15 Temmuz Sonrası Askeri Eğitimin Demokratikleştirilmesi: Fırsatlar, Riskler ve Yol Haritası

Yıl 2017, Sayı: 85, 37 - 55, 01.04.2017

Ömer Aslan

Öz

Başarısız 15 Temmuz darbe girişimi, AK Parti hükümetine, Türkiye’de sivil-asker ilişkilerini sahici ve kalıcı şekilde demokratikleştirme adına yeni (ve ikinci) bir fırsat ve büyük bir uzlaşı zemini sundu. Böylece hükümet, önceki yıllarda adım atamadığı, orduya ‘has’ alanlarda ciddi değişiklikler yapma şansına erişti. Ordu içinde müdahaleci kurumsal kültürü devam ettirdiği ve nesilden nesle aktarmaya yaradığına inanılan askeri eğitimde önemli değişiklikler yapma imkanı doğdu. Ancak birçok konu henüz açıkça tartışılmış veya tam olarak netleştirilmiş olmadığı gibi reformun taşıyıcısı olacak insan sermayesi (sivil uzmanlık) de henüz mevcut değil. Askeri eğitim müfredatının da askeri kurumsal kültürün dönüşümü amacına uygun düşecek şekilde değiştirilmesi gerekiyor. ‘Günümüz Türk Toplumu’ ve ‘Demokratik Sivil-Asker İlişkileri’ gibi derslerle, bundan böyle askeri eğitimlerde; vatanseverliğin ordu da dahil kimsenin tekelinde olmadığını; demokrasilerin dünyanın hiçbir yerinde ‘rasyonel demokrasi’ olarak işlemediğini; geçmiş darbelerin ülke sorunlarını çözmek bir yana, sorunları daha da kronik hale getirdiğini ve en önemlisi, ordunun savaşma kabiliyetine zarar verdiğini; eğitim, ekonomi, toplumsal yozlaşma vb. konuların ordunun uzmanlık alanı dışında kaldığını; ‘tehdit’ tanımlamalarının orduların değil, seçilmiş hükümetlerin uhdesinde olduğunu öğretmeliyiz

Anahtar Kelimeler

Askeri eğitim, müfredat, kurumsal kültür, Milli Savunma Üniversitesi, Türk

Democratization of Military Education After 15 July: Opportunities, Risks and a Roadmap

Öz

The failed July 15th coup attempt has provided the AK Party government with a new opportunity and an initially wide consensus to undertake a more permanent democratization drive in civil-military relations in Turkey. It has now stepped, though with emergency decrees, into forbidden areas of civil-military relations by taking such radical steps as shutting down military schools, believed to imbue officers with interventionist mentality from little ages, bringing all military education under newly-minted National Defense University, and making the military responsible to National Defense Ministry. As such, the government now has the chance to democratize Turkish military’s organizational culture, which is maintained and transmitted through military education and training.However, several issues remain undiscussed openly. What sort of a military curriculum is needed to have military officers, who will be both competent in military affairs and willingly subordinate to an elected government? A few target behaviors may be determined. First, fuLiberal Düşünce Dergisi, Yıl: 22, Sayı: 85, Kış 2017, ss. 37-55.ture officers must be so raised that nobody including the army has monopoly over patriotism. Officers’ longstanding understanding of ‘rational democracy’ must be challenged to the core. More, officers must be taught and educated to know that defining what counts as ‘threats’ to national security is strictly the preserve of an elected government. Officers must be repeatedly told that they may entertain private ideas about finance, development, education, and various societal issues but solution to these are absolutely unintelligible to them as they lay outside their expertise

