İBADET İLE İLGİLİ SÖZ VARLIĞININ ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ KUR’AN TERCÜMELERİNDEKİ KARŞILIKLARI

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 4, 1015 - 1035, 31.10.2018

Erol Kuyma

https://doi.org/10.20322/littera.457684

Öz

İnançla
ilgi ifadeler, dilin söz varlığı içerisinde kavram alanı olarak ayrı bir yere
sahiptir. Dinî söz varlığı toplumların tarihleri boyunca manevi birikimlerini,
dini algılayış biçimlerini ve bu bunları ifade ediş şekillerini temsil eder.
Dinî söz varlığını oluşturan kelimeler, başka dillerden alıntı olabileceği gibi
mevcut kelimelerden türetme veya kelimelere yeni anlamlar kazandırma yoluyla
oluşturulabilirler. Bu anlamda Kur’an tercümeleri, dinî söz varlığının
oluşumunda öncelikli bir yere sahiptir. Türkiye Türkçesinin temelini oluşturan
Eski Anadolu Türkçesi, kelime hazinesi bakımından günümüz söz varlığına önemli
katkılar sağlayacak bir kaynak niteliği taşımaktadır. Özellikle inançla ilgili
söz varlığı açısından Eski Anadolu Türkçesi döneminde yapılmış satır arası
Kur’an tercümeleri dikkate değer sayı ve nitelikte örnekler barındırmaktadır.
Bu çalışmada, “ibadet” başlığı altında tercümelerde yer alan söz varlığı
örnekleri ele alınmıştır. İbadet kelimesi, iman, ihlas, niyet, tefekkür, namaz,
oruç, dil ile zikir, zekât, sadaka, yakınlara ve fakirlere yardım gibi alt
başlıkları olan bir kavram alanını temsil eder. Eski Anadolu Türkçesi Kur’an
tercümelerinde bu kavramlara karşılık gelen ifadeler, geçtikleri ayetler
üzerinden tespit edilerek Türk dilinin o dönemde bu kavramları nasıl
karşıladığı görülmeye çalışılmıştır. Mütercimlerin genel olarak kelime grubu
şeklinde bir çeviri yolunu seçtikleri görülmektedir. Fiilimsi grupları, isim ve
sıfat tamlamaları, birleşik fiiller bu kavramların çevirisinde öne çıkmaktadır.
Arapça kelimelere de sıkça başvurulmuş, yardımcı fiiller yoluyla Türkçeleştirme
yolu seçilmiştir. Kelime gruplarının tercih edilmesi Arapça ifadelerin Türkçeye
çevirisinde daha anlaşılır ve açık bir anlatım oluşturma çabası şeklinde
değerlendirilebilir. İki ayrı satır altı Kur’an tercümesinden elde edilen söz
varlığı örnekleri Allah lafzı olan Kur’an’ın çevirisinde gösterilen hassasiyeti
ve Türkçenin ifade gücünü göstermesi bakımından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an tercümeleri, İbadet, Eski Anadolu Türkçesi

Kaynakça

• Banguoğlu, Tahsin. (2015). Türkçenin Grameri, 10. Baskı, Ankara: TDK Caferoğlu, Ahmet. (2015). Türk Dili Tarihi, Ankara: Altınordu YayınlarıDinî Kavramlar Sözlüğü (2015). Diyanet İşleri Başkanlığı, AnkaraErgin, Muharrem. (1987). Türk Dili, İstanbul: Bayrak Basım YayınGabain, A. Von. (2007). Eski Türkçenin Grameri, çev. M. Akalın. Ankara:TDKGülsevin, Gürer. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: TDKHatipoğlu, Vecihe. (1982). Türkçenin Söz Dizimi, Ankara: Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımeviİlmihal I-II. (2015). Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara Karaağaç, Günay. (2012). Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit YayınlarıKaraağaç, Günay. (2013). Anlam Bilimi ve İletişim, İstanbul: Kesit YayınlarıKarahan, Leyla. (2015). Türkçede Söz Dizimi, 22. Baskı, Ankara: Akçağ YayınlarıKorkmaz, Zeynep. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDKKorkmaz, Zeynep. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDKKöprülü, M. Fuat. (1986). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken NeşriyatKuyma, Erol. (2017). Eski Anadolu Türkçesi Kur’an Tercümelerinde İnançla İlgili Söz Varlığı İncelemesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, AnkaraÖzkan, Mustafa ve Veysi Sevinçli (2017). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, İstanbul: Akademik KitaplarÖzsoy, Ömer ve İlhami Güler (2016). Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an fihristi), Ankara: Fecr Yayınevi Timurtaş, F. Kadri. (2012). Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul: Kapı YayınlarıToker, Mustafa (2011). Anonim Satır Altı Kur’an Tercümesi, İnceleme-Metin-Tıpkıbasım Örnekleri, Konya: Selçuk Üniversitesi BasımeviToker, Mustafa (2012). Anonim Satır Altı Kur’an Tercümesi, Dizin II, Konya: Selçuk Üniversitesi BasımeviTopaloğlu, Ahmet (1976). Muhammed Bin Hamza, XV. yüzyıl Başlarında Yapılmış Satır-Arası Kur 'an Tercümesi 1 (Giriş-Metin). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.Topaloğlu, Ahmet (1978). Muhammed Bin Hamza, XV. yüzyıl Başlarında Yapılmış Satır-Arası Kur 'an Tercümesi II (Sözlük) İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf (erişim tarihi:04.07.2018)