BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NIN SON YILINDA ORTA DOĞU’DA CEPHE GELİŞMELERİ VE MUSTAFA KEMAL

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 31 - 49, 25.12.2017

Rıdvan Bal

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nın kaybedenleri arasında yer alan Osmanlı
Devleti’nin terk etmek zorunda kaldığı bugünkü Orta Doğu toprakları, günümüzde
hâlâ dünya siyasetinin gündemindeki ilk sırayı koruyan gelişmelere sahne
olmaktadır. Görünen odur ki gelecek yılların da en önemli
gelişmeleri bu bölgede yaşanacaktır. Bu çalışmanın amacı; savaşın son yılında Orta
Doğu cephelerinde yaşanan ve Osmanlı ordularının hezimete uğradığı muharebeleri
hatırlamak, o döneme kadar İtilaf Devletlerince gerçekleştirilen
hazırlıkları ve yapılan planları tekrarlayıp, Mustafa Kemal’in tercih ettiği
stratejik kararların uygunluğunu ortaya koymaktır. Çalışmanın yöntemi olarak;
başta askeri kaynaklar olmak üzere konu hakkındaki eserlerin incelenmesi,
sonuca etki eden durumların mukayeseli şekilde açıklanması ve gelişmelerin kısa
bir derleme şekline sokulması tercih edilmiştir. Savaşın başlamasından önce İngiltere ve Rusya ile ittifak arayışına
giren ancak kabul görmeyen Osmanlı Devleti, İttihat ve Terakki yönetiminin de
tercihi olan Almanya ile ittifak ve gizli iş birliği anlaşması yapmak zorunda
kaldı. Askeri yapılanma anlaşması gereği ordunun yönetiminin de
Alman generallerine bırakılması, Türk subaylarının hoşnutsuzluğuna neden
olmuştu ancak seferberlik ilanından itibaren emredilen cephelerde askerleriyle
beraber fedakârca mücadele etmelerine rağmen, savaş sonunda kaçınılmaz hale gelen
yenilgiden kurtulamadılar. Başından beri olumsuz koşulları ve muhtemel sonucu
tüm yetkililere aktarmasına rağmen dikkate alınmayan Mustafa Kemal, ciddi
kayıplarla savaşı bitiren Yıldırım Ordular Grubu’nun çekilen
unsurlarını toplayarak İngiliz ilerleyişini, ateşkes öncesinde Halep kuzeyinde durdurmayı başarmıştır.   

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Orta Doğu, Nablus Muharebesi

