MAHLAS BEYİTLERİNDEN HAREKETLE LEYLA HANIM DİVANI’NDA BENLİK ALGISI VE BENLİK SAYGISI

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 341 - 365, 28.04.2023

Musa Tılfarlıoğlu

https://doi.org/10.20322/littera.1265062

Öz

Kişinin kendisini değerlendirme ve tanıma biçimi olan benlik/kendilik kavramı Kur’an-ı Kerim ve Arap dilinde nefs, Batı dillerinde ise “self, ego” sözcükleri ile karşılanmaktadır. Birçok tanımı olan benlik kavramı; genel olarak insanın kendi kişiliğine ait düşüncelerinin toplamı, kişinin kendisini diğerlerinden ayırt etme ve değerlendirme biçimidir. İnsanın kendisine karşı beslediği çeşitli duygulardan meydana gelir. Benlik kavramını oluşturan bu duygular arasında benlik saygısı/izzet-i nefs, üstünlük/aşağılık, şeref/haysiyet vb. duygular yer almaktadır.
Hayatın bütün yönlerini aktarma imkânı sunan şiir kendisini kaleme alan şairin hayatını ve kendini anlatmasına da olanak sağlamaktadır. Özellikle bu manzumelerin mahlas beyitleri, şairlerin benlikleri ve benlik saygıları ile çok önemli ipuçları barındırır. Ayrıca mahlas beyitleri şairlerin sadece kendi duygu ve düşüncelerini değil, gerçekleri dile getirdikleri bölüm olarak da dikkat çekmektedir. Bunun yanı sıra mahlas beyitleri şairlerin doğrudan kendilerine has duygu, düşünce, algılama ve yorumlarını ortaya koydukları bölümdür.
19. yüzyılda yaşamış divan şairleri önemli bir yere sahip olan Leyla Hanım aynı zaman da altı yüz yıllık divan şiiri geleneği içerisinde divan sahibi olan az sayıda kadın şairlerden biri olduğu için edebiyat tarihimiz içerisinde önemli bir yere sahiptir. Konu ve üslup bakımından zarif şiirler kaleme alan şiirler kaleme alan Leyla Hanım’ın şiirleri aynı zamanda sade ve akıcı bir dille sahiptir. Şiirleri konu ve ifade bakımından da zariftir. Divan şiiri geleneği içerisinde şiirler kaleme alan şair, kimi zaman gelenek dışına çıkarak kendisine özgü söyleyişler dile getirmiştir. Şairin kaleme almış olduğu manzumelerin mahlas beyitlerinde benlik ve benlik saygısı ile ilgili düşüncelerini dile getirdiği görülmektedir. Bu çalışmada Leyla Hanım’ın kaleme aldığı manzumelerin mahlas beyitlerinden hareketle benlik algısı ve benlik saygısı açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

19. yüzyıl, divan şiiri, Leyla Hanım, benlik, benlik saygısı.

From Mahlas Verse, Self Perception And Self-Respect In Leyla Hanım's Divanı

Öz

Self-concept, which is a way of evaluating and recognizing one's self, is met with the words nafs in the Qur'an and Arabic language, and "self, ego" in Western languages. Self-concept with many definitions; In general, the sum of the thoughts belonging to one's own personality is the way of distinguishing and evaluating oneself from others, and it consists of various feelings that a person has towards himself. These emotions that make up the self-concept include self-esteem/self-esteem, superiority/inferiority, honor/dignity, etc. emotions are included.
Poetry, which offers the opportunity to convey all aspects of life, also allows the poet who wrote herself to tell about her life and herself. Especially the pseudonym couplets of the poems contain very important clues with the selves and self-respect of the poets. In addition, pseudonym couplets draw attention as the part where the poets not only express their own feelings and thoughts, but also the facts. In addition, pseudonym couplets are the part in which poets directly reveal their unique feelings, thoughts, perceptions and interpretations.
Leyla Hanım, who has an important place among the divan poets who lived in the 19th century, also has an important place in the history of Turkish literature, as she is one of the few women poets who have a divan within the six-hundred-year-old tradition of divan poetry. The poems of Leyla Hanım, who wrote elegant poems in terms of subject and style, also have a simple and fluent language. Her poems are also elegant in terms of subject and expression. The poet, who wrote poems in the tradition of Divan poetry, sometimes went outside the tradition and expressed his own idioms. It is seen that the poet has expressed her thoughts about self and self-esteem in the pseudonym couplets of the poems she wrote. In this study, it will be tried to explain the self-perception and self-esteem based on the pseudonym couplets of the poems written by Ms. Leyla.

