TEŞBİH-İ BELÎĞDE KENDİSİNE BENZETİLEN BİR UNSUR OLARAK DENİZ: AHMED KUDDUSÎ DİVANI ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 94 - 107, 26.01.2019

Bahir Selçuk

https://doi.org/10.20322/littera.509777

Cited By: 1

Öz

Geniş mekânlar içinde en çok göze
çarpan unsurlardan biri olan deniz, dünden bugüne insanoğlunun hayatının
ayrılmaz bir parçası olmuştur. Genişlik, derinlik, büyüklük, sınırsızlık, hareketlilik-dinginlik;
çeşitli canlılara, inci ve mercan gibi kıymetli şeylere kaynaklık; gezinti ve
sefer alanı olma; huzur-huzursuzluk verme gibi hususlara sahip deniz, bu zengin
birimleriyle şiirde en çok kullanılan ve çağrışım değeri yüksek bir gösterge
olmuştur. Başta teşbih olmak üzere çeşitli edebî sanatlarla şiirsel düzleme
aktarılan deniz, özellikle aşk, neşve, coşku, hayret; şaşkınlık, korku, endişe
gibi çeşitli soyut kavramların dile getirilmesinde önemli bir rol üstlenmiştir.
Bu çerçevede deniz ve denizle ilgili göstergelerin Türk şiirinin hemen her
döneminde zengin kullanımlarına rastlanır.

Şiirlerinde deniz göstergesine
sıkça yer verenlerden biri de mutasavvıf şair Ahmed Kuddusî’dir. Şair, divanında
deniz göstergesinin karşılıkları olan “bahr, derya, ummân, lücce, yem” göstergelerine
sıkça başvurmuş bunlarla “aşk, atâ, fenâ, feyz, gam, gurur, günah, hatâ, ilim,
irfan, isyan, kerem, mahv, marifet, muhabbet, mürüvvet, rahmet, safâ, sevda, tembellik,
hayret, tevhid, vahdet, vefâ, zillet” gibi soyut kavramları ilişkilendirmiştir.
Özellikle teşbih-i beliğ’in ön plana
çıktığı bu kullanımlarda renkli ve zengin çağrışımlar uyandırmıştır.

Bu çalışma
kapsamında Kuddusî’nin şiir dünyasında deniz göstergesinin teşbih-i belîğ
çerçevesinde diğer kavramlarla nasıl ilişkilendirildiği üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Kuddusî, deniz, teşbih-i belîğ, ilişkilendirme.

Kaynakça

• Batislam, H. Dilek (2016). Divan Şiirinin Benzetme ve Hayal Dünyasından. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Cebecioğlu (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları.
• Coşkun, Menderes (2007). Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Doğan, Ahmet (2013). Kuddusî Divanı, 2. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gider, Mahmut (2017). “Bâkî ve Fuzûlî Dîvânlarında Deniz Tasavvuru”. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi (3): 22-36.
• Kılıç, Mahmut Erol (2004). Sufi ve Şiir (Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Mutlu, Betül (2012). “Divân Şiirinde Deniz İmgesi ve Şiir Öğretiminde Kullanılması”. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Saraç, M. A. Yekta (2000). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Bilimevi.
• Sarıkaya, Meliha Y. (2011). “Teşbih”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. C. 40. s. 557-558.
• Selçuk, Bahir (2017). “Sinan Paşa’nın Dünyasında Deniz”. Sivrihisarlı Sinan Paşa ve Nesir Edebiyatı. (hzl. A. Kartal, Z. Koylu). s.161-171. Eskişehir: Sivrihisar Belediyesi Kültür Yayınları.
• Siyavuşgil, Sabri Esat (1993). “Türk Halk Şiirinde Tabiat”. Türk Edebiyatında Tabiat. (hzl. Şükrü Elçin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.