LAMAISM AND BURKHANISM IN SIBERIAN TURKIC PEOPLE AND A STUDY ON ORIGIN OF SUDUR BOOKS

Year 2020, Volume: 13 Issue: 30, 599 - 613, 15.06.2020

İrfan Polat

https://doi.org/10.12981/mahder.724357

Cited By: 2

Abstract

Turks who spreaded and domained in a cultural
geography from Adriatic to China Sea, not just influenced culture of people
where they live but also are affected by the other cultures. However this
interaction process which needs to be handled by a interdisciplinary, is
degenerated by especially Indo-European approach particularly in determining
the origin of some cultural elements. Turkish culture and civilization which
have always been taken the initiative for radical changes, can be mentioned at
the beginning of the cultures affected by this point of view.

As it’s all known, Turkic people had choosed
different religions in history and when the religion dominated the culture, the
people had been in danger to grow away from the cultural identity. One of those
religions are Lamaism which spreaded among the Siberian people and Burkhanism
which showed up in last century.

Sudur is a book in Turkish epics in which a
warrior or mythological entities can see past, present and the future. Sudur
which is called as golden book, black book, samara book, hopçu sudur, belge
sudur, long sarig (yellow) sudur etc. shows features of Turkish culture. This
study aims to handle histories and descriptions of Buddhism, Lamaism as Buddhism
in Tibet and Burkhanism and thus to share opinions and suggestions about sudur
which attributed to Lamaism and can be found in epics of Altai and Tuva.

Keywords

Lamaism, Burkhanism, Sudur, Siberia, epic

SİBİRYA TÜRKLERİNDE LAMAİZM-BURKANİZM VE SUDUR KİTAPLARININ KÖKENİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Abstract

Adriyatik’ten Çin Denizi’ne kadar geniş bir
kültür coğrafyasında hareket ve hâkimiyet alanı bulan Türkler, yaşadıkları
bölgelerdeki kültürleri derinden etkiledikleri gibi, diğer kültürlerden de
etkilenmek suretiyle varlıklarını devam ettirmişlerdir. Lakin bu geniş ve takip
edilmesi disiplinler arası bir işbirliğini zaruri kılan etkileşim süreci,
Hint-Avrupacı yaklaşım başta olmak üzere birtakım kültürel unsurların
kaynağının tespiti bağlamında tarafgir bir bakış açısıyla zedelenmiştir. Bu
bakış açısından derinden etkilenen kültürlerin başında, şüphesiz insanlı
tarihin arkaik dönemlerinden günümüze kadar pek çok radikal değişime önayak
olan Türk kültürü ve medeniyeti gelmektedir.

Bilindiği gibi Türk toplulukları, tarihi
seyir içerisinde pek çok farklı dini tercih etmiş ve kimi zaman bu tercih,
kültürel varlıkla çatıştığında ve din baskın geldiğinde, topluluklar, kültürel
kimliklerinden uzaklaşma tehlikesiyle baş başa kalmışlardır. Bu dinlerden biri
de, bilindiği gibi, başta Sibirya topluluklarını etkileyen Lamaizm ve son
asırda ortaya çıkan Burkanizm’dir.

Türk destanlarında rastlanılan sudur,
alpların ve mitolojik varlıkların geçmiş, şimdiki zaman ve geleceği görmek ve
tayin etmek maksadıyla kullandıkları bir kitaptır. Altın kitap, kara kitap,
samara kitap, hopçu sudur, belge sudur, uzun sarıg sudur vd. gibi farklı
adlandırmalara sahip olan sudurlar, birçok açıdan Türk kültürüne ait özellikler
göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, Budizm’e ve Budizm’in Tibet
coğrafyasındaki adı olan Lamaizm’e ve Burkanizm’e ve tarihlerine yer vermek ve
böylelikle Lamaizm’e atfedilen ve başta Altay ve Tuva olmak üzere Türk dünyası
destanlarında yer alan “sudur kitapları” meselesinin kökenine ilişkin görüş ve
önerileri paylaşmaktır.