Anahtar Kelimeler

19th century, divan poetry, Leyla Hanım, self

Kaynakça

• Ahmet Rıfat (1975). Tasvîr-i Ahlâk-Ahlâk Sözlüğü. [Baskıya Haz. Hüseyin Algül]. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet (2003). Leylâ Hanım Divanı. İstanbul: Kitabevi.
• ARSLAN, Süleyman (2006). “Farklı Soyutlama Düzeylerinde Benlik Temsilleri -I- : Bireysel Benlik ve Kolektif Benlik ya da ‘Ben’lik ve ‘Biz’lik”. Türk Psikoloji Yazıları. 9 (18): 81-99.
• Bahar-Özkan, Bahanur (2022). “Mahlas Beyitlerinde Fahriye: Fehîm-I Kâdim Divani Örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal of International Social Research. 15 (86): 48-61.
• BAYMUR , Feriha (1995). Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılâp Kitabevi .
• BUDAK , Selçuk (2000). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• ÇELEBIOĞLU, Âmil (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul.
• ÇİFÇİ, Ömer (2017). “Hâtimetü’l- Eş‘âr (Fatîn Tezkiresi)”, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0 [18.02.2023].
• ÇULHAOĞLU, F. Gülşen (2009). Osmanlı Şiirinde Kadın Şairin Poetikası: Leylâ Hanım. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• DEMİREL, Gamze (2019). “Klasik Türk Şiirinde “Aşk” Başkadır”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. 5 (4): 587-595.
• DEVELLIOĞLU, Ferit (2007). Osmanlıca-TürkçeAnsiklopedikLügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• EVİS, Ahmet (2020). “Güven Turan’ın Dalyan Romanında Benlik Arayışı”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. C. 12 (24): 01-32.
• GEPREM, Ahmet (2018). “Mahlas Beyitleri Bağlamında 17. Yüzyıl Gazellerinde Benlik”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• HAKSEVER, İbrahim (2019). “Divan Şiirinde Bir Ahlaki Değer Olarak Tevazu”. Diyanet Aylık Dergi. 339: 66-67.
• HAMACHEK, D. E (1995). “Ergen Benliğinin Psikolojisi ve Gelişimi”. Ergenliği Anlamak. (Eds.) J.F. Adams (Yayına Haz.: Bekir Onur, Çev. Ö. H. Ersever) Ankara: İmge Kitabevi.111-152.
• İPEKTEN, Haluk (1996). “Gazel”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C.13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 440-442.
• İZUTSU, Toshihiko (2013). Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. İstanbul: Pınar Yayınları.
• KALKIŞIM, M. Muhsin (2010). “Klasik Şâirde “Benlik” Pskolojisi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı -Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı, 3 (15): 138-150.
• KIMTER, Nurten (2008). Benlik Saygısı ve Dindarlık İlişkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• KOLA, Fatma (2016). “Aşka Dair Bazı Tasavvurlar (XVI. Yüzyıl Divanlarindaki Aşk Redifli Gazellerden Hareketle)”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. 2 (2): 67-94.
• KÖKNEL Özcan (1999). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınları.
• KURNAZ, Cemal (1996). “Gönül”. TDV İslam Ansiklopedisi. C.14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÖZTÜRK, Yaşar (1993). Kur’an ve Sünnete Göre Tasavvuf. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• PEKER, Hüseyin (1993). Din Psikolojisi. Samsun: Sönmez Matbaa ve Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• TOKMAKOĞLU, Gürsel (2012). Benlik, Bilinç ve Vicdan. İstanbul: İz Yayıncılık.
• UÇAN, M. Hilmi (2018). “Bir Değer Yargısı Olarak ‘Vakar’ ve ‘Kibir’ Bağlamında Güray Süngü’nün ‘Kibir’ Adlı Öyküsünün Göstergebilimsel Çözümlemesi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C. 20 (2): 155-164.
• ÜNVER, İsmail (2003). “Leylâ Hanım”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 107.
• YILDIZ, Murat (2006). “Benlik Kavramı ve Benliğin Gelişiminde Dinin Rolü”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 23: 87-126.