GEDİZLİ KABÛLÎ DÎVÂNI'NDA ŞEHNÂME ETKİSİ (EFSANEVİ KAHRAMANLAR)

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 1673 - 1691, 30.04.2022

Fatma Kola

https://doi.org/10.20322/littera.1086085

Öz

Meşhur İran şairi Ebu’l-Kâsım Mansûr bin Hasan Firdevsî tarafından X. yüzyılda kaleme alınan Şehnâme/Şahnâme altmış bin beyitten oluşan manzum bir eserdir. İran’ın millî destanı olarak kabul edilen Şehnâme, yalnızca Fars edebiyatının önemli bir eseri olmakla kalmamış, eşsiz üslup ve muhtevası sebebiyle dünya klasikleri arasında yerini almıştır. Fars dilinin sözcük hazinesi olarak kabul görülen Şehnâme’nin temelleri, Kuran, Tevrat ve Avestâ gibi dinî kitaplara dayanmaktadır. Firdevsî, Şehnâme’de eski İran geleneklerine, kahramanlık hikâyelerine, ahlaki ve felsefi konulara değinmiş ve eserde İran tarihini destansı bir şekilde anlatmıştır. Şehnâme, Doğu edebiyatlarında ciddi etkiler bırakmış ve Firdevsî’nin ardından Arap, Hint ve Türk edebiyatlarında Şehnâme benzeri eserler yazılmaya başlanmıştır. Eski Türk edebiyatının önemli kaynakları arasında yerini alan Şehnâme, klasik Türk şairleri tarafından da ilgi görmüştür. Bilhassa Firdevsî’nin olağanüstü vasıflarla anlattığı Şehnâme kahramanları, divan şiirine sıklıkla konu olmuş ve Türk şairleri memduh ile bu efsanevi şahsiyetler arasında benzetme kurmuşlardır. Şehnâme’den etkilenen Türk şairlerinden biri de XVI. yüzyılda yaşamış divan şairi Gedizli Kabûlî’dir. Şiirlerinde özellikle Şehnâme kahramanlarından sıklıkla söz eden Kabûlî, memduhun vasıflarını anlatırken eserde yer alan efsanevi şahsiyetlere değinmiş ve bu şahsiyetler ile memduh arasında ilgi kurmuştur. Bu çalışmada Gedizli Kabûlî Dîvânı’nda yer aldığı tespit edilen Şehnâme kahramanlarından söz edilmiş ve bu kahramanların Dîvân’da hangi özellikleriyle ele alındığı ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kabûlî, Dîvan, Şehnâme, Mitoloji.

Kaynakça

• Ağarı, Şerife (2018). “Bir Övgü Unsuru Olarak Şehnâme Kahramanlarının Klasik Türk Şiirindeki Dönüşümü: Bâkî-Nedîm Karşılaştırması”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (39). 233-250.
• Akbulut, Dursun Ali (1984). “Arap Fütuhatına Kadar Maveraünnehir ve Horasan’da Türkler (M.Ö. II – M.S. VII. yy.)”. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Albayrak, Nurettin (1993). “Cem”. İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yayınları. 279-280.
• Anka, Banu (2018). “Şehnâme’nin Mitolojik Bölümü ve İran-Turan İlişkisi”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi.
• Erdoğan, Mustafa (2008). “Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin)”. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Erdoğan, Mustafa (2013). Gedizli Kabûlî ve Dîvânı. Gediz: Gediz Belediyesi Kültür Yayınları.
• Firdevsî (2009). Şahnâme. (çev. Necati Lugal). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gültekin, Hasan (2013). “Firdevsî, Şeh-nâme, Şeh-nâmecilik ve Meşâhîr-i İslam’da Firdevsî Maddesi”. International Journal of Social Science. C.6. S.3. 239-261.
• https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/divan-nesri-mesnevi-tarih/firdevsi-nin-sehnamesi-konulari-onemi-ve-etkileri-419.aspx [Erişim Tarihi: 10. 12. 2021].
• Kanar, Mehmet (2010). “Şehnâme”. İslam Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: TDV Yayınları. 289-290.
• Korkmaz, Mehmet (2010). Zerdüşt Dini İran Mitolojisi. Ankara: Alter Yayınları.
• Kültüral, Zuhal (2010). “Şehnâme”. İslam Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: TDV Yayınları. 290-292.
• Onay, Ahmet Talât (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (haz. Cemâl Kurnaz). Ankara: TDV Yayınları.
• Örs, Derya (2009). “Siyâvuş”. İslam Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: TDV Yayınları. 308-309.
• Pala, İskender (2004). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şişman, Bekir-Muhammet Kuzubaş (2017). Şehnâme’nin Türk Kültür ve Edebiyatına Etkileri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tefazzülî, Ahmet (1995). “Enûşirvân”. İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: TDV Yayınları. 255.
• Tökel, Dursun Ali (2016). Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
• Yazıcı, Tahsin (1994). “Efrâsiyâb”. İslam Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV Yayınları. 478-479.
• Yazıcı, Tahsin (1995). “Ferîdun”. İslam Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yayınları. 396.
• Yıldırım, Nimet (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Yıldırım, Serpil (2012). “Şahnâme’de Aşk Hikâyeleri”. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Yurttaş, Nilüfer (2012). “Şâhnâme’de Metafizik”. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Zavotçu, Gencay (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü. Ankara: Kesit Yayınları.