HOBSBAWM’IN SOSYAL EŞKIYA KALIBI BAĞLAMINDA KABADAYILIK, KABADAYILARIN TOPLUMSAL ALGILANIŞI VE İŞLEVLERİ ÜZERİNE SOSYOKÜLTÜREL BİR İNCELEME

Year 2025, Volume: 18 Issue: 49, 107 - 134, 19.03.2025

Ahmet Şükrü Somuncu

Abstract

Kabadayılık olgusu Osmanlı’dan Cumhuriyet’e kadar her dönem toplum içinde kendini göstermiştir. Bu çalışmanın konusu da sıradan bir kişiyken âdeta erginlenme süreci yaşayıp halk kahramanı olarak algılanmaya başlayan kabadayılardır. Kabadayıların bireysel özellikleri, toplumsal algılanışları, yüklendikleri roller ve işlevleri bu çalışmada incelenmiştir. Kabadayıların bireysel ve toplumsal yönleri, sosyal çevreleri, ad almaları / lakapları, mizahla olan ilişkileri üzerinde durulmuş, bu bağlamda yorumlar yapılmıştır. Kabadayıların bazı özellikleri ise Eric Hobsbawm’ın “Sosyal Eşkıya” olarak sistematiğe döktüğü kalıba göre tasnif edilmiş ve değerlendirilmiştir. Çalışmanın amacı kabadayı olarak adlandırılan kişilerin toplumda nasıl yer edindiğine, etki bıraktığına ve toplumsal rollerine, işlevlerine dikkat çekmektir. Çalışma sırasında bir saha araştırması yapılmamış, “doküman analizi yöntemi”nden yararlanılmıştır. Verilerin büyük ölçüde temin edildiği kaynak Özçakır (2021)’ın sahadan birçok kişiyle görüşerek hazırladığı “Develili Kabadayılar ve Âlemin Adamları” adlı bir kitaptır. Ayrıca sadece bir ilçeden değil çok sayıda yöreden ve şehirden kabadayıları da işlediği için bu kaynak özel olarak tercih edilmiştir. Çalışma boyunca elde edilen veriler halk bilimsel bir bakış açısıyla yorumlanmaya çalışılmış, grup folkloru bağlamında değerlendirmelerle ortaya konulmuştur. Söz konusu bölgelerdeki kabadayılar üzerinden yapılan bu çalışmayla kabadayılık geleneği, kabadayı folkloru gibi çerçevelerle başka çalışmalara zemin hazırlanmak istenmiştir. Böylece günümüz sosyal medyasında ve basında yeraltı dünyasının üyeleri-liderleri, mafyalaşma ve mafya lideri olarak bilinen kişiler ve bu kişilere toplumun bakışı / inancı, bu kişilerden beklentiler ortaya çıkarılarak psikoloji, sosyoloji ve hukuk disiplinlerine sevk edilmeli aynı zamanda disiplinler arası çalışmalarla bu konu desteklenmelidir.

Keywords

Hobsbawm, Sosyal Eşkıya, Halk Kahramanı, Kabadayılık, Kabadayı

A SOCIO-CULTURAL STUDY ON BULLYING, THE SOCIAL PERCEPTION AND FUNCTIONS OF BULLIES IN THE CONTEXT OF HOBSBAWM'S SOCIAL TROUBLE MATTERY

Abstract

The phenomenon of bullying has manifested itself in society in every period from the Ottoman Empire to the Republic. The subject of this study is the bullies who, while being ordinary people, went through a process of initiation and began to be perceived as folk heroes. The individual characteristics of bullies, their social perception, their roles and functions were examined in this study. Individual and social aspects of bullies, their social environments, their nicknames, their relationship with humor were emphasized and comments were made in this context. Some characteristics of bullies were classified and evaluated according to the pattern systematically put into practice by Eric Hobsbawm as "Social Bandit". The aim of the study is to draw attention to how people called bullies gain a place in society, leave an impact, and their social roles and functions. No field research was conducted during the study, and the "document analysis method" was used. The source from which the data was largely obtained is a book called "Develili Kabadayılar and Men of the World", which was prepared by Özçakır (2021) by interviewing many people from the field. In addition, this source was specifically chosen because it deals with bullies not only from one district but also from many regions and cities. The data obtained throughout the study were tried to be interpreted from a folklore perspective and were presented with evaluations in the context of group folklore. With this study conducted on bullies in the regions in question, it was aimed to prepare the ground for other studies with frameworks such as bullying tradition and bully folklore. Thus, the members-leaders of the underworld, the people known as mafia and mafia leaders in today's social media and the press, and the society's view/belief on these people and the expectations from these people should be revealed and referred to the disciplines of psychology, sociology and law, and at the same time, this issue should be supported by interdisciplinary studies.