Keywords

Lamaizm, Burkanizm, Sudur, Sibirya, destan

References

• Abaeva, L. L. (2001). “Lamaism in buryatia”, Anthropology & archeology of eurasia, 39 (4), 20-22.
• Aktaş, E. (2011). “Altay ve Tıva Türk destanlarında ‘haber verme’ motifi üzerine genel bir değerlendirme”. (ed.: Yılmaz Yeşil), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XI (1), 45-62.
• Alekseyev, N. A. (2013). Türk dilli Sibirya halklarının Şamanizmi. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen.
• Anohin, A. V. (2006). Altay şamanlığına ait materyaller. (çev.: Zekeriya Karadavut - Jannet Meyermanova), Konya: Kömen.
• Arıkoğlu, E. - Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ata, A. - Tulum, M. M. (2013). Uygur Türkçesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim.
• Bakaeva, E. P. (2000a). “Buddhism in Kalmykia (excerpts). Anthropology & Archeology of Eurasia, 39 (3), 11-87.
• Bakaeva, E. P. (2000b). “Lamaism in Kalmykia”. Anthropology & Archeology of Eurasia, 39 (3), 8-10.
• Balzer, M. M. (2010). Religion and politics in Russia: A reader. Londra ve New York: Routledge.
• Barkmann, U. B. (1997). “The revival of Lamaism in Mongolia”. Central Asian Survey, 16 (1), 69-79.
• Bat’ianova, E. P. (2007). “The Teleut version of Burkhanism”. Anthropology & archeology of eurasia, 45 (3), 9-34.
• Bautze-Picron, C. (2003). “The Five dreams of the Bodhisatta in the murals of Pagan”. Berliner Indologische Studien, 15-17, 341-368.
• Bekki, S. (2007). Maaday-Kara Destanı, Elazığ: Manas.
• Bentor, Y. - Shahar, M. (2017). Chinese and Tibetan esoteric Buddhism. Leiden & Boston: Brill.
• Buell, P. D. (2003). Historical Dictionary of the Mongol World Empire, Oxford: The Scarecrow Press.
• Buswell Jr., R. E. - Lopez Jr., D. S. (2014). The Princeton dictionary of Buddhism. New Jersey: Princeton University.
• Buswell, R. E. (2003). Encyclopedia of Buddhism volume one: a-l. Michigan: Thomson Gale.
• Clauson, Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Clarendon.
• Çevik, M. (2011). “Altay destanlarında ‘sudur biçik’ motifi”. Dede Korkut ve geçmişten geleceğe türk destanları uluslararası sempozyumu bildiriler kitabı. Ankara: Türksoy.
• Çobanoğlu, Ö. (2012). “Türk mitolojisinde al dini ve okra ilişkisi”. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika çalışmaları kongresi: Tarih ve Medeniyetler Tarihi Cilt 2. Ankara: AYK, 981-986.
• D’iakonova, V. P. (2001). “Lamaism and its Influence on the worldview and religious cults of the Tuvans”. Anthropology & Archeology of Eurasia, 39 (4), 52-75.
• Danilin, A. G. (1993). Burkhanizm. Gorno-Altaisk: Ak Chechek.
• Davidson, R. M. (2004). Tibetian tantric Buddhism in the renaissance rebirth of Tibetian culture. New York: Columbia University.
• Dilek, İ. (2002). Altay destanları I. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Dilek, İ. (2002). Altay destanları I. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Dilek, İ. (2007a). Altay destanları II, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Dilek, İ. (2007b). Altay destanları III, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Direnkova, N. P. (2014). Altay ve Teleüt Türklerinde Şamanizm. (çev.: Atilla Bağcı), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Ergun, M. - Aça, M. (2004). Tıva kahramanlık destanları 1. Ankara: Akçağ.
• Ergun, M. - Aça, M. (2005). Tıva kahramanlık destanları 2. Ankara: Akçağ.
• Fagan, G. (2013). Believing in Russia: religious policiy after communism. New York: Routledge.
• Filatov, S. (2001). “Altai Burkhanism faith or a dream of faith?”. Anthropology & Archeology of Eurasia, 39 (4), 76-91.
• Güneri, S. (2018). Türk-Altay kuramı, Ankara: Kaynak.
• Gürsoy-Naskali, E. - Duranlı, M. (1999). Altayca-Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Halemba, Agnieszka E. (2006). The Telengits of Southern Siberiya: Landscape, religion and knowledge in motion. New York: Routledge.
