CÛDÎ’NİN MANZUM HAC SEYAHATNÂMESİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 177 - 219, 01.03.2017

Fatih Koyuncu

Öz

Bir seyyahın
gezip gördüğü yerler hakkında bilgi verdiği eser anlamına gelen seyahatnâmelere
Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında sıkça rastlanmaktadır. Klasik Türk
edebiyatında sergüzeştnâme, gazavâtnâme, fetihnâme, esâretnâme ve sefâretnâme
gibi bazı türdeki kitaplarda da yolculuk hatıraları bahis konusu olmuştur. Muhtevalarına
göre isim alan seyahatnâmeler arasında manzum ve mensur hac konulu eserler
önemli yer tutar.

Müslümanlar için dinî bir görev olan hac, İslâm
coğrafyasında her yıl nüfus hareketliliği meydana getiren bir ibadettir. Hac
vazifesini yerine getiren bazı yazarlar yapmış olduğu bu yolculukları kaleme
almışlardır. Hacı adaylarının seyahat
izlenimlerini anlatan bu eserler yolculuk sırasında uğranılan yerlerle ilgili
bilgi içermesi açısından mühimdir. Bu kitapların bir kısmı bilgi, hatıra, rapor
ve rehber  mahiyetindedir. Rehber
nitelikli hac seyahatnâmeleri, hacca gitmek isteyenler için hem kılavuz olması
hem de eser sahibinin yolculuğunu anlatması bakımından önem arz eder. Bu türde
kaleme alınmış eserlerden birisi de 18. asır şairlerinden Cûdî’nin, Şâm ve
Mekke arasındaki menzilleri konu edindiği manzum seyahatnâmesidir. Söz konusu
metinde kaside nazım şekli tercih edilmiş ve her gidilen menzil birkaç beyitle
tanıtılmıştır. Bu yazıda hac seyahatnâmelerinden bahsedilmiş ve Cûdî’nin hac
manzumesi detaylı olarak incelendikten sonra eserin metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Seyahatnâme, Hac, Cûdî, Menzil

Kaynakça

• ATALAR, Münir (1995), “Emir-i Hac”, DİA, Cilt 11, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 131-32.
• CATOVİC, Alena, “Cûdî, Mehmed Çuhacizade”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6220) (Erişim Tarihi: 20.12.2016)
• COŞKUN, Menderes (2002), Manzum ve Mensur Osmanlı Hac Seyahatnâmeleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’l- Harameyn’i, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• COŞKUN, Menderes (2009), “Seyahatnâme (Türk Edebiyatı)”, DİA, C. 37, Ankara: Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, s. 13-16.
• Cûdî, Merâhilü Mekke mine’ş-Şâm, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 4886/3.
• ÇİFTÇİ, Cemil (1996), Mâcuncuzâde Mustafa Efendi Malta Esirleri Ser-Güzeşt-i Esîr-i Malta, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• DİLEK, Kaan (2009), “Seyahatnâme (Fars Edebiyatı)”, DİA, C.37, Ankara: Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, s. 11-13.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî (2005), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 9. Kitap, haz. Yücel Dağlı vd., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fatin Davud, Hatimetü’l-eş’âr, (haz.) Ömer Çiftçi, Kültür Bakanlığı e-kitap. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 (erişim tarihi: 20.12.2016)
• GÜL, Âmine (2006), Abdurrahman Gubârî’nin Hayatı Eserleri ve Menasik-i Hac Adlı Eseri (Edisyon Kritik), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• FAROQHİ, Suraiya (1995), Hacılar ve Sultanlar, Osmanlı Döneminde Hac 1517-1638, (çev.) Gül Çağalı Güven, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İbn Hurdazbih (2008), Yollar ve Ülkeler Kitabı, (çev.) Murat Ağarı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• İLGÜREL, Sevim (1975) “Abdurrahman Hibrî’nin Menâsik-i Mesâlik’i”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 6, s. 111-128;
• İLGÜREL, Sevim (1976), “Menâsik-i Mesâlik”, İÜEF Tarih Dergisi, S. 30, s. 49-54.
• KARACA, Ali (1995), “Esad Paşa, Azmzade”, DİA, C. 11, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 350-51.
• KARATAŞ, Ahmet (2003),Türk-İslâm Edebiyatında Manzum Menâsik-i Haclar ve Nâlî Mehmed Efendi'ye Atfedilen Menâsik-i Hac (Edisyon Kritik), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KİREMİT, Mehmet (1999), Seydi Ali Reis Mir’âtü’l-memâlik, Ankara: TDK Yayınları.
• MAZIOĞLU, Hasibe (1974), Kitâbu Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerîfe, Ankara: TDK Yayınları.
• Mehmet Süreyya (1996), Sicill-i Osmanî, C.1, (haz.) Nuri Akbayır, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• SAK, İzzet - ÇETİN, Cemal (2005), “XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Hac Menzilleri”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 19, s. 199-260.
• SAKİN, Orhan (2008), Temeşvarlı Osman Ağa Bir Osmanlı Askerinin Sıradışı Anıları 1688-1700, İstanbul: Ekim Yayınları.
• TEZCAN, Nuran (2009), “Seyahatnâme”, DİA, C. 37, Ankara: Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, s. 16-19.
• YAĞCI, Zübeyde Güneş (2015), “Hac ve Akeri Yol Üzerinde Bir Menzil: Adana Menzili” Çukurova Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1, s. 58-74.
• YARAN, Rahmi (1996), “Hac”, DİA, C. 14, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 410-413.
• YAZICI, Hüseyin (2009), “Seyahatnâme”, DİA, C. 37, Ankara: Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, s. 9-11.