KUTADGU BİLİG VE DÎVÂN-I HAKÎKÎ’NİN NASİHAT YÖNÜNDEN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 129 - 150, 30.04.2025

Timuçin Aykanat

https://doi.org/10.20322/littera.1622707

Öz

Doğu kültürü, sistemli bir etkileşim hâlindedir. Dilsel ve edebî bir faaliyet olan şiirde de durum böyledir. Şuurla da ilişkilendirilen şiir, farklı şubelere ayrılmıştır. Gerek edebî ve gerekse medenî olması dolayısıyla önemli bir şiir şubesi de divan şiiridir. Divan şiiri, çok çeşitli kültürel kodlamalar ve kaynakların ortak hazinesidir. Bu hazine, hâlen ve farklı okumalarla çözümlenmeyi beklemektedir. Zira divan şiiri, önemli bir etkileşim ve yoğun bir esinlenmenin ortak yansımasıdır. Divan şiirini etkileyen önemli eserlerden biri de Kutadgu Bilig’dir. Esasen siyasetname türünün etkin bir örneği olan Kutadgu Bilig, bir nasihatname olarak da kabul edilebilir. Söz konusu eser, bu yönüyle nasihat yanı oldukça güçlü divan şiirini de etkisi altına almıştır. Bu etki, bir divan olmasına rağmen nasihatname olarak da değerlendirilebilcek Dîvân-ı Hakîkî’de açıkça gözlemlenir. Bu makale ile iki eserde yer alan ve oldukça benzer olan nasihatler, karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiş ve söz konusu değerlendirme, metin örnekleriyle takviye edilerek sunulmuştur. Bu sunu, ağırlıkla olumlulanan ve olumsuzlanan davranış biçimlerine yönelik öğütlerin aynı kültürel potanın farklı iki alımlama dünyasında ne anlam içerdiğini ve nasıl bir muhataplık çerçevesi oluşturduğunu göstermekle önemlidir. Böylelikle kültürel değerler olan edebî eserlerde yer alan görünümlerin ne denli bağdaşık olabileceği ortaya konurken divan şiiri metinlerinin ortak perspektifli okumalarının yapılmasının gerekliliği bir kere daha gündeme getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri , Kutadgu Bilig , Dîvân-ı Hakîkî , nasihat , karşılaştırma.

Kaynakça

• Akkuş, M. (2014). Klasik Türk edebiyatının kültür kaynakları: Eserler. Doğu Esintileri, (1), ss. 13-32. Altuntaş H. & Şahin, M. (2011). Kur’an-ı Kerim meâli. DİB Yay.
• Arat, R. R. (2008). Kutadgu Bilig-Yusuf Has Hacib. Kabalcı Yayınevi.
• Boz, E. (2017). Hakîkî Dîvânı. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/
• Çağrıcı, M. (2006). Nasihat. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yayınları. ss. 408-409.
• Çavuşoğlu, A. (2003). Somuncu Baba’nın oğlu Yûsuf-ı Hakîkî’nin dilinden şeyhi Hacı Bayram-ı Velî. Bilinmame, I (1), ss. 207-216.
• Çavuşoğlu, M. (1986). Divan şiiri. Türk Dili. ss. 1-16.
• Durdu, M. (2008). Türk edebiyatında nasihat. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Eren, H. (2021). Yozgatlı Hüznî’nin Nasihat-nâme’sine değerler perspektifinden bir bakış. A. Ü. DTCF Türkoloji Dergisi, 25 (2), ss. 163-182.
• Eren, H. (2022). Dîvân’ından hareketle Yusuf Hakîkî’nin anlam dünyasında söz ve sözün önemi. IJOF, 5 (8), ss. 77-87.
• Gümüş, K. S. (2016). Tasavvuf çevresinde ahlâk: Yûsuf Hakîkî Baba Dîvânı örneği. ISEM, (3), ss. 608-624.
• Gümüş, K. S. (2019). Yûsuf Hakîkî Baba’nın şair ve şiir anlayışı. S. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (46), ss. 153-177.
• Gümüş, K. S. (2020). Yûsuf Hakîkî Baba Dîvânı’nın dinî-tasavvufî kelime tâbir ve kavramlar bakımından tahlili. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Güngör, Ö. (2016). Yûsuf Hakîkî Baba’nın Dîvânında yer alan mersiyeleri. I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu. Aksaray, ss. 721-729.
• Kaçalin, M. S. (Tarihsiz). Kutadğu Bilig (metin). T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/
• Keleş, R. (2010). Türk edebiyatında nasihat. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (44), ss. 183-209.
• Pala, İ. (2006). Nasihatnâme. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yayınları. 409-410.
• Uçar, E. (2019). Kutadgu Bilig’in kronolojik kaynakçası. JOTS, 3 (1), ss. 139-239.
• Ulucan, M. (2012). Türk kültür ve edebiyatında pend (öğüt) geleneği. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri. ss. 214-223.
• Yusuf Has Hacib (2019). Kutadgu Bilig. (M. Tunçel, çev.). Sistem Ofset. https://elkitab.org/