Pozitivist Düşüncenin Kemalist Modernleşme Üzerindeki Etkileri

Yıl 2023, Sayı: 110, 65 - 96, 20.06.2023

Arda Göbel

https://doi.org/10.36484/liberal.1221971

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmanın temel amacı, pozitivist düşünce ile Kemalist modernleşme arasındaki ilişkinin tespit edilmesidir. Pozitivist düşüncenin Türk toplumundaki ilk etkileri, Osmanlı Devleti’nin son dönem entelektüel ortamında şekillenen İttihat ve Terakki iktidarında görülmeye başlanmıştır. Düşünsel bir miras olarak Cumhuriyet Türkiye’sine de tevarüs eden pozitivist düşünce, sahip olduğu çeşitli özellikleriyle Kemalist modernleşme üzerinde önemli izler bırakmıştır. Çalışmada, pozitivizmin daha ziyade “bilimci” dünya görüşü üzerinde durularak, bunun Kemalist modernleşme üzerindeki
etkileri tartışılacaktır. Pozitivizm, diğer bilgi kaynaklarını kesin bir şekilde reddederek, bilimsel düşünceye tanıdığı mutlak imtiyazdan ötürü “bilimci” bir dünya görüşüne kapı aralamıştır. Pozitivizmin bu bilimci karakteri, Kemalist modernleşmenin hayata geçirmek istediği programın yürütülmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kemalizm, Kemalist Modernleşme, Pozitivist Düşünce., Bilimcilik

The Effects of Positivist Thought on Kemalist Modernization

Öz

This study mainly aims to determine the relationship between positivist thought and Kemalist modernization. Positivist thought began to influence Turkish society when the Party of Union and Progress was in power during the intellectual environment of the Ottoman Empire’s late periods. Positivist thought, which was also inherited intellectually by the Republic of Turkey, left a significant mark on Kemalist modernization with its various features. The “scientisist” worldview will be emphasized in the study rather than positivism, and its effects on Kemalist modernization will be discussed. Since positivism completely rejected other sources of information, it paved the way for a worldview of “scientism” to emerge as a result of the absolute privileges granted to scientific thoughts. This scientisist character of positivism played a critical role in carrying out the program that Kemalist modernization sought to implement.

