DİL YARASI, YÜZ KARASI: KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE İFTİRA

Year 2021, Volume: 7 Issue: 4 - PROF. DR. İ. ÇETİN DERDİYOK ARMAĞAN SAYISI, 1376 - 1402, 31.10.2021

Şevkiye Kazan Nas Hatice Köşger

https://doi.org/10.20322/littera.1005992

Abstract

İnsanoğlu, her devirde ve her toplumda iftiraya uğrama hususunda çeşitli sorunlarla uğraşmak zorunda kalmış ve hep bir mücadele içinde olmuştur. Bazı insanlar, kendi çıkarları uğruna menfaat ve makam elde etmek, itibar kaybettirmek gibi düşüncelerle nefislerinin de etkisiyle iftira atmaktan çekinmemişlerdir. Kur’an’ın da yasakladığı kötü davranışlardan ve büyük günahlardan birisi olan iftira, hiçbir topluma ait değildir ve hiçbir toplum tarafından da hoş görülmemiştir. İftira, insanlar arasındaki sevgi, dostluk ve güveni zedeleyip düşmanlığı arttırdığı ve toplumun düzeninin bozulmasına sebep olduğu için toplumda bir ahlak problemi ve manevi bir hastalık olarak kabul edilmiştir.
Yaşadığı toplumun bir ferdi olarak hayattan kendini uzak tutmayan klasik Türk edebiyatı şairleri, iftira konusuna karşı kayıtsız kalmamışlar; çoğu zaman kişiye maddi ve manevi sıkıntı veren iftira ve iftirayla ilgili yaşananları, eserlerine yansıtmışlardır. Bazı şairler, iftira atmanın ve iftiraya uğramanın olumsuzluklara sebebiyet vermesinden dolayı insanları uyarmış; devrin insanına, bozulan dünya düzenine, toplumun aksayan yönlerine dikkat çekmek istemişlerdir. Bazı şairler de iftirayla ilgili kavram ve terimleri şiirlerinde kullanırken divan şiirinin geleneğinden, anlam dünyasından yararlanmışlardır. Klasik Türk şiirinde genellikle canını sevgiliye seve seve feda eden âşık ile iftira mağduru ve sevgili ile müfterî arasında, bazen de kuru iftiraya uğrayan âşık ile âşığa iftira atmaktan çekinmeyen rakip arasında ilgi kurulmuştur.
Bu çalışmada, klasik Türk şiiri ile sosyal hayat arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla, makale sınırları içinde iftirayla ilgili terim ve kavramlarla ilgili bilgiler verilmiş ve iftiranın klasik Türk şiirindeki yansımalarına şiir örnekleriyle genel başlıklar halinde dikkat çekilmek istenmiştir.

Keywords

İftira, bühtân, ifk, müfteri, klasik Türk şiiri.

