THE DOOR KNOCKS OF TRADITIONAL TOKAT HOUSES

Year 2018, Volume: 11 Issue: 21, 87 - 104, 22.03.2018

Mutlu Özgen

Abstract

An
architectural structure is not solely composed of a place enclosed by walls and
ceiling. Enclosed space can be made livelier, richer or more beautifying the
life by various means. We can observe one of the most remarkable examples of
this on traditional house’s doors of civil architecture in Tokat. Elegant
expression and sophistication of past are reflected on door knockers on doors
of traditional houses in Tokat. Door knockers which symbolize house owner’s
life style welcome incoming guests before house owner and say them “welcome”.
Door knockers have several details informing about house owner’s social status,
marital status and profession with its embroideries. Door knockers in Tokat
form necklaces and earrings of doors. They create a connection between house
owner and guest based on “communication” by means of both messages they contain
and their functionality in social life. Also with a view to aesthetic values
door knockers are pieces of art which sense of art and life style of an era are
exhibited on. When examining manufacturing of door knockers in Tokat traces of
old Turkish iron - iron smith cult can be observed. Due to therapeutic feature
of iron and protective character of iron smith, iron is used heavily in door
knockers. Fates of house owner and door knocker are considered interconnected.
For this reason; in Tokat a rich person’s door knocker is heavy, large and
grandiose befitting to door. On the other hand a poor person’s door knocker is
simple, modest and lowly.  In this study,
matters regarding functions of door knockers in social life and their stories
are tried to be explained in light of data obtained as a result of ethnographic
site researches conducted in Tokat city center between years of 1999-2001. 

Keywords

Tokat, Traditional House, Door Knocker

GELENEKSEL TOKAT EVLERİNDE KAPI TOKMAKLARI

Abstract

Bir mimari yapı,
sadece üstü örtülmüş duvarların hapsettiği mekândan ibaret değildir. Boşluğuna
varıncaya kadar, hapsedilmiş mekân birtakım yollara başvurularak daha
hareketli, daha zengin, daha yaşamı güzelleştirecek biçimlere ulaştırılabilir.
Bunun en kayda değer örneklerinden biri de Geleneksel Tokat Evleri’ni oluşturan ev kapılarında
karşımıza çıkmaktadır. Geçmişin zarif edası ve ince zevki Geleneksel Tokat
Evleri’nin kapılarındaki tokmaklara yansımıştır. Ev sahibinin yaşam tarzını
simgeleyecek biçimde tasarım edilerek kapılardaki yerlerini alan tokmaklar, eve
gelen misafiri ev sahibinden önce karşılayan ona “hoş geldin” diyerek, süslemeleri
ve görüntüsüyle sahibinin sosyal statüsü, medeni durumu ve mesleği hakkında
bilgi veren nice ayrıntılarla doludur. Tokat’ta birbirinden ilginç formlarıyla
kapıların gerdanlığı ve küpesini oluşturan tokmaklar, içerdikleri mesajlar
kadar, yapılış amaçları ve sosyal yaşamdaki işlevleriyle de misafir ile ev
sahibi arasında “iletişime” dayalı bir bağ kurmaktadır. Aynı zamanda estetik değerleri bakımından da tokmaklar, bir devrin sanat
görüşünü ve yaşam tarzının kapı üzerinde sergilendiği ender eserlerden biridir.
Tokattaki kapı tokmaklarının yapım hikâyesine bakıldığında eski Türklerdeki
demir-demirci kültünden izlere de rastlanmaktadır. Demirin sağaltıcı özelliği,
demircinin koruyucu yönü evlerin kapılarına tokmak olarak işlenmesine neden
olmuştur. Ev sahibinin kaderiyle tokmağın kaderi eş değer tutulmuştur. Bu
sebepledir ki; Tokatta zenginin kapı tokmağı ağırdır, kallavidir kapıya yakışır
şekilde görkemlidir. Fakirin kapı tokmağı ise yalındır, mütevazidir ve boynu
büküktür. Bu çalışmada, kapı tokmaklarının sosyal yaşamdaki işlevleri ve
yapılış hikâyelerine ait hususlar 1999-2001 yılları arasında Tokat il
merkezinde yürütülen etnografik alan araştırmaları sonucunda elde edilen
veriler ışığında açıklanmaya çalışılmıştır.

Keywords

Tokat, geleneksel ev, kapı tokmakları

References

• AKDAĞ, Mustafa (1985). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, C.1. İstanbul: Cem Yayınları.
• ANDREASYAN, Hrand Der. (1964). Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi (16708-1619), İstanbul: Baha Matbaası.
• ÇAL, Halit (1988), Tokat Evleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÇELEBİ Evliya. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Akkirman-Belgrad-Gelibolu-Manastır-Özü-Saraybosna-Slovenya-Tokat-Üsküp, (Haz. Seyit Ali Kahraman), 5. Kitap, 1.Cilt Yapı Kredi Yayınları, İstanbul