Anahtar Kelimeler

Kemalism, Kemalist Modernization, Positivist Thought, Scientism

Kaynakça

• Âfetinan, A. (2000). Medenî bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün el yazıları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Âfetinan, A. (2019). Atatürk hakkında hatıralar ve belgeler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ahmad, F. (2011). İttihatçılıktan Kemalizme. (çev. Fatmagül Berktay Baltalı). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Anlı, Ö. F. (2013). Pozitivizm sonrası karşıt-bilim tezleri ve XIX. yüzyıl bilim imgesinin dönüşümü (Yayımlanmış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aslan, C. (2009). Halil Nimetullah Öztürk. Ahmet İnsel (Ed.). Modern Türkiye’de siyasî düşünce 2: Kemalizm içinde (s. 200-205). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atalay, O. (2016). İki dünya savaşı arasında Türkiye’de siyasetin kutsallaşması (Yayımlanmış Doktora Tezi). Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi. (1997). Atatürk’ün söylev ve demeçleri I-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Aydın, H. (2017). Atatürk’ün usûl ve felsefesinden Cumhuriyet’in resmî ideolojisine. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Matbaası.
• Bolay, S. H. (2007). Türk düşüncesinde gezintiler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Capra, F. (1992). Batı düşüncesinde dönüm noktası. (çev. Mustafa Armağan). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Cevizci, A. (2011). Felsefe tarihi: Thales’ten Baudrillard’a. İstanbul: Say Yayınları.
• Comte, A. (2001). Pozitif felsefe kursları. (çev. Erkan Ataçay). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Comte, A. (2003). Pozitif felsefeye giriş. (çev. Süleyman Sarı). Ankara: Yeryüzü Yayınevi.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi. (1931). Ankara: T.B.M.M. Matbaası.
• Durgun, F. (2021). Modern Avrupa tarihini yeniden düşünmek: Aydınlanma’dan 19. yüzyıl sonuna. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Engin, M. S. (1938). Kemalizm İnkılâbının prensipleri 1: Büyük Türk medeniyetinin tarihî ve sosyolojik tetkikine methal. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji. (çev. Talip Kabadayı). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Gilson, È. (2007). Ortaçağda felsefe: patristik başlangıçtan XIV. yüzyılın sonlarına kadar. (çev. Ayşe Meral). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Gökberk, M. (1980). Felsefe tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Göle, N. (1998). Mühendisler ve ideoloji: öncü devrimcilerden yenilikçi seçkinlere. İstanbul: Metis Yayınları.
• Göle, N. (2012). Modernleşme bağlamında İslâmî kimlik arayışı. Sibel Bozdoğan ve Reşat Kasaba (Ed.). Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik içinde (s. 83-95). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gülalp, H. (2003). Kimlikler siyaseti: Türkiye’de siyasal İslam’ın temelleri. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gündüz, M. (2013). Pozitivizmden radikal sekülarizme uzanan felsefi süreçte Cumhuriyet’in yeni nesli ve eğitim. Eğitime Bakış, 9(26), 57-65.
• Halıcı, Ş. ve Burgaç, M. (Yay. Haz.) (2016). Atatürk devri yazarlarının kaleminden Altı Ok: (1919-1938). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (1970). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hanioğlu, M. Ş. (1981). Bir siyasal düşünür olarak Doktor Abdullah Cevdet ve dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Hanioğlu, M. Ş. (1992). Batılılaşma. TDV İslâm ansiklopedisi, c. 5. İstanbul: TDV Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2001). İttihat ve Terakkî Cemiyeti. TDV İslâm ansiklopedisi, c. 23. İstanbul: TDV Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2006). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e zihniyet, siyaset ve tarih. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kara, İ. (2019). Cumhuriyet Türkiyesi’nde bir mesele olarak İslâm C: 1. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karaca, N. (2015). Pozitivizmin erken Cumhuriyet dönemine etkisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kasaba, R. (2012). Eski ile yeni arasında Kemalizm ve modernizm. Sibel Bozdoğan ve Reşat Kasaba (Ed.). Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik içinde (s. 21-38). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kazancıgil, A. (2009). Türkiye’de modern devletin oluşumu ve Kemalizm. Ersin Kalaycıoğlu ve A. Yaşar Sarıbay (Ed.). Türkiye’de politik değişim ve modernleşme içinde (s. 207-232). Bursa: Dora Yayınları.
