XVIII. YÜZYIL OSMANLI DÜŞÜNCESİNDE KAMERALİST ÜRETİM ANLAYIŞI

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 67 - 88, 31.01.2025

Mert Can Erdoğan

Abstract

Bu çalışmada XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa’ya gönderilen Osmanlı elçilerinin burada kameralist üretim anlayışından etkilendikleri ve bu yaklaşımı Osmanlı kamuoyuna sunarak Nizam-ı Cedid reformlarına öncülük ettikleri savunulmaktadır. Kameralizm, bir ülkenin kendi kaynaklarını en verimli şekilde kullanarak zenginleşmesini ve güçlenmesini amaçlayan yönetim anlayışıdır. Bu anlayışa göre göre devletler, iktisadi kaynaklarını sürekli geliştirmeli ve üretim seviyelerini devamlı olarak artırmayı amaçlamalıdır. Bunun için tarım arazilerini en verimli şekilde ekmeli, madenleri sonuna kadar işletmeli ve ülke nüfusunu bütünüyle üretime dâhil etmelidir. Ayrıca ülke içerisinde üretimi mümkün olan hiçbir ürün, yurt dışından ithal edilmemeli, yerli imalat sanayi her alanda faaliyet göstererek, ülkenin her türlü ihtiyacına cevap vermelidir. Osmanlı elçilerinin XVIII. yüzyılın ikinci yarısında kaleme aldıkları sefaretnameler ve layihalar araştırmanın temel kaynağını oluşturmaktadır. Bu eserlerde Osmanlı elçileri, görev yerlerinde edindikleri gözlem ve izlenimlerini paylaşmakta ve uluslararası gelişmeleri Osmanlı kamuoyuna aktarmaktadırlar. Böylece Osmanlı yazarlarının, Alman coğrafyasında egemen olan kameralist üretim anlayışına yönelik nasıl görüşler geliştirdiklerini ele almak mümkün olmaktadır. Çalışmamız öncelikle kameralist anlayışın temel unsurlarını ele alacak ve bu anlayışın Avrupa’da nasıl bir gelişim süreci geçirdiğini ortaya koyacaktır. Daha sonra bu anlayışın Osmanlı gündemine taşınmasında kilit rol oynayan Ahmet Resmi Efendi’nin Viyana ve Berlin sefaretnameleri ele alınacak ve bu sefaretnameler vasıtasıyla kameralist fikirlerin Osmanlı devlet adamları arasında nasıl yayıldığı incelenecektir. Ardından III. Selim döneminde Berlin ve Viyana’ya gönderilen Osmanlı sefirlerinin gözlemleri değerlendirilecek ve böylece Osmanlı Nizam-ı Cedid düşüncesi ile Kameralizm arasındaki bağlar ortaya konacaktır.

Keywords

Kameralizm, Nizam-ı Cedid, Osmanlı Düşüncesi, XVIII. Yüzyıl

The Mentality of Cameralist Production in the 18th century Ottoman Thought

Abstract

This study argues that Ottoman ambassadors sent to Europe in the second half of the 18th century were influenced by the cameralist production approach and pioneered the Nizam-ı Cedid reforms by presenting this approach to the Ottoman public. Cameralism is a management approach that aims to enrich and strengthen a country by using its own resources in the most efficient way. According to this approach, states should continuously develop their economic resources and aim to continuously increase their production levels. To this end, they should cultivate agricultural land in the most efficient way, operate mines to the fullest and include the entire population of the country in production. In addition, no product that can be produced within the country should be imported from abroad and the domestic manufacturing industry should operate in every field and meet all kinds of needs of the country. The memorandums written by Ottoman ambassadors in the second half of the 18th century constitute the main source of research. In these works, Ottoman ambassadors share their observations and impressions they gained at their places of duty and convey international developments to the Ottoman public. Thus, it is possible to examine how Ottoman writers developed views on the mentality of cameralist production. Our study will first examine the basic elements of the cameralist approach and reveal how this approach developed in Europe. Then, the Vienna and Berlin embassy documents of Ahmet Resmi Efendi, who played a key role in bringing this approach to the Ottoman agenda, will be examined and how cameralist ideas spread among Ottoman statesmen through these embassy documents will be examined. Then, the observations of Ottoman ambassadors sent to Berlin and Vienna during the reign of Selim III will be evaluated and thus the connections between the Ottoman Nizam-ı Cedid thought and Cameralism will be revealed.