Kaynakça

• Adamof E. E. (2001), Çarlık Belgelerinde Anadolu’nun Paylaşılması (Çev. Hüseyin Rahmi), İstanbul, Kaynak Yayınları.
• Akalın, Durmuş (2015), Süveyş Kanalı, İstanbul, Yeditepe Yayınları.
• Apak, Rahmi (1988), Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arı, Kemal (1997), Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Ankara, Genelkurmay Basımevi.
• Armaoğlu, Fahir (1983), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914–1918), Ankara, Türkiye İş Bankası Yayını.
• Atay, Falih Rıfkı (1980), Çankaya, İstanbul, Sena Matbaası.
• Ayaydın, Rıdvan (2016), Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin İran’da Cihad-ı Ekber Faaliyetleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Aydemir, Şevket Süreyya (2004), Tek Adam, C. I, Yirmi İkinci Basım, İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Bayur, Yusuf Hikmet (1957), Türk İnkılâbı Tarihi, C. III, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Belen, Fahri (1967), Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi, C. V, Ankara, Genelkurmay Basımevi.
• Bostancı, Mustafa (2014), “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Hicaz’da Hâkimiyet Mücadelesi” Akademik Bakış, C. 7, S. 14, ss. 117-136.
• Burak, Mehmet Durdu (2004), Birinci Dünya Savaşı’nda Türk–İngiliz İlişkileri (1914–1918), Ankara, Babil Yayınları.
• Büyükcoşkun, Kudret (1991), “Arabistan”, İslam Ansiklopedisi (C.3, ss. 248-252), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Cebesoy, Ali Fuat (2010), Millî Mücadele Hatıraları, İkinci Basım, İstanbul, Temel Yayınları.
• Choueiri, Youssef M. (2011), Orta Doğu Tarihi (Çev. Fethi Aytuna), İstanbul, İnkılâp Yayınevi.
• Danişmend, İsmail Hami (1955), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. IV, İstanbul, Türkiye Yayınevi.
• Genelkurmay ATASE Başkanlığı (1986), Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi, C. IV, Ks. 2, Sina-Filistin Cephesi, Ankara, Genelkurmay Basımevi.
• Genelkurmay ATASE Başkanlığı (1999), Türk İstiklal Harbi, C. I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Ankara, Genelkurmay Basımevi.
• Genelkurmay ATASE Başkanlığı (2002), Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi, C. III, Ks. 2, Irak-İran Cephesi, Ankara, Genelkurmay Basımevi.
• Genelkurmay Başkanlığı Atatürk sitesi, (Erişim tarihi: 05.11.2017). http://www.ata.tsk.tr/02_kronoloji/kronoloji.html.
• Kandemir, Feridun (2011), Medine Müdafaası, On dördüncü Basım, İstanbul, Yağmur Yayınevi.
• Karal, Enver Ziya (1996), Büyük Osmanlı Tarihi, C.V, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Kemal, Cemal (2007), “Birinci Dünya Savaşı ve Sonrasında Musul Meselesi”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 40, ss. 643-691.
• Kemal, Cemal (2010), “Osmanlı’nın Filistin Cephesi’ndeki Son Muharebesi”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 45, ss. 37-69.
• Kemal, Cemal (2013), “Nablus Meydan Muharebesi’nde Mustafa Kemal”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 51, ss. 617-651.
• Kıcıman, Naci Kâşif (1976), Medine Müdafaası, İkinci Basım, İstanbul, Sebil Yayınevi.
• Kinross, Patrick (Lord) (1980), Atatürk (Çev. Ayhan Tezel), Yedinci Baskı, İstanbul,Sander Yayınları.
• Köse, İsmail (2014), İngiliz Arşiv Belgelerinde Hicaz İsyanı, İstanbul, Selis Kitaplar.
• Kubalı, H. Nail (1973), Türk Devrim (İnkılâp) Tarihi, İstanbul, Harp Akademileri Basımevi.
• Lutskiy, Borisoviç (2011), Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi (Çev. Turan Keskin), İstanbul, Yordam Kitap.
• Nedim, Şükrü Mahmut (1995), Filistin Savaşı, 1914-1918 (Çev. Abdullah Es), Ankara, Genelkurmay Basımevi.
• Ortaylı, İlber (2006), Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Dokuzuncu Basım, İstanbul, Kaynak Yayınları.
• Önalp Kâmil, Üstünsoy Hilmi (1986), Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Sina-Filistin Cephesi, C. 4, Ks. 2, Ankara, Genelkurmay Basımevi.
• Özcan, Azmi (2000), “Osmanlı-İngiltere Münasebetleri”, İslâm Ansiklopedisi (C. 22, ss.302-307), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Öztuna, Yılmaz (1967), Türkiye Tarihi, C.12, İstanbul, Hayat Kitapları.
• Pehlivanlı, Hamit (2000), “Teşkilat_ı Mahsusa Kuzey Afrika’da, 1914-1918”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XVI, S. 47, ss. 421-440.
• Sanders, Liman Von (1968), Türkiye’de Beş Yıl (Çev. M. Şevki Yazman), İstanbul, Burçak Yayınevi.
• Selek, Sabahattin (1968), Anadolu İhtilali, Dördüncü Basım, 2 Cilt, İstanbul, Burçak Yayınevi.
• Selek, Sabahattin (1985), İsmet İnönü, Hatıralar, C.I, Ankara, Bilgi Yayınevi.
• Sonyel, Salâhi R. (1972), “İngiliz Belgelerine Göre Medine Müdafii Fahrettin Paşa”, Belleten, C. XXXVI, S. 143, ss. 333-375.
• Sonyel, Salâhi R. (2015), Gizli Belgelerde Mustafa Kemal, Vahdettin ve Kurtuluş Savaşı,
• The Egyptian Expeditionary Force (EFF), (erişim tarihi: 01.10.2017), https://eefinww1.weebly.com/1916.html.
• Turan, Şerafettin (2004), Türk Devrim Tarihi 1. Kitap, İkinci Basım, Ankara, Bilgi Yayınevi.
• Türkmen, Zekeriya (2015), "Birinci Dünya Harbi'nde Irak Cephesinde Türk-İngiliz Mücadelesi", Ed. Zekeriya Türkmen, 1914'ten 2014'e 100'üncü Yıldönümünde Birinci Dünya Savaşı'nı Anlamak, Uluslararası Sempozyum Bildirileri, (ss. 381-434), İstanbul, Harp Akademileri Yayını.
• Ünalp, F. Rezzan (2010), Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’ya Yönelik Faaliyetleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Üzen, İsmet (2007), Birinci Dünya Harbi’nde Sina Cephesi ve Çöl Hatıraları, İstanbul, Selis Kitaplar.
• Yatak, Süleyman (1995), “Fahreddin Paşa”, İslâm Ansiklopedisi (C.XII, ss. 87-89), İstanbul, Türk Diyanet Vakfı.