: 5, İstanbul: Medya Ofset.
• Baycan, N. (1993). Büyük Taarruz’da komuta kademelerinde görev alanlarla üst düzeydeki karargah subayları. AAMD, IX(26), 311-394.
• Bayur, Y. H. (1963). Atatürk hayatı ve eseri. Ankara: Güven Basımevi.
• Boot, M. (2014). Görünmeyen ordular: Gerilla tarihi. (Çev.: F. Aytuna). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Cebesoy, A. F. (1955). Moskova hatıraları (22/11/1920-2/6/1922). İstanbul: Vatan Neşriyatı.
• Cebesoy, A. F. (1967). Sınıf arkadaşım Atatürk: Okul ve genç subaylık hatıraları. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Cebesoy, A. F. (2001). Bilinmeyen hatıralar: Kuva-yı Miliye ve Cumhuriyet Devrimleri. (Yay.Haz.: O. S. Kocahanoğlu). İstanbul: Temel Yayınları.
• Cilasun, E. (2004). Çerkes Ethem: “Bâki İlk Selam”. İstanbul: Belge Yayınları.
• Çanlı, M. (2019). Millî Mücadele’de uygulanan askerî strateji (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Denk, N. (2002). Geçmişte ve 21’inci yüzyılda savaşlar, stratejiler ve stratejler. İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
• Erickson, E. J. (2015). Mustafa Kemal Atatürk, (Çev.: E. Yener). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gözler, K. (2018). Hukuka giriş. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Greene, R. ve Elffers, J. (2007). 33 stratejide savaş, (Çev.: F. Doruker). İstanbul: Altın Kitaplar.
• Guevara, E. C. (1998). Guerrilla warfare. Newyork: University of Nebraska Press.
• Hammes, T. X. (2004). The sling and the stone: On war in the 21st century. Minneapolis: Zenith Press.
• Harp Akademileri tarihçesi (1848-1991). (1991). İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
• Harp Akademilerinin 127 yılı (1848-1975). (1975). İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi. (1956).15, Vesika No: 382, 383.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi. (2002).113, Vesika No: 4194.
• Hatipoğlu, S. (1998). I. Dünya Savaşı sonunda Halep Sokak Muharebeleri ve Mustafa Kemal Paşa, AAMD, XIV(42), 1163-1175.
• Hatipoğlu, S. (2009). Filistin Cephesi’nden Adana’ya Mustafa Kemal Paşa. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Hün, İ. (1952). Osmanlı Ordusunda Genelkurmayın ne suretle teşekkül ettiği ve geçirdiği safhalar. İstanbul: Genelkurmay Başkanlığı İstanbul Basımevi.
• İğdemir, U. (1969). Sivas Kongresi tutanakları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İğdemir, U. (1980). Atatürk’ün yaşamı, Cilt: I (1881-1918). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İlhan, S. (1987). Harp yönetimi ve Atatürk. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• İnan, A.(1937). Gerilla hakkında iki hatıra, Belleten, I(1), 10-14.
• İnan, A. (1959). Atatürk hakkında hatıralar ve belgeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İncedayı, C. K. (1997). İstiklal Harbi (Garp Cephesi). (Haz.: M. Safi). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnönü, İ. (1969). Hatıralarım: Genç subaylık yılları (1884-1918). (Haz.: S. Selek). İstanbul: İstanbul Matbaası.
• İnönü, İ. (1993). İstiklâl Savaşı ve Lozan. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• İstiklâl Harbi’nde Demirci Akıncıları (Gerilla). (1936). (Der: B. Vandemir). İstanbul: Askeri Matbaa.
• İştip, H. (1949). Gerilla: Çete muharebeleri. İstanbul: Harp Okulu Basımevi.
• Kaimakam Mehmet Faik. (1305-1307). Harekât-ı Sagire-i Askeriye. İstanbul: Mekteb-i Fünûn-u Harbiye-i Şahane Matbaası.
• Kayabalı, İ. ve Arslanoğlu, C. (1983). Propagandanın sosyo-psikolojik temelleri. Ankara: [y.y.].
• Kıvılcımlı, H. [t.y.]. Halk savaşının planları. İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
• Kocahanoğlu, O. S. (1998). İttihat ve Terakki’nin sorgulanması ve yargılanması (1918-1919), İstanbul: Temel Yayınları.
• Kuluçlu, E. (2008). Türk Hukuk Sisteminde normlar hiyerarşisi ve Sayıştay denetimine etkileri. Sayıştay Dergisi, 71, 3-22.
• Kurtulan, A. İ. (2010). Cumhuriyet’in ilk yıllarında Mustafa Kemal (Atatürk)’in katıldığı harp oyunları ve askeri manevralar (Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Kuruca, O. B. (2014). Atatürk ve gerilla savaşı (Tarihsel kökleriyle). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Levent, Z. (2019). Teşkilât-ı Mahsusa’dan Kuva-yı Milliye’ye gayrinizami harp (1913-1922) (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Levent, Z. (2020). Gayrinizami Harp [Harb-i Sagir] Teorisi ve Türk gayrinizami harp tarihi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.