Anahtar Kelimeler

Military education, curriculum, organizational culture, National Defense Univer

Kaynakça

• AKBAŞ, Tamer, Benim Oğlum Paşa Olacak: Bir Generalin Anıları, Potkal Kitap, İstanbul 2014
• AKYAZ, Doğan, Askeri Müdahalelerin Orduya Etkisi: Hiyerarşi Dışı Örgütlenmeden Emir Komuta Zincirine, İletişim, Istanbul 2002.
• AKYOL, Taha, ‘Asker ve Sosyoloji’ Milliyet, 18 Ocak 2002, http://www.milliyet.com. tr/2002/01/18/yazar/akyol.html (erişim: 28.12.2016).
• ASLAN, Ömer. “Turkey’s ‘Fractured Military’ in Historical Perspective and Recommendations for a Military Reform Agenda”, 2016, http://sharqforum.org/2016/09/07/turkeys-fra- ctured-military-in-historical-perspective-and-recommendations-for-a-military-re- form-agenda/
• Atatürk, Bütün Yönleri İle, Kuleli Askeri Lisesi Öğrenci El Kitabı No. 2 (Kuleli Askeri Lisesi Basımevi, İstanbul, 1972
• ATİLLA, Toygun, Sakıncalı Amiral, Kırmızıkedi Yayınları, İstanbul: 2014.
• AYTEKİN, Emin, İhtilal Çıkmazı, Dünya Matbaası, İstanbul 1967.
• AZİZ, Mazhar, Military Control in Pakistan: the Parallel State (New York & Oxon, Routledge: 2008
• BAŞER, Edip, Kanatsız Uçmak: Ana Babasız Çocukluktan Ordu Komutanlığına, Remzi Kitabevi, İstanbul 2014.
• BAYAR, M. Hikmet, Yarım asırlık asker I: Askeri öğrencilik ve subaylık dönemi, ‘O’ Kitaplar, İstanbul 2006.
• Serra, a.g.e., ss. 85, 119-121; 229.
• Boëne, a.g.e., s.23; Serra, a.g.e., ss. 55-56;87.
• BİLGET, Vedii, 1968-1978 Sürecinde Türkiye’nin Sorunları .zerine İnceleme, Kastaş, İstanbul 2012
• BİRAND, Mehmet Ali, Emret Komutanım, Milliyet Yayınları, İstanbul 1986
• BLAND, Douglas, L., “Patterns in Liberal Democratic Civil-Military Relations,” Armed Forces and Society, Summer 2001, Cilt: 27, No: 4, ss. 525-540
• BLAND, Douglas L., “A Unified Theory of Civil-Military Relations”, Armed Forces & Society, 1999, Cilt: 26, Sayı:1, ss. 7-26.
• BÖENE, Bernard, , “Teaching Sociology at Saint-Cyr, 1983-2004 and Beyond”, Armed Forces & Society, 2008, Cilt:35, Sayı:1, ss.16-35.
• CEMAL, Hasan, Türkiye’nin Asker Sorunu, Ey Asker Siyasete Karışma Doğan Kitap, İstanbul 2010.
• CİZRE, Ü. “Problems of Democratic Governance of Civil Military Relations in Turkey and the European Union Enlargement Zone”, European Journal of Political Research, 2004, Cilt:43, Sayı:1, ss. 107-125.
• CİZRE, Ümit, “The Anatomy of the Turkish Military’s Autonomy,” Comparative Politics, 1997, Cilt: 29, Sayı: 2, ss.151–166
• ÇOLAK, Yılmaz, Türkiye’de Devletin Kimlik Krizi ve Çeşitlilik: Yeni-Osmanlıcı, İslamcı ve Kürtçü Meydan Okumalar, Kadim, Ankara Mayıs 2010.
• DEMİREL, Tanel, “Civil-Military Relations in Turkey: Two Patterns of Civilian Behavior To- wards the Military”, Turkish Studies, 2003, Cilt:4, Sayı:3, ss. 1-25.
• DEMİREL, Tanel, “Soldiers and Civilians: The Dilemma of Turkish Democracy.” Middle Eas- tern Studies, 2004, Cilt:40, Sayı:1, ss. 389-406.
• DEMİREL, Tanel, “Türk Silahli Kuvvetleri’nin Toplumsal Meşruiyeti Üzerine” Ahmet İnsel ve Ali Bayramoğlu (ed.) içerisinde, Bir Zümre, Bir Parti: Turkiye’de Ordu, Birikim, İstanbul 2009.
• DİLİPAK, Abdurrahman, Darbe ve Muhtıraları Araştırma Komisyonu Görüşme Tutanakları, http:// www.tbmm.gov.tr/arastirma_komisyonlari/darbe_muhtira/docs/tutanak_son/28_su- bat_alt_komisyonu/28_subat_alt_komisyonu/03.10.2012/Abdurrahman%20Dili- pak-03.10.2012.pdf
