KIRGIZ ATASÖZLERİNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2016, Volume: 2 Issue: 2, 15 - 34, 22.04.2016

Beytullah Bekar

https://doi.org/10.20322/lt.46553

Cited By: 4

Abstract

Dillerde yaşayan birçok kelime, milletlerin yaşadıkları bölgelerden ve yaşayış tarzlarından fazlasıyla etkilenmektedir. Karasal bir iklimde yaşayan milletler, geçimlerini daha çok tarım ve hayvancılıkla sağladıkları için bu hayat tarzını, kullandıkları kelimelere yansıtmışlardır. Türkler, yaşadıkları coğrafyalarda tarım ve hayvancılıkla uğraştıklarından at, koyun, keçi, deve, inek ve öküz gibi hayvan isimlerin dilimizde sıkça kullanılmaktadır. Dilimizdeki hayvan isimleri sadece hayvan isimleri olarak kalmamış, insan ve hayvanlardaki benzer özellikler dikkate alınarak atasözleri ve deyimlerde kullanılmıştır. Dilimizin en önemli söz varlığı olan atasözleri ve deyimlerde hayvan isimlerinin yer alması, farklı anlamları ilgi çekici şekilde ifade etmemizi sağlamıştır.

Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş, öğüt verici sözlere atasözü denir. İnsanlar günlük yaşamda kendilerini daha iyi ifade edebilmek amacıyla sık sık deyim ve atasözlerinden yararlanır. Atasözleri toplumun yüzyıllar boyunca geçirdiği gözlem ve denemelerden, ortak düşünce, tutum ve davranışlarıyla dünya görüşünden oluşan, genel kural niteliğindeki kısa, özlü, kalıplaşmış sözlerdir. Bir milletin hayat tarzını, doğaya, olaylara bakış açısını, derin tarihi kültürünü yansıtan, yazı dilinden ziyade konuşma dili vasıtasıyla kuşaktan kuşağa, bölgeden bölgeye aktarılan, tarihi süreç içinde dilin en az değişime uğrayan öğelerindendir.

Kırgız Türkçesinde hayvan adlarıyla kurulan atasözleri ve bunların Türk dünyası atasözleriyle ilgili ortaklıklarını inceleyeceğimiz bu çalışma, Kırgız Türkçesinde hayvan adlarından yararlanılarak kurulmuş atasözlerinin dil kültür ilişkisi dikkate alınarak tespiti ve tasnifinden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Atasözü, Kırgız atasözü, hayvan adları

Keywords

Anahtar Kavramlar: Atasözü, Kırgız atasözü, hayvan adları

References

• ALYILMAZ, Cengiz; Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, 2005, Ankara.
• ARMUTAK, Altan; Doğu ve Batı Mitolojisinde Hayvan Motifi, İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi 28, 2002, İstanbul.
• ATALAY, Besim; Divanu Lûgati’t-Türk I-IV , TDK Yay., 4. Baskı, 1998, Ankara.
• BAYAT, Fuzuli; Oğuz Kağan Destanı Üzerine Yeni Düşünceler, Türkler. (Ed.) Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca; Yeni Türkiye Yayınları, 2002, Ankara.
• ÇELİK ŞAVK, Ülkü; Kırgız Atasözleri, TDK Yay., 2002, Ankara.
• ÇOBANOĞLU, Özkul; Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başk. Yay., 2004, Ankara.
• ÇORUHLU, Yaşar; Türk Mitolojisinin ABC’si, Kabalcı Yayınları, 1999, İstanbul.
• ÇORUHLU, Yaşar; Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınları, 2002, İstanbul.
• ERCİLASUN, Ahmet B.; Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yay., 7. Baskı, 2009, Ankara.
• DOĞAN, Levent; Kırgız Atasözleri Kırgız Atasözlerinin Sınıflandırılması, Türk Kültürü, Yıl 38, Sayı 447, 2000.
• ERGİN, Muharrem; Orhun Abideleri, Boğaziçi Yay., 45. Baskı, 2011, İstanbul.
• ESİN, Emel; İç Asya’da Milattan Önceki Bin Yılda Türklerin Atalarına Atfedilen Kültürler, Türkler Ansiklopedisi, I.Cilt, 2002, Ankara,
• GÖKDAĞ, Bilgehan A.; Kırgız Atasözleri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Yıl 10, Sayı: 61, 1998.
• KAFESOĞLU, İbrahim; Türk Milli Kültürü, 32. Baskı, Ötüken Yay., 2011, İstanbul.
• İNAN, Abdülkadir; Dede Korkut Kitabındaki Bazı Motifler ve Kelimelere Ait Notlar, Makaleler ve İncelemeler I, TTK Yay., 1998, Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Milli Eğitim Basımevi, 1971, İstanbul.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türk Mitolojisi, (II. Cilt, 3. Baskı), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2006, Ankara.
• RASONYİ, L.;Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1988, Ankara.
• ROUX, J. Paul; Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Kabalcı Yay., 2005, İstanbul, 2005, .
• TAVKUL, Ufuk; Kültürel Etkileşim Açısından On İki Hayvanlı Türk Takviminin Yayılışı, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.4, S.1, Mart 2007.
• TEKİN, Talat; Tonyukuk Yazıtı, Simurg Yay., 1994, Ankara.
• TURAN, Osman; On İki Hayvanlı Türk Takvimi, Cumhuriyet Matbası, 1941, İstanbul.
• TÜRKMEN, Fikret; Türk Kültüründe Tarihi Gelişim İçinde Hayvan ve Bitkilerin “Ölçü Birimi” Olarak Kullanılması Hakkında, Milli Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 95.
• YILDIZ, Hüseyin; Kırgız Atasözleri, Milli Folklor Dergisi, Yıl 15, Sayı: 58, 2003.
• YUDAHİN, K.K., Kırgız Sözlüğü (Çev. Abdullah Taymas), TDK Yay., 1998, Ankara. http://www.acikders.org.tr/pluginfile.php/2499/mod_resource/content/2/12.%20HAFTA.pdf (erişim Tarihi 03.04.2014)