Keywords

Hobsbawm, Social Bandit, Folk Hero, Bravado, Bully

References

• Abalı, İ. (2016). Canış ve Bayış’ın sonsuz yolculuğu. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (1), 203-213.
• Abalı, İ. (2016). Günümüzdekı̇ bazı sosyal gruplarda ergı̇nlenme üzerı̇ne düşünceler. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 19-29.
• Aça, M. (2018). Bir erginlenme ritüeli: Erik çalmadan gönül çalmaya. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11(21), 29-35.
• Aça, M. (2018). İsyan mevsimlerinde eyleme geçiş aracı olarak saz ile söz: Köroğlu örneği. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-6.
• Akçakaya, N. (2022). Kültürel iktidar mücadelesinin mekânsal boyutu: mekânı siyasallaştırmak. Mukaddime, 13(1), 1-36.
• Aksoy Arıkan, R. (2021). Kültürel bellek ve mekân imgesi bağlamında Çankırı Askerağa Konağı. Kültür Araştırmaları Dergisi(10), 144-160.
• Alptekin, A. B. – İçel, H. (2011). Batı versiyonlarında Köroğlu. Millî Folklor, (91), 37-50.
• Alptekin, M. (2018). Köroğlu Destanı’nın Anadolu kollarında tutsak olma ve tutsaklıktan kurtulma motifi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(20), 206-223.
• Asker, N. (2018). Köroğlu destanı: Bir Avrasya destanı. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 2(2), 129-137.
• Atlı, S. (2017). Manisa’nın demirci ilçesindeki lakaplar üzerine bir inceleme. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41(1), 101-137.
• Azizzade Jular, N. (2022). Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nde kültürel mekân ve iktidar ilişkisi. Medya ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, 4(2), 31-49.
• Bakırcı, N. (2010). Köroğlu Destanlarında Köroğlu ve binitinin kıyafet (şekil) değiştirmesi. Turkish Studies, 5(4), 860-878.
• Başaran, U. (2021). Nostalji-kültür ilişkisi ve 21. yüzyıl Türk halk şiirinde nostaljik unsurlar üzerine bir değerlendirme. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(34), 636-651.
• Başgöz, İ. (1986). Köroğlu düzeni. Folklor Yazıları, İstanbul, 176-180.
• Bayat, F. (2016). Türk destancılık tarihi bağlamında Köroğlu destanı Türk dünyasının Köroğlu fenomenolojisi. İstanbul: Ötüken.
• Bergson, H. (2019). Gülme komiğin anlamı üstüne deneme. (çev.: Yaşar Avunç), İstanbul: Ayrıntı.
• Boratav, P. N. (1984). Köroğlu destanı. İstanbul: Adam.
• Campbell, J. (2000). Kahramanın sonsuz yolculuğu. (çev.: Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı.
• Çeribaş, M. (2021). Türk kültüründe “kut inancı” ve “kut aktarma yolları”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(36), 1185-1206.
• Çobanoğlu, Ö. (2016). Sanatsal bir dışavurum formu olarak argo kavramının halkbilimsel çözümlemesi. Argo, (ed.: Gürsoy Naskali, E. – Sağol Yüksekkaya G.), İstanbul: Ka Kitap.
• Çonkor, B. (2022). Kur’an’ın kavramlara kattığı mana derinliği üzerine: ‘Fetâ’ örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 104, 375-398.
• Dursun, T. (2024). Kars’ta mizah kültürü psikolojik ve sosyolojik bir mesele olarak mizah. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Ekici, M. (2001). Celali isyanları ve Köroğlu. Millî Folklor, 51, 15-27.
• Elaltuntaş, Ö. F. - Karaca, E. (2021). Eric Hobsbawm’ın sosyal haydut prensipleri bağlamında bir halk kahramanı: Yado Paşa. Akademik Matbuat, 5(1), 43-56.
• Erol Çalışkan, Ş. S. (2016). Türk folklorunda lâkap verme geleneği: Bartın örneği. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(3), 103-126.
