MİRZA ŞÂHRUH’UN HİNDİSTAN SİYASETİ BAĞLAMINDA ABDÜRREZZÂK-I SEMERKANDÎ’NİN ELÇİLİK MİSYONU ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 223 - 247, 31.07.2025

Yusuf Ziya Söylemez

Abstract

Bu çalışma Türk-İslâm kültür ve medeniyetinin en önemli temsilcilerinden olan Timurlu Devleti’nde Mirza Şâhruh’un elçilik vazifesi ile görevlendirdiği Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Celaliddîn İshâk es-Semerkandî başkanlığındaki heyetin Hindistan’daki elçilik faaliyetini konu edinmiştir. Abdürrezzâk-ı Semerkandî Mirza Şâhruh tarafından Hindistan’daki elçilik faaliyetlerinde görevlendirilen bir devlet adamı olup onun faaliyetleri Emir Timur’un Hindistan seferi sonrasında bu coğrafyada ilişkilerin geliştirilip ilerletilmesi amacıyla önem arz etmektedir.
Abdürrezzâk-ı Semerkandî’nin memuriyet yolunda Hürmüz limanında birkaç ay beklemesi, yanında getirdiği Mirza Şâhruh’un hediyelerinin denizde korsanlarca çalınması, defalarca hastalanması ile birlikte seyahati esnasında yanındaki devlet görevlileri arasında yer alan ağabeyini kaybetmesi gibi zorlu ve meşakkatli yolculuğu beraberinde Timurluların buradaki ticarî zenginliğe yönelmesi başta olmak üzere pek çok özel kazanımları da getirmiştir. Semerkandî’nin Mirza Şâhruh döneminde Hindistan’ın Dekken bölgesine olan bu seyahati burada yer alan belli başlı yerleşim yerlerinin siyasî, sosyal, kültürel yapısını göstermekle birlikte, o döneme ışık tutan Matlau’s-Sâdeyn ve’l Mecmâu’l-Bahreyn adlı eserin bizzat kendisi tarafından kaleme alınmasını sağlamıştır. Bu eser Timurluların Hindistan’ın Dekken bölgesinin özelliklerini genel hatları ile değerlendirilmesine imkân tanıyan ana kaynak olması hasebiyle kıymetli bilgiler ihtiva ederken aynı zamanda Abdürrezzâk-ı Semerkandî’nin elçiliğine dair bizzat kendi kaleminden verdiği bilgiler ile bu coğrafyadaki siyasî, kültürel, ticarî ve sosyo-iktisadi hayatın da tanınmasını sağlamıştır.
Bu çalışmanın amacı Mirza Şâhruh’un iktidara gelmesi ile birlikte devletin yeni başkenti olan Herât şehrinden Hindistan’a elçi olarak gönderilen Semerkandî’nin faaliyetlerini dönemin müellif ve çağdaş kaynaklara yansıyan şekliyle inceleyerek bunların verdiği bilgilere göre seyahatin Timurlu Devleti’ni siyasî, ticarî ve diplomasi alanında ne derecede etkilediğini tespit etmektir. Ayrıca şu anda ülkemizde Timurlu Devleti’nin Hindistan’daki faaliyetleri daha çok Emir Timur’un seferleri üzerine yoğunlaşmış olup bu çalışma ile onun devamında da bu coğrafyada Timurlu siyasî varlığını ve elçilik faaliyetlerinin bu siyaseti ne derece etkilediğini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu alanda Semerkandî’nin kendi eseri dışında Hindistan’daki o döneme dair yeterli çalışmanın olmaması da bu araştırmayı önemli kılmaktadır. Sonuç bölümünde bu seyahatin genel bir değerlendirmesi yapılıp elde edilen bulgular değerlendirilmiştir.

