SÖYLEM İŞLEVLERİ BAĞLAMINDA ARGODAKİ BEN ÖZNESİNİN ÇOĞUL KİŞİ OLARAK KODLANIMI

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 4, 760 - 778, 23.10.2023

Turgay Sebzecioğlu , Ayşe Ardıç

https://doi.org/10.20322/littera.1349585

Öz

Söylemde kişi, yer ve zaman en önemli göstericilerdir. Dillerde söylemin kişi gösterimi çoğunlukla kişiye gönderimde bulunan adıllar veya eklerle kodlanır. Özellikle karşılıklı konuşma söyleminde konuşmacı toplumdilbilimsel yansımaların bileşimini oluşturan öznelliğini “ben” adılı temelinde biçimlendirir. Konuşmacı “ben” adılıyla yansıttığı öznelliğini farklı kişi adıllarıyla örüntüleyebilir. Bu tür örüntülemeler karşılıklı konuşma stratejileri içerisinde değerlendirilebilecek hamlelerdir. Böylece konuşmacı olay ve durumlara karşı olan tutumunu daha iyi bir biçimde aktarabilmeyi amaçlar. Bu doğrultuda “ben” adılının sözcelemede kişi kayması, kişi değiştirme veya adıl değiştirimi ile adlandırılabilecek çoğullama işlemlemeleri dışlayıcı biz (exclusive we), kapsayıcı biz (inclusive we), samimiyet, belirsizleştirme, sorumluluktan kaçınma, kümeleme gibi işlevlerin aktarımında önemli bir görev üstlenir. Karşılıklı konuşmalarda yer alan argo kullanımları, söz konusu işlevlerin etkin bir biçimde gözlemlenebildiği örnekleri sunmaktadır. Bu çalışma çeşitli argo kullanımları üzerinden “ben” adılının kişi kayması sonucunda ortaya çıkan çoğullanmalarını incelemekte ve çoğullamanın yansıttığı işlevlerin betimlemesini yapmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın sonucunda argodaki “ben” öznesine ilişkin çoğullanmanın argonun genel işlevleriyle örtüşecek biçimde dışlayıcı kümeleme, dışlayıcı biz veya dışlanmışlık işlevi, kapsayıcı kümeleme, kapsayıcı biz veya bağdaşıklık işlevi, böbürlenme, büyüklük taslama ve yüceltme işlevi, güçsüzlüğü örtme işlevi, belirsiz bir “ben” yaratma işlevi, işbirliği duygusu yaratma işlevi, teklif işlevi, tersinleme işlevi, düş kırıklığı veya kendine kızgınlık işlevi gibi işlevleri aktararak konuşucu öznelliğinin daha güçlü bir biçimde yansıtıldığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

argo, öznellik, ben adılı, kişi kayması, çoğullama

Kaynakça

• Akar, Ali (2014). ”Türk Sözlükbiliminde Tanımsız Bir Alan Sövgü Sözleri”. Dil Araştırmaları. 14 (Bahar): 27-33.
• Aktunç, Hulki (2011). Büyük Argo Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arkonaç, Sibel A. (2010). “Gündelik Türkçe Konuşmalarda Bireyin Stratejik Özne Konumlanışı ya da Eylemine Göre Konumlanışı: Sıradan Episodlara Dayalı Bir Analiz”. Psikoloji Çalışmaları. 30: 21-32.
• Arslan, Mehmet (2015). “Argo”. Türk Dili CIX (767-768): 196-221.
• Aydın, Yusuf (2016). “Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Argonun Yeri Üzerine Bir Tartışma”. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 5 (2): 308-326.
• Balcı, Funda (2020). 17.ve 18. Yüzyıl Osmanlı Edebiyatında Bazı Argo Kullanımları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi.
• Banguoğlu, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Boz, Erdoğan (2015). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Çifçi, Musa (2006). “Argonun Niteliği ve Argoya Bakış Açımız”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. VI (2): 297-301.
• Deny, Jean (2012). Türk Dil Bilgisi. çev. A. Ulvi Elöve. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Devellioğlu, Ferit (1955) . Türk Argosu. Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi.
• Doğu, Burak vd. (2014). “Milliyetçi Hareket Partisi’nin Alternatif Mecra Arayışında 2011 Genel Seçimleri ve Twitter Kullanımı”. Global Media Journal: TR Edition. 4 (8): 96-124.
• Ersoylu, Halil (2010). Türk Argosu Üzerine İncelemeler. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Esmer, Elçin (2018). “Türkçeyi Yabancı Dil Olarak Öğrenen Öğrenciler Tarafından Üretilen İkna Metinlerinde Üstsöylem Belirleyicilerinin Kullanımı”. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi. 4 (3): 216-228.
• Eziler Kıran, Ayşe (2019). “Sözceleme Kuramları ve Öznellik: Ben’in Halleri”. Türkçe Eğitimi Çocuk Edebiyatı Kurultayı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. 87-97.
• Gencan, Tahir Nejat (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Güngör, Süleyman (2014). “Türk Siyasetinde Dil Kullanımı: Siyasal Parti Liderlerinin TBMM Grup Konuşmalarında Siyasal Söylem Analizi”. Yasama Dergisi. 26: 65-88.
• Güven, Esra, Ayşe Eziler Kıran (2021). “Sözceleme Kuramı Çerçevesinde ‘Biz’ Adılının İncelenmesi”. Litera: Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi. 31 (1): 309-327.
• Hacızade, Naile (2017). “Türkçede Kişi Adıllarının Deyişselliği”. International of Social Sciences and Education Research. 3 (5): 1581-1592.
• Karademir, Fevzi (2016). “Türkçede Konuşanın Kişi Değiştirmesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9 (43): 333-353.
• Kim, Hye-Young (2021). We as Self: Ouri, Intersubjectivity, and Presubjectivity. London: The Rowman & Littlefield Publishing.
• Kumsar, İsmail Alper (2021). “Türk Edebiyatında Argonun Serüvenine Dair Notlar ve Bir Argo Tartışması”. Kültür Araştırmaları Dergisi. 8: 247-264.
• Özkan, Nevzat (2016). “Gizli Dil Olarak Argonun Fonksiyonu Üzerine”. Argo. ed. Emine Gürsoy Naskali ve Gülden Sağol Yüksekkaya. İstanbul: Ka Kitap. 31-44.
• Sağol, Gülden (2020). “Argo Sözlükleri”. Türk Kültüründe Argo. ed. Emine Gürsoy Naskali ve Gülden Sağol. Haarlem: Publisher Stichting SOTA. 74-92.
• Sebzecioğlu, Turgay (2021). Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Semercioğlu, Ufuk (1989). “Dilde Öznellik ve Göstericiler”. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. IV (1): 105-112.
• Şen, Ekin (2020). “’I’ and ‘We’ in Research Article Abstracts: An Analysis of Metadiscourse”. International Journal of Language Academy. 8 (1): 62-72.
• Şen, Meryem (2014). “Yaşam Öyküsü ve Dilsel Öznellik: Toplumdilsel Göstergeler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 7 (30): 199-212.
• Uysal, Başak, Çağla Atmaca (2016). “Üniversite Sloganlarının Bağdaşıklık Açısından İncelenmesi”. Ana Dili Eğitimi Dergisi. 4 (4): 607-624.
• Üzüm, Melike (2022). “Birinci Kişi Katılımı Bağlamında Mehmet Âkif Ersoy’un Eserlerinde Kanıtsallığın Görünümü”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. Özel Sayı (Yüreklerde Akif, Dillerde Hürriyet): 73-90.