18. YÜZYILDA DERLENMİŞ BİR GÜFTE MECMUASI VE ITRÎ’NİN BİLİNMEYEN ESERLERİ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 1713 - 1737, 30.04.2022

Melis Susem

https://doi.org/10.20322/littera.1082618

Öz

Güfte mecmuaları, sözlü mûsikînin kaynakları arasında ilk sırada yer almaktadır. Eski
güftelerin zamanımıza ulaşmasında önemli bir yere sahip olan güfte mecmuaları,
bestelerde en fazla kullanılan makam ve usûl bilgisi ile güftekâr ve bestekârlara ait
biyografik bilgi ve tarih kayıtlarını da vererek sadece mûsikî tarihi değil, aynı zamanda
edebiyat ve kültür tarihi bakımından da önemli birer kaynak vazifesi görmektedir.
Araştırmacıların aktardığı bilgilere göre gerek ülkemizde gerekse dünyada Osmanlı sahası
nadir eser kütüphanelerinde, çeşitli hacimlerde yüzlerce güfte mecmuası bulunmaktadır.
Mecmualar üzerinde titizlikle yapılacak bilimsel çalışmalar, Türk müziği repertuvarının
tespiti ve eserlerin ne tür değişimlere uğradığının açığa çıkarılması noktasında büyük önem
taşımaktadır. Bu çalışma da ilim alemine kazandırılmayı bekleyen ve mecmua literatürü
açısından önem arz eden güfte mecmualarından birini konu edinmektedir*. Anılan güfte
mecmuası, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi 1057 numarada kayıtlıdır.
Eserde 1238 adet bestelenmiş şiir bulunmaktadır. Pek çok güfteyi ihtiva eden mecmuada,
184 adet bestesi ile Buhûrîzâde Mustafa Itrî en fazla eser kaydı yapılan bestekârımızdır.
Makalenin hacmini büyütmemesi sebebiyle çalışmada yalnızca Itrî adına kayıtlı eserler
incelenmiş, çeşitli kaynaklardan yapılan taramalar neticesinde de mecmuada Itrî’ye ait
henüz hiçbir yayına konu olmayan 10 adet beste ile 1 adet şiiri ortaya konulmuştur. Eserin
bu yönüyle sahanın araştırmacıları için önemli bir kaynak vazifesi göreceği
düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Geleneksel Türk Mûsikîsi, Güfte Mecmuası, Beste, 18. yüzyıl, Itrî.