Keywords

Timurlu Devleti , Hindistan , Şâhruh , Semerkandî

Abdürrezzâk in the Context of Mirza Shahrukh's India Politics An Evaluatıon of Samarkandī's Ambassadorıal Mission

Abstract

This study focuses on the embassy activities of the delegation headed by Kemālüddīn Abdürrezāq b. Jalaliddīn Ishāq al-Samarqandī, who was assigned by Mirza Shāhruh as an embassy in the Timurid State, one of the most important representatives of Turkish-Islamic culture and civilization, in India. Abdürrezzāq al-Samarqandī was a statesman assigned by Mirza Shāhruh to ambassadorial activities in India, and his activities are important for the development and advancement of relations with the region after the campaigns launched by Emir Timur in this geography.
Abdurrezzāq al-Samarqandī's difficult and arduous journey, such as waiting for several months in the port of Hormuz on his way to his official post, having the gifts of Mirza Shāhruh stolen by pirates at sea, falling ill several times, and losing his brother, who was among the state officials with him during his journey, brought many special gains, especially the Timurid orientation towards the commercial wealth here. Samarkandī's journey to the Deccan region of India during the reign of Mirza Shāhruh not only showed the political, social and cultural structure of the main settlements in this region, but also led to the writing of Matlau's-Sādeyn wa'l Majmāu'l-Bahrain, which sheds light on that period. While this work contains valuable information as it is the main source that allows the Timurids to evaluate the characteristics of the Dekken region of India in general terms, it also paved the way for the recognition of the political, cultural, commercial and socio-economic life in this geography with the information given by Abdürrezzâk-ı Samarkandî himself about his embassy.
The aim of this study is to examine the activities of Samarkandī, who was sent to India as an envoy from the city of Herāt, the new capital of the state after Mirza Shāhruh came to power, as reflected in the authoritative and contemporary sources of the period, and to determine to what extent the trip affected the Timurid State in the fields of politics, trade and diplomacy according to the information provided by them. In addition, the activities of the Timurid State in India in our country are mostly focused on the campaigns of Emir Timur, and this study aims to reveal the Timurid political presence in this geography and the extent to which the embassy activities affected this policy. The fact that there are not enough studies on that period in India other than Samarkandī's own work in this field makes this study important. In the conclusion, a general evaluation of this journey is made and the findings obtained are evaluated.