References

• Acehan, Abdullah (2008). “Osmanlı Devleti’nin Sürgün Politikası ve Sürgün Yerleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/5: 12-29.
• Akdoğan, Yaşar (?). Ahmedî Dîvân. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Akpınar, Ali (2011). Yalan ve İftira. Somuncu Baba Dergisi. Eylül S.131: 17-19.
• Akpınar, Şerife (2014). “Divan Şiirinin Söz Varlığında ‘Yalan’”. Turkish Studies 9/3 Winter: 43-78.
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Divanlar. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Aktan, Muhammed Felad (2020). Taşlıcalı Yahya Bey’in Şehzȃde Mustafa Mersiyesine Ontolojik Analiz Metoduyla Bir Bakış. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 19: 398-412.
• Algül, Hüseyin (2020). İslâm Tarihinden Örneklerle İftira Olayına Tahlîlî Bir Bakış, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi 9/9: 131-141. Arslan, Mehmet (2018). Mihrî Hâtun Divânı. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Aydemir, Yaşar (2017). Ravzî Divanı. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Aydemir, Yaşar (2018). Behiştî Dîvânı. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Bayak, Cemal (2017). Sehâbî Dîvânı. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Boz, Erdoğan (2017). Hakîkî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Yayınları.
• Çağrıcı, Mustafa (1996). “Gıybet”. İslam Ansiklopedisi. c.21. İstanbul: TDV Yay. 63-64.
• Çağrıcı, Mustafa (1997). “Haset”. İslam Ansiklopedisi. c.16. İstanbul: TDV Yay. 378-380.
• Çağrıcı, Mustafa (2000). “İftira”. İslam Ansiklopedisi. c. 21, İstanbul TDV Yay. 522-523.
• Çatak, Muhammed Emin (2017). “Kur’ân-ı Kerîm’de İftira Kavramı”. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1982). “Şehzade Mustafa Mersiyeleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi Prof. Tayyib Gökbilgin Hatıra Sayısı S.12: 641-686.
• Çavuşoğlu, Mehmed, M. Ali Tanyeri (1989). Üsküblü İshâk Çelebi, Dîvânı-Tenkidli Basım. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yay.
• Gürgendereli, Müberra (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divânı. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Kadıoğlu, İdris (2017). Diyarbakırlı Ahmedî Yûsuf u Züleyhâ. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Karaköse, Saadet (2014). “Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış: Klasik Edebiyatımızda Yalan” A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 51. Erzurum: 141-183.
• Kavruk, Hasan- Bahir Selçuk (2017). Filibeli Vecdî ve Dîvânı. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Kazan Nas, Şevkiye (2017). Celîlî’nin Hüsrev ü Şîrîn Mesnevisi (İnceleme-metin). Konya: Palet Yayınları.
• Kazan Nas, Şevkiye (2018). Celîlî Divânı İnceleme-Metin. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Kazan, Şevkiye (2001). “Celîlî’nin Mehek-nâme’sinin İkinci Nüshası Üzerine”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 5: 121-136.
• Kılıç, Filiz (2018). Şâhî Dîvânı. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Kırbıyık, Mehmet (2017). Kâtib-zâde Sâkıb Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Kur’an-ı Kerim Meâli (2016). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Muallim Naci (2009), Lügat-i Nâcî. (hzl.Ahmet Kartal). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi (1235/1819). el-Okyanusu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmusu’l-Muhît. c.1, 2, 3, 4, 5, 6, (hzl. Mustafa Koç-Eyüp Tanrıverdi). 2013-2014. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Oğuz, Fatma Sabiha Kutlar- Ayşe Yıldız- Tuba Işınsu Durmuş (2018). “Dîvân-ı Firâk-ı Esîrî [Sergüzeşt-nâme- Gazavât-nâme - Pend-nâme - Dîvân]”. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Özalp, N. Ahmet (2012). Bilgelikler Divanı. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2017). Açıklamalı İslamî Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Soysaldı, Mehmet (2005). “Kur’an’da İftira Kavramı ve Müfterilerin Hükmü”. Diyanet İlmi Dergi. S.4 C.41: 110.
• Şemsettin Sami (2015). Kamus-ı Türkî. (hzl. Paşa Yavuzarslan). Ankara: TDK Yayınları.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2011). Osmanlı Şiiri Antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2014). “Patronun Hüsn-i Nazarından Mahrum Sürgünde Bir Şâir: Kalkandelenli Mu‘îdî”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 13, İstanbul: 125-140.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2018). Kalkandelenli Muî’dî Dîvân. KTB. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Tarlan, Ali Nihat (1992). Hayâlî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (1992). Necati Bey Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (2001). Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Taş, İbrahim (2017). Şeyyâd Hamza Yûsuf u Zelîhâ. KTB. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Tenik, Ali (2014). Ahmed Kuddûsî Hz. Divanı. İstanbul: Borlu Ahmed Kuddûsî Vakfı.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yayınları.
• Üst, Sibel (2018). Edirneli Nazmi Dîvânı. KTB. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Yavuz Orhan- Kemal Yavuz (2016). Muhibbî Dîvânı I. Cilt, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• http://ekitap.yek.gov.tr/urun/muhibbi-divani--takim-2-cilt-_604.aspx?CatId=271, (Erişim Tarihi: 27.01.2021).
• Yazıcı Erişen, Gülgün (2017). Edirneli Kâmî ve Divanı. KTB, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Yurtseven, Yılmaz (2001). Klasik Dönem Osmanlı Ceza Hukukunda Ta’zir Suç ve Cezaları, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3-4/9: 265-292.
• Zavotçu, Gencay (2007). “Bir Ölümün Yankıları ve Yahyâ Bey Mersiyesi”. Erzurum A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 33: 69-80.