KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE “FİTNE” KELİMESİNİN “KÖPEK” ANLAMIYLA KULLANIMINA DAİR

Yıl 2021, , 389 - 401, 30.04.2021

Yasemin Karakuş

https://doi.org/10.20322/littera.890492

Öz

Sözlüklerde en genel şekliyle “karışıklık, kargaşa” olarak anlam verilen fitne, insan ilişkilerinde var olması, kutsal kitaplarda geçmesi ve çeşitli inanışlara da konu edilmesi sebebiyle klasik Türk edebiyatı metinlerinde sıklıkla rastladığımız bir kelimedir. XVI. yüzyılda Latîfî tarafından yazılmış olan Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n-nuzemâ isimli şairler tezkiresinde, bu kelimenin bilinen anlamlarının yanı sıra, halk arasında “küçük köpek” anlamında kullanıldığı bilgisi yer almaktadır. Bugüne kadar yapılan muhtelif çalışmalarda özellikle “rakip” ile birlikte geçtiği beyitlerde yorum yoluyla çıkarılabilecek olan fitne kelimesinin köpek anlamı, Latîfî sayesinde delillendirilmiş olmaktadır. Bu makalede, tezkiredeki ilgili bölüm ışığında fitne kelimesinin bilinen anlamları dışında “köpek” anlamıyla da kullanıldığına işaret edilmekte, Latîfî’nin verdiği bilgiler doğrultusunda kelimenin klasik Türk şiiri metinlerindeki kullanımları üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk edebiyatı, divan şiiri, Latifi, Tezkiretü’ş-şuara, fitne, köpek, rakip

Kaynakça

• Akkuş, Metin (hzl.) (1998). Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ. Ankara: Akçağ Yay.
• Aksoyak, i. Hakkı (hzl.) (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî, Dîvanlar. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR208602/gelibolulu mustafa-ali-divani.html (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• Arslan, Mehmet (2018). Şeref Hanım Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215511/seyhi-divani.html (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• Biltekin, Halit (2018). Şeyhî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215511/seyhi-divani.html (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latifî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratu’n-Nuzemâ (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Yay.
• Çağrıcı, Mustafa (1996). “Fitne”. TDVİA. 13: 156-159.
• Dilmen, Ömer, “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Köpek Metaforu”. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi. 5 (4): 607 635.
• Durmuş,T.I, R. Canım (hzl). Şevkî Dîvânı https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-210484/sevki-divani.html (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• Karabey, Turgut, (2000). “Divan Şiirinde Sapmalar”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 14 (32): 15-38.
• Kartal, Ahmet (hzl.) (2009). Muallim Nâci, Lügat-i Nâci. Ankara: TDK Yay.
• Kırkkılıç, Ahmet, Y. Sancak (hzl.) (2009). Ahterî Mustafa Efendi. Ahterî-i Kebir. Ankara: TDK Yay.
• Koç, Mustafa, E. Tanrıverdi (hzl.) (2014). Mütercim Âsım Efendi. Kâmûsu’l-Muhit Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Koç, Mustafa, E. Tanrıverdi (hzl.) (2014). Vankulu Mehmed Efendi. Vankulu Lügati. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Macit, Muhsin (hzl.) (2017). Nedim Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196897/nedim-divani.html (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• Öztürk, Mürsel, D. Örs (hzl.) (2009). Mütercim Âsım Efendi. Burhân-ı Katı. Ankara: TDK Yay.
• Solmaz, Süleyman, M. SAYGIN.(2020) “Klasik Türk Şiirinde Onamotape (Yansıma) Sanatı”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. 6 (1): 92-112.
• Süzen, Hüseyin. (1994). “Dukakinzâde Ahmed Beg Divanı (İnceleme-Tenkidli Metin)”. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Şentürk, A. Atilla (2017). “Çenber”. Osmanlı Şiiri Kılavuzu. (2). İstanbul: OSEDAM Yay.
• Şentürk, A. Atilla (2021). “Fitne”. Osmanlı Şiiri Kılavuzu. (4). İstanbul: OSEDAM Yay.
• Şentürk, A. Atilla (1994). “Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler (Burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 90: 131-180.
• Tulum, Mertol (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: TDK Yay.
• Yazar, Sadık (2006). Seyyid Şerîfî Mehmed Efendi; Hayatı, Divanı ve Hilyesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.