Keywords

Timurid State , India , Shahrukh , Samarkandi

References

• Acar, S, (2013), “Rusya’dan Hindistan’a Bir sergüzeşt: Afanisy Nikitin’in Seyahatnamesi”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 36(36), 71-82.
• Aka, İ., (1991),Timur ve Devleti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Alam, M. -Sanjay S., (2021), Keşifler Çağında Hint-İran Seyahatleri 1400-1800, Çev. Nihan Aksoy, İstanbul: alBaraka Yayınları.
• Alan, H.,(2007), Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular 1360-1506, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Al-Salımı, A. R.-Staples, E,(2015), “Reflections of a Muslim-Portuguese maritime world in a sixteenth-century Portuguese source”, Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, 45, 321-327.
• Bayur, Y. H.,(1987), Hindistan Tarihi II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bilge, M. L.,(1998), “Hürmüz”, Diyanet İslam Ansiklopedisi XVIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 497-498.
• Bilgin, O.,(1998) “Abdürrezzâk es- Semerkandî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi I, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 299-300.
• Bilgin, O.,(2003), “Matla-ı Sa’deyn”, Diyanet İslam Ansiklopedisi XXIII, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 141.
• Bostancı, F.,(2024), Timurlu Devletinin İktisadi Yapısı (1380-1506), (Yayımlanmış Doktora Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Clavijo, R. G. (1993), Anadolu Orta Asya ve Timur, Çev. Ömer Rıza Doğrul, İstanbul: Ses Yayınları.
• Durak, N., (2000), Hindistan’a Kuzeyden Yapılan Seferler, Ankara: Asam Yayınları.
• Durak, N., (2020), “Zenginlikler Ülkesi Hindistan ve Kültüründen Örnekler”, Sabit Duman Armağanı, Ankara: Sonçağ Akademi Yayınevi, 59-77.
• Eğilmez S. (2010), Krallara Mektuplar (Timur Tarih ve Avrupa Krallarına Mektupları), Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Feridani, M. H. M.-İctihadiyan, B., (1385), “Sefir-i Şahruh Der Dekken (Varak-ı Ez Tarih Revabıt-ı Siyasî -i İran ve Hind)”, Fasılname-i Tarih-i Revabıt-ı Harici, 28, 11-136
• Halaçoğlu, Y., (1995), “Fersah”, Diyanet İslam Ansiklopedisi XII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 412.
• Hassan M.(1959), Kashmır Under The Sultans, Calcuta: Iran Socıety.
• Humar, K. C., (2020), Timurlu Devletinde Elçilik Müessesesi ve Haber Alma Teşkilatı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İbn Arabşah, (2023), Bozkırdan Gelen Bela (Acaibu’l Makdur), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Keightley, T.,(1847), A History of India, London: Published by Britihs Library.
• Kolçak, M. E.,(2023), “Timur’un Savaş Sanatı: Hindistan Seferi Örneği(1398-1399)”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5(9), 161-176.
• Konukçu, E.,(1992), “Behmeniler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi V, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 353-354.
• Kur’ân-ı Kerim-“Nahl Suresi 16:125” - “Lokman Suresi 31:34”
• Küçükbaşı, M. S. (1998), “Hicaz”, Diyanet İslam Ansiklopedisi XVII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 432-137
• Majundar, R.C., (1953), An Adventec History of İndia, London: ST Martın’s Press.
• Malekandathil, P., (2004), “From Merchant Capitalists To Corsairs: The Response of the Muslim Merchants of Malabar to the Portuguese Commercıal Expansion (1498-1600)”, in Portuguese Studies Review (Canada),12(I), 75-96
• Marco Polo, (1980), Marco Polo Seyahatnamesi II, Çev. Filiz Doküman, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Moraes, G., (1927), Mangalore A Historical Sketch, Mandgalore: J.J. Rego at the Codialbail Press.
• Nızamı, K. A., (1994), “Dekken”, Diyanet İslam Ansiklopedisi IX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 113-113.
• Nızami, K. A., (1994), “Delhi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi IX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 126-128.
• Novruzi C.-Berumend, S., (1390), “Nakş-ı Diplomasiyi Şahruh Timuri Der Şebekare-i Hind”, Fasılname-i İlmi Pejuheş-i Tari-i İslam ve İran Danişgah-ı Elbruz, 30, 253-272
• Nurzhanat A., (2003), “Türk Devletlerinin İpek Yolu Deneyimi”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 7(1) 53-85.
• Özcan, A., (1992), “Bengal”, Diyanet İslam Ansiklopedisi V, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 436-437.
• Özcan, A., (2003), “Malabar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi XXVII, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 465-466.
• Rızvi, S. A. A.,(2001), “Kalküta”, Diyanet İslam Ansiklopedisi XXIV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 265-267.
• Semerkandî, K. A., (1372), Matlau’s-Sâdeyn ve’l Mecmâu’l-Bahreyn I-II, tash. Abdulhüseyn Nevâî, Tahran: Müessese-i Mütalaat û Tahkikat-ı Ferhengî.
• Şahin M. (2014),“Emir Timur ve Mirza Şahruh Döneminde Timurlularda elçilik Münasebetle ri”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 12/23, 7-35.
• Şamî, N., (1987), Zafernâme, çev. Necati Lugal, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tanci, E. M. İ. B., (2004), İbn Batuta Seyahatnamasi I, çev. A.Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Taneri, Aydın, (2008), “Çetr”, Diyanet İslam Ansiklopedisi VIII, İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 293-294.
• Thackston, W. M. (ed.), (1989) A Century of Princes. Sources of Timurid History and Art, “Kamaluddin Abdul-Razzaq Samarqandi: Mission to Calicut and Vijayanagar”, Cambridge: Aga Khan Program for Islamic Architecture, 299-321.
• Togan, A.Z. (1949), “Büyük Türk hükümdarı Şahruh”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 3/2, 520-538.
• Yezdî, Ş. A., (2013), Zafernâme, çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Yıldız, H., (2019), “Kalhati”, Diyanet İslam Ansiklopedisi III/Ek.2, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 7-8.