• DONAT, Yavuz, Darbe ve Muhtıraları Araştırma Komisyonu Görüşme Tutanakları, https:// www.tbmm.gov.tr/arastirma_komisyonlari/darbe_muhtira/docs/tutanak_son/28_subat_ alt_komisyonu/28_subat_alt_komisyonu/02.10.2012/Yavuz%20Donat-02.10.2012.pdf
• DUNLAP, Charles J. Jr., “The Origins of the American Military Coup of 2012”, Parameters, Winter 1992-1993.
• ERGÜL, Yalçın, Bir Komutanın Not Defteri, Ka Kitap, İstanbul 2014
• ERKANLI, Orhan, Anılar... Sorunlar... Sorumlular, Baha Matbaası, İstanbul 1972.
• ‘Ertuğrul Özkök: Pişmanım’, Milliyet, 4 Ekim 2012, http://www.milliyet.com.tr/ertugrul-oz- kok-pismanim-siyaset-1606568/ (erişim: 17.09.2016).
• ESİN, Numan, Devrim ve Demokrasi: Bir 27 Mayısçının Anıları, Doğan Kitap, İstanbul 2005
• FARCAU, Bruce W, The Coup: Tactics in the Seizure of Power, Praeger 1994.
• FEAVER, Peter D., “Civil-Military Relations”, Annual Review of Political Science, 1999, Cilt: 2, ss.211-241.
• GÜRSOY, Yaprak, “The Changing Role of the Military in Turkish Politics: Democratization through Coup Plots?”, Democratization, 2012, Cilt: 19, Sayı: 4, ss. 735-760.
• HALE, William, Turkish Politics and the Military, Routledge, London, New York 1994
• HEPER, Metin, “Consolidating Turkish Democracy”, Journal of Democracy, 1992, Cilt: 3, Sayı: 2, ss. 105-117
• HEPER, Metin, “The Justice and Development Party Government and Military in Turkey,” Turkish Studies, 2005, Cilt: 6, Sayı: 2, ss. 215-231
• ‘İlker Başbuğ: KHK’lerle TSK’nın yapılanmasının bozulması doğru değil’, T24, 1 Ağustos 2016, http://t24.com.tr/haber/ilker-basbug-khklerle-tsknin-yapilanmasinin-bozulma- si-dogru-degil,352954 (erişim: 18.11.2016).
• İLTER, Zeki, Bir Ömür Boyu Askerlik 1919-1972, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2003.
• İNAN, K. (2010). Bir Ömür. Ankara: Berikan Yayınevi.
• JENKINS, Gareth, Context and Circumstance, Turkish Military and Politics, Oxford University Press, Oxford 2001.
• KARAKATSANİS, N. (1997). “Do Attitudes Matter? The Military and Democratic Donsolidati- on in Greece” Armed Forces & Society, 1997, Cilt:24, Sayı:2, ss. 289-313.
• KİNZER, Stephen, Crescent and Star: Turkey Between Two Worlds, Farrar, Straus and Giroux, 2008.
• KIYAT, Atilla, Üç Yıldız Bir Penaltı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
• MANIRUZZAMAN, Talukder, Military Withdrawal from Politics: A Comparative Study, Ball- inger Publishing Company, Cambridge, Massachusetts 1987.
• NARLI, Nilüfer, “Transparency-Building in the Defence Sector and the EU Reforms in Tur- key,” Sami Faltas ve Sander Jansen (eds.), Harmonie Paper 19: Governance and the Mi- litary: Perspectives for Change in Turkey (Netherlands: Centre for European Security Studies, 2006 içerisinde.
• Nilüfer Narlı, “Concordance and Discordance in Turkish Civil-Military Relations, 1980-2002,” Turkish Studies, 2011, Cilt: 12, Sayı: 2, ss.215-225
• NORDLİNGER, Eric A, Soldiers in Politics: Military Coups and Governments, Prentice-Hall, New Jersey 1977.
• OKAN, Acar, İsmi Lazım Değil: Hatırladıklarım, Kırk Ambar, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015
• ÖZKÖK, Hilmi, Darbe ve Muhtıraları Araştırma Komisyonu Görüşme Tutanakları, https:// www.tbmm.gov.tr/arastirma_komisyonlari/darbe_muhtira/docs/tutanak_son/12_eylul_ alt_komisyonu/12_eylul_alt_komisyonu/04.10.2012/Hilmi%20Özkök-04.10.2012.pdf.
