HİNDİSTAN’DA BULUNAN “İBLİSNAME” HİKÂYESİNE AİT NÜSHANIN METİN VE DİL İNCELEMESİ

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 258 - 298, 30.04.2025

Suna Sever

https://doi.org/10.20322/littera.1520030

Öz

Çalışmada Hindistan Khuda Bakhsh Oriantel Library 6450 katalog numarasında kayıtlı İblı̇̄s-nāme budur başlıklı mensur elyazması, transkripsiyonlu Latin alfabesine aktarılmış yazım ve ses bilgisi hususiyetleri incelenmiştir. Yazma eser kütüphanelerinde birçok nüshası bulunan İblisname metinleri müstakil bir eserde olabileceği gibi dinî içerikli nasihatnamelerin İblis nasihati ile ilgili bölümlerinde de bulunabilmektedir. Çalışmaya konu olan İblis-nāme budur başlıklı eser müstakil bir eserdir. Harekesiz düzgün bir nesihle yazılmıştır. Hz. Muhammed’in soruları ve İblis’in bu sorulara verdiği cevaplar şeklinde karşılıklı konuşma biçiminde kurgulanmıştır. Diyaloglardan oluşan kurgusu ve dinî bir amaçla öğretici bir misyona sahip olması gibi nedenlerle sade ve anlaşılır bir dille yazılmıştır. Metinde Klasik Osmanlı Türkçesinin standart yazımına ek olarak serbest yazımların sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. Buna bağlı olarak döneminin yazma ve konuşma dili hakkında önemli veriler sunmaktadır. Ayrıca metinde bazı ağız özelliklerinin tespit edilmiş olması, dönemin ağızlarına dair çıkarım yapılmasına olanak sağlamaktadır. Giriş kısmında eserin niteliklerinden bahsedilmiş, ardından dil ve üslup özellikleri bakımından genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın sonuna eserin tıpkıbasımı eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İblisname , Türkçe dinî hikâyeler , dil incelemesi , 17. yüzyıl Anadolu Türkçesi.

Kaynakça

• Akar, M. (1985). Yûsuf-ı Meddah’ın Dâstân-ı İblis’inin kaynağı. Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul, 23-28 Eylül 1985, Tebliğler II. Türk Edebiyatı, C. 1 içinde (s. 1-7). Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Akar, M. (2014). Mevlevî şair Dervîş Niyâzî’nin bir mesnevisi: Resûl-i Ekrem Salla’llâhu ‘Aleyhi ve’s-Sellem İblis ‘Aleyhi’l-La‘neye Su’âl İtdügin Bildürür. Mustafa Özkan, Enfel Doğan, Fatih M. Sancaktar, İbrahim Çeşmeli (Ed.), VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, 30 Eylül-04 Ekim 2012- İstanbul: Bildiri Kitabı içinde (s. 1-18). Göksu Ofset Matbaacılık.
• Akar, M. (2016). Şeytan hikâyesi. Gelenekten Geleceğe Türk Edebiyatı: Elginkan Vakfı 2. Türk Dili ve Edebiyatı Kurultayı Bildirileri 15-17 Nisan 2015 içinde (s. 107-115). Elginkan Vakfı.
• Alibekiroğlu, S. (2018). Türkiye Türkçesinde yarı yardımcı fiiller. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, ss. 1140-1147.
• Balcı, İ. (2009). Bedir Savaşıyla ilgili mucizevi rivayetlerin Kur'ân, hadis ve tarih verilerine göre kritiği. İstem, (13), ss. 85-124.
• Ceylan, E. (1991). Ana Türkçede kapalı e ünlüsü. Türk Dilleri Araştırmaları, ss. 151-165.
• Çağmar, M. E. (2003). Araplarda dua ve yaygın olarak kullanılan duaların belâgat açısından Değerlendirilmesi. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, ss. 169-195.
• Demir, İ. (2014). Türkçede belirtme ve yönelme hâli ekleri ve Güneybatı Anadolu ağızlarındaki kullanımları. Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), ss. 129-147.
• Develi, H. (1998). 18. yüzyıl Türkiye Türkçesi üzerine. Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dergisi, (1), ss. 27-36.
• Dilben, T. (2021). Şeytan Hikâyesi’nin mensur bir nüshası ve müstensihin konuşma diline ait kullanımlarının bazı sözlüklerdeki karşılığ. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, ss. 2322-2368.
• Doğaner, A. (2023). Çukurova halk kültüründe sıtma hastalığı. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8(2), ss. 927-944.
• Dönmez, Ö. D. (2012). Uş sözcüğü üzerine bir inceleme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), ss. 65-74.
• Duman, M. (1999). Klâsik Osmanlı Türkçesi döneminde i/e meselesine dair. İlmî Araştırmalar, 7, ss. 65-104.
• Ergin, M. (2020). Türk Dil Bilgisi. Boğaziçi Yayınları.
• Ertaylan, İ. H. (1946). Yûsufî-i Meddâh - yeni iki Varaka ve Gülşah nüshası - Hamûşnâme - Dasitani İblis-i Aleyhillâ‘ne ve Maktel-i Hüseyn. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1(2), ss. 105-121.
• Kadri, B. (2002). Müyessiretü'l-Ulûm. (E. Karabacak, Düz.) Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kara, M. (1996). Türkmencede yaygın olan bir hece yutulması olayı ("r"li fiillerde geniş zaman ekinin eriyip kaybolması). 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı (s. 579-592). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin ses bilgisi. Kesit Yayınları.
• Karahan, L. (2012). Türkçede bazı ek ve edatlarda "-n" morfemi ile ortaya çıkan varyantlaşma. (B. Gül, Ed.). Türk Moğol Araştırmaları Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Aramağanı. Ankara: Bildiri kitabı içinde (s. 219-236). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde eklerin ses düzeni (16, 17, 18. yüzyıllar). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kocaoğlu, T. (2003). Tarihi Türk lehçeleri metinlerinin transkripsiyonlanmasında kapalı ė/i meselesi. Türk Kültürü, ss. 266-281.
• Korkmaz, Z. (2020). Türkiye Türkçesinin temeli Oğuz Türkçesinin gelişimi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özmen, M. (2003). Gerek, gerekmek ve gereklilik çekimi. (M. Ölmez & A. Ata, Haz.), Mustafa Canpolat Armağanı: Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu. (s. 177-193). Ankara: Şafak Matbaası.
• Öztürk, M. (2005). İblis’in trajik hikayesi -Allah, şeytan, insan ve kötülüğe dair-. Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), ss. 39-65.
• Salman, R. (1999). Türkçede sıfat-fiil (partisip) eklerinin kalıcı isim oluşturma işlevleri. TDAY Belleten, I-II(42), ss. 189-223.
• Tekin, T. (2023). Türkçede kaynaştırma sesleri, makaleler 3 - Çağdaş Türk Dilleri. (N. Demir & E. Yılmaz, Haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.