Keywords

Cameralism, New Order, Ottoman Thought, 18th Century

References

• Ahmed Azmi Efendi. (1888). Prusya sefaretnamesi. İstanbul: Ebuzziya Matbaası.
• Ahmed Resmi Efendi. (1869). Hulasa-i itibar. İstanbul: Mühendisiyan Matbaası.
• Ahmed Resmi Efendi. (1886). Sefaretname-i Ahmed Resmî. İstanbul: Matbaa-i Ebu'l ziya.
• Ahmed Vasıf Efendi. (2017). Mehasinü’l asar ve haka’iku’l ahbar 1794-1805. (Hüseyin Sarıkaya, Dü.) İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Aksan, V. (1997). Savaşta ve barışta bir Osmanlı devlet adamı Ahmed Resmi Efendi 1700-1783. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aktel, M., Kerman, U., Altan, Y., & Güven, F. (2015, bahar). Kameralizmi anlama çabası. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(12), s. 83-98.
• Becher, J. J. (1668). Politischer discurs. Frankfurt (Main): Zünner.
• Behiç Efendi. (H.370). Sevanihü’l levayih. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi.
• Çağman, E. (2010). III. Selim’e sunulan Islahat layihaları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Defterdar Sarı Mehmet Paşa. (1983). Nesayihül vüzera. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ebubekir Ratib Efendi. (H. 613). Tuhfetü's sefâret fi ahvâl-i asâkiri'n nasârâ ve'l idare. Topkapı Müzesi Arşivi.
• Hörnigk, P. W. (2017). Österreich über alles. Schleswig-Holstein: hansebooks.
• Justi, J. H. (1758). Staatswirtschaft. Leipzig: B. C. Breitkopf.
• Katip Çelebi. (2016). Düstûru'l amel li ıslahi'l halel. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Karal, Enver Ziya. (1983). Osmanlı tarihi cilt V. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kırca, E. (2020). Sadrazamlardan mektuplar 1703-1704. İstanbul: KYD.
• Koerner, L. (1994, Summer). Linnaeus' floral transplants. Representations(47), s. 144-169.
• Mardin, Ş. (2012). Siyasal ve sosyal bilimler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Muhasebe-i Evvel El Hac İbrahim Efendi. (E-447/5). Muhasebe-i evvel El Hac İbrahim Efendi layihası. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi.
• Naima. (2014). Târih-i Na’îmâ (Cilt I). Ankara: TTK Yayınları.
• Nas, A. (2019). Tenkîhü’t Tevârih-i Mülûk isimli eserin tahlili ve metin Tekidi. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Örs, A. S. (2013). Kameralizmin Osmanlı Devleti’ne etkileri (1808-1878). Afyon Karahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Schroeder, W. F. (1686). Fürstliche schatz- und rent-kammer. Merseb: Verlegts Jacobus Gerdesius.
• Seckendorff, L. v. (1737). Teutscher fürsten-staat. München: Jena: Meyer.
• Shaw, S. (2008). Eski ve yeni arasında Sultan III. Selim yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Sonnenfels, J. v. (2010). Grundsätze der polizey. New York: Nabu Press.
• Sönmez, A. (2017). 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu için bir ihtimalin tartışılması: Mehmet Sadık Rıfat Paşa ve kameralizm ilişkisi. A. D. M. Erdem Özgür içinde, Türkiye'de İktisadi Düşünce (s. 93-130). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Süleyman Penah Efendi. (2017). Mora ihtilali. İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Tatarcık Abdullah Efendi. (1914). Sultan Selim-i Sâlis devrinde nizâm-ı devlet hakkında mütâla’ât. Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası (41-42-43).
• Usta, S., & Akıncı, A. (2018, Mayıs 17). Bir Alman yönetim yaklaşımı olarak kameralizm. Journal of Political Administrative and Local Studies, 1(67), s. 67-86.
• Yeşil, F. (2014). Ebubekir Ratib Efendi aydınlanma çağında bir Osmanlı katibi (1750-1799). İstanbul: Tarih V