• ÖZTÜRK, Saygı, Belgelerle 28 Şubat Dünden Bugüne, Doğan Kitap, İstanbul 2013
• PEKİN, İsmail Hakkı ve YAVUZ, Ahmet, Asker ve Siyaset: Osmanlı’dan Günümüze Sivil-Asker İlişkileri, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014
• PINCH, Franklin C. ve OUELLET, Eric, “Sociology in the Canadian Military Academy Curricu- lum” Armed Forces and Society, 2008, Cilt:35, Sayı:1, ss. 71-90
• ROUQUİÉ, Alain, “Demilitarization and Military-Dominated Polities” Abraham F. Lowenthal ve J. Samuel Fitch (eds) içerisinde, Armies & Politics in Latin America, Holmes & Meier, New York & London 1986, ss. 444-477
• SARIGİL, Z. (2007). Europeanization as Institutional change: The Case of the Turkish Mili- tary. Mediterranean Politics, 2007, Cilt:12, Sayı:1, ss. 39-57.
• SARIGİL, Zeki, “The Turkish Military: Principal or Agent?”, Armed Forces & Society, 2014, Cilt: 40, Sayı:1, ss.168-190
• SARIGİL, Zeki, “Civil-Military Relations beyond Dichotomy: With Special Reference to Tur- key”, Turkish Studies, 2011, Cilt:12, Sayı:2, ss. 265-278
• SAYIN, Çağkan, “Exploring the Military Mindset: Phenomenological İnsights for the Security Sector Reform in Turkey,” New Perspectives on Turkey, 2010, Cilt: 43, ss. 97-133.
• SCHEIN, Edgar H., Organizational Culture and Leadership, Jossey-Bass Publishers, London 1985
• SERRA, Narcis, Demokratikleşme Sürecinde Ordu: Silahlı Kuvvetlerin Demokratik Reformu Üze- rine Düşünceler, çev. Şahika Tokel, İletişim, İstanbul 2011.
• SHAH, Aqil, “Getting the Military out of Pakistani Politics”, Foreign Affairs, May/June 2011, Cilt: 90, Sayı: 3.
• STEPAN, Alfred, “The New Professionalism of Internal Warfare and Military Role Expan- sion”, A. F. Lowenthal, & J. S. Fitch (Eds.) içerisinde, Armies and politics in Latin America (pp. 134-150), Holmes & Meier, New York and London 1986.
• STIEHM, Judith Hicks, “Civil-Military Relations in War College Curricula”, Armed Forces & Society, Winter 2001, Cilt: 27, Sayı: 2, ss. 273-294
• TAYLOR, Brian D., “Russia’s Passive Army: Rethinking Military Coups”, Comparative Political Studies, 2001, Cilt: 34, Sayı: 8, ss. 924-952.
• TEZKAN, Yılmaz, Hayatımdan İzler: Türkiye’de Asker Olmak Zor İştir İlke Yayınları, İstanbul 2013
• ‘TSK, Devletin İskeletidir Mesajı’, Milliyet, 28 Ocak 2004, http://www.milliyet.com.tr/ tsk--devletin-iskeletidir-mesaji/siyaset/haberdetayarsiv/28.01.2004/25102/default. htm (erişim: 06.01.2017 )
• TUSALEM, Rollin F., “Bringing the military back in: The politicisation of the military and its effect on democratic consolidation”, International Political Science Review, 2014, Cilt: 35, Sayı:4, ss. 482–501.
• ULUÇAKAR, Mustafa ve ÇAĞLAR, Ali, “Turkish Professional Military Education and Civilian Control”, Bilig, 2016, Sayı: 79, ss. 173-198
• WELCH, Claude E. Jr, Civilian Control of the Military: Theory and Cases from Developing Count- ries, State University of New York Press, Albany 1976
• YILDIZ, Ahmet, İhtilalin İçinden: Anılar, Değerlendirmeler, Alan Yayıncılık, İstanbul 2001
• YİRMİBEŞOĞLU, Sabri, Askeri ve Siyasi Anılarım, 2 Cilt, Kastaş Yayınları, İstanbul 1999.
• ‘Zehir Zemberek Veda’, Hürriyet, 28 Ağustos 1999, http://www.hurriyet.com.tr/zehir-zembe- rek-veda-39098616 (erişim: 29.12.2016 )