MUHAMMED RÂGIB VE İKİ TASAVVUFİ RİSALESİ: PEND-İ SÂLİKÂN VE TUHFE-İ DERVÎŞÂN

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 239 - 253, 28.04.2023

Sibel Ay

https://doi.org/10.20322/littera.1255719

Öz

Klasik Türk edebiyatının dinî kaynakları içinde Kuran, hadisler, peygamber kıssaları, evliya menkıbeleri ve tasavvuf yer almaktadır. Bunlar içerisinde 11. yüzyılda Anadolu’da yayılmaya başlayan tasavvuf, çeşitli konular çerçevesinde klasik Türk edebiyatı eserlerinde sıklıkla ele alınmıştır. Tasavvufi düşünce yapısı; var oluşu, ruhun tasfiyesini ve nefsin tezkiyesini irdeleyen tasavvufi düşünce yapısı ve bu çerçevedeki sorgulamalar tasavvufi eserlerde ele alınan remiz ve ıstılahları ortaya çıkarmıştır. Bunların yanı sıra tasavvufi mertebeler, tarikatların erkanı, şeyh ve mürit ilişkisi, seyr-i sülûk gibi konular yüzyıllar boyu ortaya konulan edebî eserlerde bazen bizzat eserin yazılış amacı bazen de eserin beslendiği kaynak olagelmiştir. Dervişlere kılavuzluk etmesi amacıyla kaleme alınan eserlerden birine örnek olarak 19. yüzyılda, Kadirî şeyhlerinden Nazîf Mustafa Baba Reşâdiye hazretlerinin dergâhına vakfedilen ve Muhammed Râgıb tarafından kaleme alınan mecmua verilebilir.
Çalışmamızın konusu olan bu mecmua Tire Necippaşa Kütüphanesinde DV/1786 demirbaş numarasıyla kayıtlı olup 19. yüzyılda yaşamış Muhammed Râgıb adlı bir mutasavvıfa ait Pend-i Sâlikân ve Tuhfe-i Dervişân adlı iki risaleyi ihtiva etmektedir. Mensur olarak kaleme alınmış bu iki risale, nazım tekniği açısından zayıf fakat samimi bir dille yazılmış çeşitli nazım şekillerindeki manzumeler vasıtasıyla tasavvuf yolundaki dervişlere bilgi ve tavsiyeler içermektedir. Bu çalışmada Muhammed Ragıb’ın hayatı ve tasavvufi kişiliği hakkında verilecek bilginin ardından, Pend-i Sâlikân ve Tuhfe-i Dervişân adlı iki risale biçim ve içerik açısından tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

tasavvuf, sufi, Muhammed Râgıb, Pend-i Sâlikân, Tuhfe-i Dervişân.

Muhammed Râgıb and His Two Mystical Treatises: Pend-i Sâlikân and Tuhfe-i Dervişân

Öz

The religious sources of classical Turkish literature include the Qur'an, hadiths, stories of the prophets, legends of saints and sufism. Among these, sufism, which started to spread in Anatolia in the 11th century, was frequently discussed in the works of classical Turkish literature within the scope of various subjects. The sufi mentality that examines existence, the purification of the soul and the interrogations within this framework, have revealed the symbols and terms discussed in sufi literary works. In addition to these, subjects such as mystical ranks, rules and conventions of the sects, the relationship between the sheikh and dervish, and the mystical journey have been sometimes the purpose of writing the work itself, and sometimes the source of the work. An example of one of the works written to guide the dervishes can be given as a majmua written by Muhammed Râgıb, that was donated to the dervish lodge called Nazif Mustafa Baba Reşadiye, one of the Kadirî sheikhs, in the 19th century.
This majmua, which is the subject of our study, is registered in the Tire Necippaşa Library with the fixture number DV/1786 and contains two treatises, Pend-i Sâlikân and Tuhfe-i Dervişân, which belong to a sufi named Muhammed Râgıb who lived in the 19th century. These two treatises, written in prose, contain information and advice to dervishes on the path of sufism through poems in various verse forms, which are weak in terms of verse technique but written in the sincere language.

Anahtar Kelimeler

sufism, sufi, Muhammed Râgıb, Pend-i Sâlikân, Tuhfe-i Dervişân.

Kaynakça

• Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani. C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Çakır, Adalet. (2021). Mehmed Rifat Efendi’nin Nefhatü’r-Riyâzi’l-Âliyye’sinde Abdulkâdir-i Geylânî ve Kâdirîlik. İstanbul: İSAM Yay.
• Çiftçi, Ömer (hzl.) (2017). Fatin Dâvûd, Hâtimetü’l-Eş’âr (Fatin Tezkiresi). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Damar, Abdullah (2006). “Tasavvuf Terimlerinin Oluşumu”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 7 (17): 161-189.
• Gündüz, İrfan (hzl.) (1996). Sâdık Vicdâni, Tarikatler ve Silsileleri (Tomâr-ı Turûk-ı ‘Aliyye). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Kurnaz, Cemal, M. Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 1. Ankara: Bizim Büro Yay.
• Saraç, M. A. Yekta (hzl.) (2017). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 1. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yay.