• Humphreys, C. (2005). A popular dictionary of Buddhism. London: Taylor & Francis.
• Kapstein, M. T. (2000). The Tibetian assimilation of Buddhishm: Conversion, contestation and memory. New York: Oxford University.
• Kawasaki, K. (Anl.), Nyanatusita, Bhikku (Ed.) (2009). Jakata tales of the Buddha: An anthology volume 1. Sri Lanka: Buddhist Publication Society.
• Kos’min, V. K. (2007). “Mongolian Buddhism’s influence on the formation and development of Burkhanism in Altai”. Anthropology & Archeology of Eurasia, 45 (3), 43-72.
• Lessing, F. D. (2003a). Moğolca Türkçe sözlük I: a-n. (çev.: Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Lessing, F. D. (2003b). Moğolca Türkçe sözlük II: o-c (z). (çev.: Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Maitreya, A. (2000). Buddha nature: The Mahayana uttaratantra shastra with commentary. New York: Snow Lion.
• May, T. M. (2009). Culture and customs of Mongolia. Westport: Greenwood.
• Moran, P. (2004). Buddhism observed: Travellers, exitles and Tibetian Dharma in Kathmandu. Londra: RoudledgeCurzon.
• Novick, R. M. (1999). Fundamentals of Tibetan Buddhism. Berkeley: Crossing.
• Polat, İ. (2020), Türk kültüründe kehanet geleneği ve haza nüsha-yı mülheme. İstanbul: Kitabevi (Baskıda).
• Potapov, L. P. (2012). Altay Şamanizmi. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen.
• Powers, J. ve T. D. (2012). Historical dictionary of Tibet. Plymouth: The Scarecrow.
• Powers, John (2007). Introduction to Tibetian Buddhism. New York: Snow Lion.
• Rinpoche D. K. (1992). Pure appearance: development & completion stages in Vahrayāna practice. Halifax: Vahravairochana Translation Comitte.
• Rinpoche, D. - Dorje, J. Y. (1991). The Nyingma school of Tibetian Buddhism: Its fundamentals and history. (çev. - ed.: Gyurme Dorje - Matthew Kapstein). Boston: Wisdom.
• Rinpoche, K. (2007). Profound Buddhishm from Hinayana to Vajrayana. San Francisco, ClearPoint.
• Rinpoche, T. T. (1997). Hidden teachings of Tibet: An explanation of the Terma tradition of Tibetian Buddhism. Boston: Wisdom.
• Samuel, G. (1993). Civilized Shamans: Buddhism in Tibetian societies. Washington ve Londra: Smithsonian Institution.
• Serruys, H. (1963). “Early Lamaism in Mongolia”. Oriens Extremus, 10 (2), 181-216.
• Serruys, H. (1966). “Additional note on the origin of Lamaism in Mongolia”. Oriens Extremus, 13 (2), 165-173.
• Sherstova, L. I. (2006). “Burkhanism in Gorny Altai”. Anthropology & Archeology of Eurasia, 45 (2), 14-43.
• Starostin, S. A. - Dybo, A. V. - Mudrak, O. A. (2003a). An etymological dictionary of Altaic languages, part one: a-k. Boston: Brill.
• Starostin, S.A., Dybo, A.V. ve Mudrak, O.A. (2003b). An etymological dictionary of Altaic languages, part two: l-z. Boston: Brill.
• Sumegi, Angela (2008). Dreamworld of Shamanism and Tibetian Buddhism: The Third Place. New York: State University of New York Press.
• von Stuckrad, Kocku (2006b). The Brill Dictionary of religion Vol. II. e-., Leiden & Boston: Brill.
• Wadell, L. A. (1895). The Buddhism of Tibet or Lamaism: With ıts mystic cults, symbolism and mythology and in ıts relation to Indian Buddhism. Londra: W. H. Allen & CO. Limited.
• Watersi P. (2001). “Religion in Tuva: Restoration or innovation?”. Religion, State & Society, 29 (1), 23-38.
• Wedemeyer, C. K. (2007), Aryādeva’s lamp that integrates the practices (caryāmelāpakapradīpa): The gradual path of Vajrayāna buddhism according to the esoteric community noble tradition. New York: American Institute of Buddhist Studies.
• Zekiyev, Mirfatih Z. (2007), Türklerin ve Tatarların Kökeni, çev. D. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Zhukovskaia, N. L. (2001a). “Lamaism in the Altai”. Anthropology & Archeology of Eurasia, 39 (4), 50-51.
• Zhukovskaia, N. L. (2001b). “Lamaism in Tuva”. Anthropology & Archeology of Eurasia, 39 (4), 48-49.