FARSÇA-TÜRKÇE MANZUM SÖZLÜKLERDEN: TUHFE-İ YÂVER

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 4, 623 - 649, 30.10.2024

Enes Yıldız

https://doi.org/10.20322/littera.1545254

Öz

Türkler, İslam dairesine girdikten sonra Arapça ve Farsça, öğrenilmesi elzem diller hâline gelmiştir. Bu nedenle yüzyıllar içerisinde iki veya çok dilli sözlükler yazılmıştır. Şiir dilinin ezberlemeyi kolaylaştırması ve kelimelerin hafızada daha kolay kalmasını sağlaması nedeniyle özellikle medrese ve sıbyan mekteplerindeki talebeler için sözlüklerin manzum olarak kaleme alınması edebî bir gelenek oluşturmuştur. İki dilli manzum sözlük yazma geleneğinde de en çok Arapça-Türkçe ve Farsça-Türkçe sözlükler kaleme alınmıştır.
Farsça-Türkçe manzum sözlük yazan şairlerden biri de Yâver’dir. Yâver’in Tuhfe-i Yâver adını verdiği manzum sözlüğün şu an için bilinen tek nüshası, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazma Eserler Bölümü, NEKAY04196/19 arşiv numarasında kayıtlı mecmuanın içerisindedir. Tahmid, salavat ve sebeb-i te’liften oluşan 9 beyitlik mesnevi ile başlayan Tuhfe-i Yâver, 178 beyitten oluşmaktadır. Manzum sözlüğün asıl bölümü ise hurûf-ı hecâya göre tertip edilmiş 20 bölümdür. Yâver’in dostlarına, ahbaplarına hediye olarak bıraktığı Tuhfe-i Yâver’de 487 Farsça kelime veya kelime grubunun Türkçe karşılıkları verilmiştir.
Bu makalede öncelikle klasik Türk edebiyatı manzum sözlük geleneği hakkında genel bilgiler aktarılmıştır. Ardından biyografik kaynaklardan elde edilen bilgiler ışığında Yâver mahlasını kullanan şairler hakkında bilgiler verilmiştir. Makalenin asıl bölümünde ise Tuhfe-i Yâver, şekil ve muhteva açısından incelenmiş ve sözlüğün çeviri yazılı metni alanın istifadesine sunulmuştur. Bu çalışma ile Farsça-Türkçe iki dilli manzum sözlük geleneğine bir yenisi eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Manzum Sözlük, Tuhfe-i Yâver

Kaynakça

• Doğan Averbek, Güler (2018). “Dillerinden Biri Türkçe Olan Manzum Sözlükler Üzerine Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. (21): 85-114.
• İpekten, Haluk vd., (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Kaçar, Mücahit (2011). “Şiire ve Söz Sanatlarına Dâir Bir Mesnevî Hasan Yâver’in ‘Kitâb-ı Fenniye-i Eş’âr İsimli Eseri”. Türkiyat Mecmuası. 21(2): 95-140.
• Kesik, Beyhan (2020). Yâver Efendi. http://teis.yesevi.edu.tr/. [Erişim: 09 Şubat 2024].
• Mehmed Süreyyâ (1996). Sicill-i Osmânî. hzl. Nuri Akbayır. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Öz, Yusuf (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Üstüner, Kaplan (2009). “Şiir, Şair ve Edebi Kurallara Dair Yazılmış Bir Mesnevi: Fenniyye-i Eş’âr”. Turkish Studies. 4(7): 826-892.
• Üstüner, Kaplan (2010). “Enderunlu Hasan Yâver’in Gül-i Sad-Berg’i”. Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi. (6): 261-283.
• Üstüner, Kaplan (2017). Yâver Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. [Erişim Tarihi: 06.09.2023].
• Üstüner, Kaplan (2020). Enderunlu Hasan Yâver. http://teis.yesevi.edu.tr/. [Erişim: 09 Şubat 2024].