• Kızılçelik, S. (2007a). Batı sosyolojisinin inşasındaki gerçek niyetleri ifşâ etmek: Marx, Comte, Weber ve Durkheim ekseninde bir değerlendirme. Ertan Eğribel ve Ufuk Özcan (Ed.). Bilim sosyolojisi: bilim tarihi ve yöntem içinde (s. 72-114). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kızılçelik, S. (2007b). XIX. yüzyılda Batı’da yapılan bilim sınıflamaları: Auguste Comte çizgisinin eleştirel tahlili. Ertan Eğribel ve Ufuk Özcan (Ed.). Bilim sosyolojisi: bilim tarihi ve yöntem içinde (s. 633-668). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kongar, E. (1981). Atatürk ve devrim kuramları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kongar, E. (1994). Devrim tarihi ve toplumbilim açısından Atatürk. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Korlaelçi, M. (2002). Pozitivizmin Türkiye’ye girişi. Ankara: Hece Yayınları.
• Korlaelçi, M. (2009). Pozitivist düşüncenin ithali. Mehmet Ö. Alkan (Ed.). Modern Türkiye’de siyasî düşünce 1: Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi içinde (s. 214-222). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koyré, A. (1989). Yeniçağ biliminin doğuşu: bilimsel düşüncenin tarihi üzerine incelemeler. (çev. Kurtuluş Dinçer). İstanbul: Ara Yayıncılık.
• Köker, L. (2009). Kemalizm/Atatürkçülük: modernleşme, devlet ve demokrasi. Ahmet İnsel (Ed.). Modern Türkiye’de siyasî düşünce 2: Kemalizm içinde (s. 97-112). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köker, L. (2016). Modernleşme, Kemalizm ve demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kösemihal, N. Ş. (1968). Sosyoloji tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Lewis, B. (1984). Modern Türkiye’nin doğuşu. (çev. Metin Kıratlı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mardin, Ş. (1983). Jön Türklerin siyasi fikirleri: 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2011). Türkiye, İslâm ve sekülarizm. (çev. Elçin Gen ve Murat Bozluolcay). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017). Türkiye’de toplum ve siyaset. (der. Mümtaz’er Türköne ve Tuncay Önder). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2019). Siyasal ve sosyal bilimler. (der. Mümtaz’er Türköne ve Tuncay Önder). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oran, B. (1999). Atatürk milliyetçiliği: resmî ideoloji dışı bir inceleme. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Özlem, D. (2007). Türkiye’de pozitivizm ve siyaset. Uygur Kocabaşoğlu (Ed.). Modern Türkiye’de siyasî düşünce 3: Modernleşme ve Batıcılık içinde (s. 452-464). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özlem, D. (2010). Bilim felsefesi. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi.
• Öztürk, F. (2007). Cumhuriyet ve ütopya. Uygur Kocabaşoğlu (Ed.). Modern Türkiye’de siyasî düşünce 3: Modernleşme ve Batıcılık içinde (s. 488-498). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parla, T. (1995). Türkiye’de siyasal kültürün resmî kaynakları 3: Kemalist tek-parti ideolojisi ve CHP’nin Altı Ok’u. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Saraç, C. (1983). Bilim tarihi (matematik-astronomi). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Skirbekk, G. ve Gilje, N. (2004). Antik Yunan’dan modern döneme felsefe tarihi. (çev. Emrah Akbaş ve Şule Mutlu). İstanbul: Üniversite Kitabevi Yayınları.
• Slattery, M. (2018). Sosyolojide temel fikirler. (çev. Özlem Balkız vd.). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Söğütlü, İ. (2010). Cumhuriyet’in pozitivist ütopyası: yeni bir toplum yaratmak. Muhafazakâr Düşünce, 6(24), 133-148.
• Sönmez, V. (2010). Bilim felsefesi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Timur, T. (1968). Türk Devrimi: tarihî anlamı ve felsefî temeli. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Timur, T. (1997). Türk Devrimi ve sonrası. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Topaloğlu, A. (2007). Klasik materyalizmin mahiyeti ve son dönem Osmanlı düşünürleri arasında yayılışı. Felsefe Dünyası, (45), 111-124.
• Toprak, B. (2009). Türkiye’de dinin denetim işlevi. Ersin Kalaycıoğlu ve A. Yaşar Sarıbay (Ed.). Türkiye’de politik değişim ve modernleşme içinde (s. 445-458). Bursa: Dora Yayınları.
• Toprak, Z. (2020). Atatürk: kurucu felsefenin evrimi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tunçay, M. (1999). Türkiye Cumhuriyeti’nde tek-parti yönetiminin kurulması: (1923-1931). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunçay, M. (2012). Eleştirel tarih yazıları. (Yay. Haz. H. Bahadır Türk ve H. Emrah Beriş). Ankara: Liberte Yayınları.
• Turan, Ş. (1982). Atatürk’ün düşünce yapısını etkileyen olaylar, düşünürler, kitaplar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (1931). Tarih II: Orta zamanlar. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (1932). Tarih I: Tarihten evvelki zamanlar ve eski zamanlar. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Uğurlu, Y. (2013). Toplum Mühendisleri/Mimarları: Öğretmenler. Eğitime Bakış, 9(26), 22-27.
• Ural, Ş. (1998). Bilim tarihi. İstanbul: Kırkambar Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2018). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Üstel, F. (2011). “Makbul vatandaş”ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Vergin, N. (2010). Siyasetin sosyolojisi: kavramlar, tanımlar, yaklaşımlar. İstanbul: Doğan Yayıncılık.