ÂLİ BEY’İN SEYYÂRELER HİKÂYESİNDE YAPI VE TOPLUMSAL İZLEK

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 3, 567 - 583, 31.08.2020

Emir Ali Şahin

https://doi.org/10.20322/littera.713144

Öz

ÖZET
Lâle Devri’nden başlayan Türk toplumunun yenileşme adına çektiği doğum sancıları, Sultan Abdülmecid’in emriyle Koca Mustafa Reşit Paşa tarafından 3 Kasım 1839 tarihinde Gülhane Parkı’nda okunan Tanzimat Fermanıyla, resmî ve yeni bir mecraya girer. Bu tarih, aynı zamanda Türk toplumundaki birçok değişim ve yenileşmenin büyük bir ivme kazandığı milattır. Sanatını Türk toplumunun hizmetine adayan Tanzimat aydını, öncül hedef olarak halka en kısa ve hızlı bir şekilde ulaşmayı amaçlar. Bu düşüncesini sahada, ilk dönem gazete ve tiyatroyla gerçekleştirmeye çalışır.
Diyojen başta olmak üzere Çıngıraklı Tatar ve Hayâl gazete ve dergilerinde modern mizahın ilk örnekleri kabul edilen yazılar yazan Âli Bey, Gedikpaşa’daki Osmanlı Tiyatrosu’nda da bir nevi dramaturgluk yaparak oyunculara hem sahne sanatının inceliklerini hem de çoğu Ermeni toplumundan oluşan oyunculara Türkçe diksiyon dersleri vererek, dilimizin bir sahne dili olmasına büyük katkıda bulunur.
Seyyâreler adlı eserinin ilk baskısı yazarın ölümünden kısa süre sonra 1899’da yapılır. Hacim olarak küçük, fakat muhteva olarak önemli addedilen eserde, toplumdaki değer yargılarının anlam kargaşasına ve erozyona uğrayışı özenle seçilmiş kelime ve kavramlarla, mizahî bir üslupla ele alınır.
Bu çalışmada Seyyâreler, hikâye tekniği açısından incelenip; konu, kurgu, muhteva, kahramanlar/kişiler, zaman, mekân, anlatıcı ve anlatım özellikleri yönüyle değerlendirilmiştir.

ABSTRACT
The birth pains suffered by the Turkish society, which started from the Tulip Period, in the name of innovation, entered an official and new medium with the Edict of Tanzimat, which was read in Gülhane Park on November 3, 1839, by the order of Sultan Abdulmecid. This date is also the milestone in which many changes and innovations in Turkish society gained great momentum. Devoting his art to the service of the Turkish society, Tanzimat intellectual aims to reach the public in the shortest and fastest way as the primary target. He tries to realize this idea in the field with the first term newspaper and theater.
Having written the first examples of modern humor in Çıngıraklı Tatar and Hayâl newspapers and magazines, especially Diyojen, Âli Bey also gave some drama classes to the actors and the Turkish diction lessons to the actors, mostly from the Armenian community, at the Ottoman Theater in Gedikpaşa. greatly contributes to our language being a stage language.
The first edition of the book titled Seyyâreler is made in 1899 shortly after the death of the author. In the work, which is considered small in volume but important in content, the confusion and erosion of value judgments in society is handled in a humorous style with carefully chosen words and concepts.
In this study, Seyyâreler’s are examined in terms of story technique; subject, fiction, content, heroes / people, time, place, narrator and narrative features were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Âli Bey, Seyyâreler, Mitolojik Hikâye, Üstkurmaca Metin

Teşekkür

Emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Kolay gelsin.

Kaynakça

• Aktaş, Şerif (1991). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları. Akyüz, Kenan (2013). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, 18. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Âli Bey, (1899). Seyyâreler, Mısır / Kahire: Kanun-ı Esasî Matbaası. Âli Bey, (1962). Lehçet’ül Hakaayık & Seyyâreler-Külliyat II, Haz: Necmettin Hacıeminoğlu, Ankara: Dün-Bugün Yayınları. Âli Bey, (2011). Ayyar Hamza & Kokona Yatıyor, Haz: Mustafa Yücel, Ankara: Berikan Yayınevi. Ateş, Süleyman (2017). “Kör Kadı Hikâyesi”, Vatan Gazetesi, 11 Ocak 2007, (http://www.gazetevatan.com/suleyman-ates-102992-yazar-yazisi-kor-kadi-hik-yesi/) (Erişim Tarihi: 01.04.2020) Atılgan, Şebnem ((2000).“Ben Seçimimi Kalpten Yana Koyuyorum”, E Dergisi, (15), Haziran s.52-54. Ayverdi, İlhan (2005). Kubbealtı Lügati-Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları. Banarlı, Nihat Sami (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Enginün, İnci (2006). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), I. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları. Kaplan, Mehmet (2000). Hikâye Tahlilleri, 7. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları. Karataş, Turan (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Perşembe Kitapları. Kur’ân-ı Kerîm Türkçe Kelime Meali (2006). Bakara Suresi, 285. Ayet, Ankara: Rayiha Yayınları. Küçük, Sena (2017). “Türk Edebiyatında Mitoloji Arayışları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 37, s69-90. Macit, Muhsin- Soldan, Uğur (2006). Edebiyat Bilgi ve Teorileri El Kitabı, 3. Baskı, , Ankara: Grafiker Yayınları. Şentürk, Ahmet Atilla. (1994). “Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyâre ve Sabiteler (Burçlar)”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 90, s.131-179. Tanpınar, Ahmet Hamdi. (2013). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 20. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları. TDK (1988). Türkçe Sözlük, 2.Cilt, 8. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.