• Gacar, Ş. (2019). Hobsbawm’ın sosyal haydut prensipleri bağlamında Atçalı Kel Mehmet. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1 (3), 302-326.
• Gözütok, T. (2011). Eşkiyalık ve Çakırcalı Mehmet Efe’nin Türk edebiyatına izdüşümü. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 12(21), 49-72.
• Gür, N. (2008). “Sosyal Haydut” düzleminden “halk Kahramanı” statüsüne bir yükseliş: Köroğlu ve sergüzeşti. Millî Folklor, 79, 45-49.
• Güvenç, A. Ö. (2011). Dede Korkut Kitabı’nda mizah. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi(46), 157-180.
• Hobsbawm, E. J. (1995). Sosyal isyancılar. (çev.: Necati Doğru), İstanbul: Sarmal.
• İçel, H. (2010). Köroğlu’nun Bolu Beyi kolu üzerine bir inceleme. Konya: Kömen.
• Kırmızı, Ö. (2024). Eric Hobsbawm’ın “sosyal eşkıya” kalıbına göre bir halk kahramanı: Urfalı Nezif’in biyografisinin yapısal çözümlemesi. Söylem Filoloji Dergisi, 9(2), 911-923.
• Kolburan, G. vd. (2017). Mizah kullanımı becerisinin saldırgan davranış üzerindeki etkisi. Aydın İnsan ve Toplum Dergisi, 3 (1), 1-22.
• Morreall, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak. (çev.: Kubilay Aysevener – Şenay Soyer), İstanbul: İris.
• Öğüt Eker, G. (2017). Mizah, Tanrı’dan bir armağan mı yoksa şeytanın getirdiği bir ceza yöntemi mi? Sosyal normların cezalandırma yaptırımı boyutunda ‘sosyal ceza olarak gülme’. Folklor/Edebiyat, 23(92), 49-62.
• Özçakır, E. A. (2021). Develili kabadayılar ve âlemin adamları. Kayseri: Bizim Büro Basım Evi.
• Özdal, A. (2024). Gülme kuramları ile lakaplara bir bakış. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 14(1), 297-309.
• Özdamar, F. (2019). Köroğlu’nu Greimas’la okumak: ‘Köroğlu’nun İstanbul seferi’ne yapısalcı bir yaklaşım. Millî Folklor, 123, 69-89.
• Özkaya, Y. - Kocabıyık, O. (2024). Hobsbawm’ın ‘sosyal eşkıyalık’ kavramı: Köroğlu destanı ve Robin Hood efsanesi üzerine karşılaştırmalı bir yaklaşım. Millî Folklor, 18 (143), 75-86.
• Özkılıç, R. (2024). Axel Olrik’in epik yasaları ışığında Köroğlu’nun Bolu Beyi kolu. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 17(Özel Sayı), 246-260.
• Özturan, H. A. (2009), Maraş ağzı Köroğlu. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı.
• Roux J. P. [2002]. Türklerin ve Moğolların eski dini. (çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı.
• Sever, M. (2011). Köroğlu destanı’nda (Azerbaycan Kolu) kahraman ve karşı kahraman tipleri. Gazi Akademik Bakış, 4(8), 195-202.
• Soyuer, H. (1995), Ankara kabadayıları. Ankara: Tutku.
• Şahiner, A. E. (2023). E-fıkra: elektronik kültürde siyasi mizah örnekleri. Folklor Akademi Dergisi, 6(2), 484-498.
• Taşlıova, M. M. (2016). Köroğlu Oltu kolu (inceleme–metinler). Ankara: Akçağ.
• Uçkun, R. (2015). Dede Korkut kitabında erginlenme ve bireyleşme sürecinde sınama motifinin işlevi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(2), 29-42.
• Yaltırık, M. B. (2019). Altkültürde meyhane. Meyhane Kitabı, (ed.: Emine Gürsoy Naskali), 501-518, İstanbul: Kitabevi.
• Yıldırım, A. - Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, D. (1989). Köroğlu destanı'nın Orta Asya rivayetleri. Millî Folklor (4), 10-11.
• Yücel, E. (2006). Güç ilişkileri açısından delikanlılık kavramsallaştırması. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi.