Turkish State Tradition According to İdris-i Bitlisi (In The Context of Hesht Bihisht-2)

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 19 - 46, 31.01.2025

Kayhan Atik

Abstract

İdris-i Bitlisi is a scholar from Bitlis who was born in the mid-15th century. His father, Hüsameddin Ali, was a well-known scholar and served in the palace of Uzun Hasan, the Akkoyunlu ruler. After the education he received from his father, İdris-i Bitlisi worked as a munshi in the Akkoyunlu palace and at the request of 2. Bayezid, he wrote the work "Hesht Bihisht" and received an award from the sultan, but the real value of his work was not understood. After the collapse of the Akkoyunlu State, he took refuge in the Ottoman Empire and He served with him during the reign of 2. Bayezid. He participated in the Battle of Chaldiran and played a role in the Ottoman conquest of Tabriz. After returning to Istanbul, he entered the service of Yavuz Sultan Selim and influenced the eastern policies of the Ottoman Empire. İdris-i Bitlisi's scientific studies covered the fields of medicine, cosmography, philosophy, mysticism, politics, ethics and history, and his works contributed to the intellectual environment of the period. He died in Istanbul in 1520 and was buried in the Idris Mansion.
Turkish state tradition has a deep-rooted structure that has been shaped by various Turkish states throughout history. Great Turkish states such as Hun, Gokturk, Uyghur, Karakhanid, Ghaznavid, Seljuk and Ottoman were governed with a centralist management approach under the leadership of the khan or khan. Rulership was generally achieved through familial succession, and the authority of the leaders was legitimized by the belief that they were chosen by God. Ensuring justice, war capabilities and protecting social order have been among the main goals of states. Another important feature in the Turkish state tradition is the ability to bring together different ethnic groups and cultures. The rulers united various communities and created a harmonious structure, seeing differences as wealth. Traces of this tradition have been seen in many different periods and geographies, starting from Central Asia. As a result, the Turkish state tradition stands out with its familial transition in leadership, centralism, understanding of justice and efforts to unite different cultures. The legacy of this tradition continues to be effective until today, forming one of the cornerstones of Turkish culture.

Keywords

History, Ottoman, İdris-i Bitlisi, Hesht Bihisht, State Tradition.

İDRÎS-İ BİTLİSÎ'YE GÖRE TÜRK DEVLET GELENEĞİ (HEŞT BİHİŞT BAĞLAMINDA-2)

Abstract

İdris-i Bitlisi, 15. yüzyılın ortalarında doğmuş Bitlisli bir âlimdir. Babası Hüsameddin Ali, tanınmış bir âlim olup Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'ın sarayında görev yapmıştır. İdris-i Bitlisi, babasından aldığı eğitimin ardından Akkoyunlu sarayında münşîlik yapmış ve 2. Bayezid'in isteği üzerine "Heşt Bihişt" adlı eseri yazarak sultandan ödül almıştır, ancak eserinin gerçek değeri anlaşılamamıştır. Akkoyunlu Devleti'nin çöküşünden sonra Osmanlı'ya sığınmış ve 2. Bayezid döneminde onun yanında hizmet etmiştir. Çaldıran Savaşı'na katılmış ve Osmanlı'nın Tebriz'i fethetmesinde rol oynamıştır. İstanbul'a döndükten sonra Yavuz Sultan Selim'in hizmetine girmiş ve Osmanlı'nın doğu politikalarına etki etmiştir. İdris-i Bitlisi'nin ilmi çalışmaları tıp, kozmografya, felsefe, tasavvuf, siyaset, ahlak ve tarih alanlarını kapsamış ve eserleri dönemin entelektüel ortamına katkıda bulunmuştur. 1520'de İstanbul'da vefat etmiş ve İdris Köşkü'nde gömülmüştür.
Türk devlet geleneği, tarih boyunca çeşitli Türk devletleri tarafından şekillendirilmiş köklü bir yapıya sahiptir. Hun, Göktürk, Uygur, Karahanlı, Gazneli, Selçuklu ve Osmanlı gibi büyük Türk devletleri, han veya hakan liderliğinde merkeziyetçi bir yönetim anlayışıyla yönetilmiştir. Hükümdarlık genellikle ailesel geçişle sağlanmış, liderlerin otoritesi Tanrı tarafından seçilmiş olduklarına inanılarak meşrulaştırılmıştır. Adaletin sağlanması, savaş yetenekleri ve toplumsal düzenin korunması devletlerin temel hedefleri arasında yer almıştır. Türk devlet geleneğinde önemli bir diğer özellik, farklı etnik grupları ve kültürleri bir araya getirme yeteneğidir. Hükümdarlar, farklılıkları zenginlik olarak görerek çeşitli toplulukları birleştirip uyumlu bir yapı oluşturmuşlardır. Bu geleneğin izleri Orta Asya'dan başlayarak birçok farklı dönemde ve coğrafyada görülmüştür. Sonuç olarak, Türk devlet geleneği liderlikte ailesel geçiş, merkeziyetçilik, adalet anlayışı ve farklı kültürleri birleştirme çabalarıyla öne çıkmaktadır. Bu geleneğin mirası, Türk kültürünün temel taşlarından birini oluşturarak günümüze kadar etkisini sürdürmektedir.

Keywords

Tarih, Osmanlı, İdris-i Bitlisi, Heşt Bihit, Devlet Geleneği

References

• Abdülbaki Sadi Efendi. Terceme-i Heşt Bihişt. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi: Hamidiye. nr. 928.
• Armağan, A. (2011). Klasik dönemde Osmanlılarda devlet yönetim anlayışına dair bazı düşünceler. Gazi Akademik Bakış, 5(9), 139-156.
• Babinger, F. (1992). Osmanlı tarih yazarları ve eserleri (Çev: C. Üçok). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Aktan, C. C. (2015). İdeal devlet ve iyi yönetim: Temel ilkeler, kurallar ve kurumlar. Hukuk Ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 7(1), 50-60.
• Bursalı, M. T. (2000). Osmanlı müellifleri. Tıpkıbasım. Ankara: BB Yayınevi.
• Danişmend, İ.H. (1948). Îzâhlı Osmanlı tarihi kronolojisi. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• İzci, F., & Karhan, Z. (2022). Türk devlet yönetimi geleneğinde istişare fonksiyonu: Geçmişten günümüze bir analiz. Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 5(2), 141-163. https://doi.org/10.38004/sobad.1169649
• Genç, V. (2007). İdris-i Bitlisî Heşt Bihişt Osman Gazi dönemi (Tahlil ve Tercüme). Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Göktürk, İ. (2020). Temel kaynaklardan hareketle Türk devlet geleneğinde meşruluğun dayanakları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 1079-1099. https://doi.org/10,33437/ksusbd.692693
• Gönenç, L. (2001). “Meşruiyet kavramı ve anayasaların meşruiyeti problemi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 50, sy. 1 https://doi.org/10,1501/Hukfak_0000000606.
• İbn-i Kemâl (1991). Tevârih-i âl-i Osman I. Defter. (Haz. Ş. Turan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• İdris-i Bitlisî (2008). Heşt Bihişt (Haz: S. Kaya-M. Karataş-Y. Baş). Ankara: BETAV Yayınevi.
• Koçaslan, B. (2019). İdrîs-i Bidlîsî Heşt Bihişt Orhan Gazi dönemi (Tahlil Ve Tercüme). Yüksek Lisans Tezi. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Neşrî, M. (1995). Kitâb-ı Cihannümâ. (Haz. M.A. Köymen ve F.R. Unat). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Özcan, A. (1998). Heşt Bihişt. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özcan, A. (2000). İdris-i Bitlisî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 21, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, D. A. (1996). Türkiye’de halkın yönetime katılması mevcut yerel yönetim anlayışı ve çözüm bekleyen temel sorunlar. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(4).
• Uzunçarşılı, İ.H. (1994) Osmanlı tarihi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Zorlu, S.E. (2022). Eski Türklerde ve Osmanlı Devleti’nde meşruiyet inancı bağlamında devlet başkanının belirlenmesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. 5, sy. 2, ss. 501-33.