Kaynakça

• Acar, Burcu (2020). Konya Büyükşehir Belediyesi Koyunoğlu Müzesi ve Kütüphanesi’ndeki 13215 Numaralı Güfte Mecmuası ve 14717 Numaralı Şiir Mecmuasının “Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi”ne (MESTAP) Göre Tasnifi. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Aras, İsmail (2018). Hazîne-i Enderûn-ı Hümâyûn’dan Es-Seyyîd Mîr Mehmed İzzet’in Hayatı ve Güfte Mecmuası’nın İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi.
• Ateş, Atilla (2012). Tevfik Rıza Yenal’ın Söz ve Saz İsimli Yazma Müzik Eserinin 3. Kitabı Olan Güfteler Bölümünün Günümüz Türkçesine Çevirisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Baran Gündoğdu, Zehra Mine (2019). Şarkı Mecmuası (Çorum Hasanpaşa Ktp. 19 HK 2253/3) Adlı Eserin Transkripsiyonu ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Çorum: Hitit Üniversitesi.
• Berksan, F. Emine (2010). Hekimbaşı Abdülaziz Efendi’nin Güfte Mecmuası’ndaki Şarkılar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Çıpan, Mustafa (2012). “Güfte ve Şiir Mecmualarımız Hakkında Bir Değerlendirme: Dervîş Avnî Güfte ve Şiir Mecmuası”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmua: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. hzl. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım. İstanbul: Turkuaz Yayınları. 220.
• Çırak, Emine Hilal (2007). 18. Yy.da Yazıldığı Tahmin Edilen Bir Yazmadaki Güfteler. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Çoban, İbrahim (2015). XIX. Yüzyılda Yazıldığı Anlaşılan Bir Güfte Mecmuasındaki Eserlerin Çeviri Yazımı ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Demir, Ayşegül (2019). Konya Büyükşehir Belediyesi Koyunoğlu Müze ve Kütüphanesi’ndeki İlahi ve Güfte Mecmualarının Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi’ne (MESTAP) Göre Tasnifi. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Dikmen, Mustafa Doğan (1994). Hânende Mecmuası’nın İlk Yedi Makâmının Eserlerinin Güftelerinin Osmanlıcadan Çevirisi ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Doğrusöz, Nilgün (1993). Hâfız Post Güfte Mecmuası (Türkçe Güfteler). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Duran, Fatma Nur (2019). Hâşim Bey’in Güfte Mecmû’ası. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Duran, Tolga (2005). Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Manzum Nr. 759/1’e Kayıtlı Güfte Mecmuasının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Erden, Serçin (2004). Hasan Gülşenî’nin Güfte Mecmuası ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Gençoğlu, Mehmet Sait Halim (2013). Süleymaniye Kütüphanesi -Ali Nihat Tarlan- Nr. 81 Künyeli Mecmua-i Güftenin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi.
• Güngör, Merve (2019). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Yazıldığı Tahmin Edilen Bir Güfte Mecmuasının (120b-240a) Mûsikî Yönünden İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Gürsoy Tosun, H. Zehra (2017). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Yazıldığı Tahmin Edilen Bir Güfte Mecmuasının (1a-120b) Mûsikî Yönünden İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Hasözdemir, Ali (2011). XIX. Yüzyılda Yazıldığı Tahmin Edilen Bir El Yazması Mecmuada Mûsikî Güfteleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Kaygısız, Ömer Faruk (2019). Kazasker Mustafa İzzet Efendı̇ ve Güfte Mecmuası: İnceleme-Metı̇n. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Kazancı, Hasan (2017). 19. Yüzyılda Yazıldığı Düşünülen Yazma Bir Mecmuadaki Güfteler. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Kılıç, Erdal (2013). Mecmua-yı Letâif Fî Sandukati’l-Me’ârif (Metin ve Değerlendirme). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Konya, Hilal (2013). XIX. Yüzyılda Yazılmış Olan Vâsıf Bey’in Güfte Mecmuasının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Köksal, M. Fatih (2012). “Şiir Mecmualarının Önemi ve Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi (MESTAP)”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmua: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. hzl. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım. İstanbul: Turkuaz Yayınları. 411.
• Özalp, Mehmet Nazmi (1993). “Itrî’nin Şiirleri”, Mavi Nota (8): 11.
• Öztuna, Yılmaz (1987). Itrî. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Öztuna, Yılmaz (2000). “Güfte”. Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. 137.
• Serim, Mehmet Fazıl (2019). XVIII. Yüzyılda Yazıldığı Tahmin Edilen Bir Güfte Mecmuasının Mûsikî Yönünden İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Söylemez, Mehmet (2016). Türk Musikisinde Hâfız Post. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Suiçmez, Hüseyin (2013). 19. Yy.ın İlk Yarısında Yazıldığı Tahmin Edilen Bir Yazmadaki Güfteler Üzerine Çalışma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. Şardağ, Rüştü (1992). Mustafa Itrî Efendi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tetik Işık, Seher (2013). “Itrî’nin Edebiyattaki Yeri”. https://www.ulakbilge.com/makale/pdf/1377467141.pdf [erişim tarihi: 04.01.2022].
• Topal, Burçin (2014). Gıda-ı Ruh İsimli Güfte Mecmuasının Günümüz Türkçesine Çevirisi ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Uslu, Recep (2001). “Türk Müziği Eğitim Tarihinde Güfte Mecmuaları ve İncelenme Esasları Üzerine Tespitler”. Müzikte 2000 Sempozyumu. hzl. Yrd. Doç Dr. Göktan Ay. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. 158-159.
• Uslu, Recep (2006). Müzikoloji ve Kaynakları. İstanbul: İTÜ Vakfı Yayınları.
• Uslu, Recep (2013). “Itrî Bestelerinin Listelenmesi Üzerine Bir Deneme”. Mûsikî Dünyamızın Dâvûdu Buhûrîzâde Mustafa Itrî. ed. Prof. Dr. Mustafa İsmet Uzun. İstanbul: İBB. Kültür A.Ş. Yayınları. 109-139.
• Üngör, Etem Ruhi (1981). Türk Mûsikîsi Güfteler Antoloji. İstanbul: Eren Yayınları.
• Yazaroğlu Oruç, Saliha Nur (2019). Şekl-i Nur Hanım’ın “Mecmû’a-i Makâmât-ı Mûsikî” Adlı Güfte Mecmû’ası. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.