SOME CONCLUSIONS ON FOLK CUISINE ACTIVITIES IN OLD TURKS IN VIEW OF HISTORICAL DATA

Year 2025, Volume: 18 Issue: 50, 775 - 794, 28.06.2025

Hasan Ali Diken

https://doi.org/10.12981/mahder.1502863

Abstract

When considering the folk cuisine activities of the old Turks, it is possible to witness the existence of historical background that covers the traditional kitchen culture practices formed in Central Asia or Turkestan. The folk cuisine practices among the old Turks reflect the common and widespread worldview of the subjects of the Turkish states established in the respective area. As of the periods when the Hun, Gokturk and Uyghur states ruled; the folk cuisine practices introduced within the scope of the formation and development process of Turkish folk culture expanded to wide geography. This has emphasized Turks' culinary needs in the context of "people", "time" and "space". It is essential to address the folk cuisine elements of the old Turks who inhabited the steppes in the context of certain historical and cultural codes. The old Turkish state regimes point to historical and cultural frameworks corresponding to certain time periods in which the traditional contextualized culinary activities of the people were put into practice. It is necessary to explain the folk cuisine products of the old Turks in terms of the periods when these states were in control. In this study, the traditional activities of the old Turks on the grounds of folk cuisine have been tried to be explained based on the food and beverage culture that took place in the relevant periods. The traditional codes of the old Turkish folk culture on the basis of "culinary factors" are presented in line with the available historical data. The determinant, directive, supportive and shaping aspects of the cultural continuity of the folk cuisine concept, which was formed, developed, settled and spread in a way specific to the old Turks, have been determined following the production, consumption, distribution and trade crops of those periods, taking into account the "ruling" and "ruled" communities.

Keywords

Folk cuisine , traditional kitchen culture , old Turks , Turkestan , Central Asia

TARİHSEL VERİLER IŞIĞINDA ESKİ TÜRKLERDEKİ HALK MUTFAĞI FAALİYETLERİNE İLİŞKİN BAZI TESPİTLER

Abstract

Eski Türklerdeki halk mutfağı faaliyetlerine bakıldığında, Orta Asya veya Türkistan sahasında teşekkül eden geleneksel mutfak kültürü uygulamalarını kapsayan bir tarihsel arka planın varlığına şahit olmak mümkündür. Zira eski Türkler arasında vuku bulan halk mutfağı uygulamaları, ilgili sahada kurulan Türk devletlerine ait tebaanın ortak ve yaygın dünya görüşünü yansıtmaktadır. Nitekim Hun, Göktürk ve Uygur devletlerinin hüküm sürdüğü devirler itibarıyla; Türk halk kültürünün teşekkül ve tekâmül etme süreci kapsamında ortaya konulan halk mutfağı pratikleri, geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Bu yayılma durumu, şüphesiz, Türklerin; “insan”, “zaman” ve “mekân” unsurları bağlamındaki zorunlu mutfak ihtiyaçlarını da ön plana çıkarmıştır. Söz konusu istikamette, Orta Asya veya Türkistan bozkırlarını mesken tutan eski Türklere dair halk mutfağı ögelerinin, belli başlı tarihsel ve kültürel kodlar ekseninde ele alınması elzemdir. Malum minvalde; Hun, Göktürk ve Uygur olarak sıralanan eski Türk devlet düzenleri; halkın geleneksel bağlamlı mutfak etkinliklerinin pratiğe döküldüğü belli başlı zaman dilimlerine tekabül eden tarihsel ve kültürel bir çerçeveye işaret etmektedir. Dolayısıyla eski Türklerin halk mutfağı ürünlerini, bahse konu devletlerin hâkim oldukları devirlerden hareketle izah etmek lazımdır. Bahsedilen düzleme istinaden, bu çalışmada, eski Türklerin halk mutfağı zeminindeki geleneksel aktiviteleri; mevzubahis dönemlerde cereyan eden yeme-içme kültüründen yola çıkılarak açıklanmaya çalışılmıştır. İlgili doğrultuda, eldeki mevcut tarihsel verilere yönelik olarak, eski Türk halk kültürünün “mutfak faktörleri” temelindeki geleneksel kodlarına yer verilmiştir. Sonuç olarak; eski Türklere özgü bir biçimde oluşan, gelişen, yerleşen ve yayılan halk mutfağı anlayışının; kültürel sürekliliği belirleyici, yönlendirici, destekleyici ve şekillendirici yönleri; “yöneten” ve “yönetilen” kesimler dikkate alınmak suretiyle; o dönemlerdeki üretim, tüketim, dağıtım ve ticaret mahsullerini takiben tespit edilmiştir.

Keywords

Halk mutfağı , geleneksel mutfak kültürü , eski Türkler , Türkistan , Orta Asya.

References

• Abdikulova, R. (2007). Türkistan veya Orta Asya coğrafyası üzerine değerlendirme. Türkoloji, 1(2), 100-103.
• Aksu, M. İ. – Kaya, M. (1999). Erzurum piyasasında tüketime sunulan pastırmaların bazı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özellikleri. Journal of Veterinary and Animal Sciences, 25(3), 319-326.
• Allsen, T. T. (2001). Culture and conquest in Mongol Eurasia. London: Cambridge University.
• Alpargu, M. (2008). 12. yüzyıla kadar İç Asya’da Türk mutfak kültürü. Türk Mutfağı, 1, (ed.: A. Bilgin - Ö. Samancı), 17-25, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arat, R. R. (2007). Yusuf Has Hacip – Kutadgu Bilig: Metin. C. I, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Assmann, J. (2001). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (çev.: Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı.
• Bahar, H. (1994). Türkistan’ın coğrafi konumu ve İlkçağ kaynaklarına göre tarihi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1, 233-244.
• Buldur, A. D. vd. (2016). Dede Korkut destanlarının kültür coğrafyası. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(3), 925-947.
• Çobanoğlu, Ö. (2012). Türk mitolojisinde al dini ve okra ilişkisi. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri: Tarih ve Medeniyetler Tarihi, (ed.: Z. Dilek), 981-986, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Davlet, M. (1976). Rock engravings in the Middle Yenisei Basin. Moskow: Nauka.
• Dinç, M. (2019). Halk bilgisinin beslenme ve mutfak kültürüne dönük temsilleri. Halk Bilimi El Kitabı. (ed.: Mustafa Aça), Ankara: Nobel.
• Ercilasun, A. B. – Akkoyunlu, Z. (2020). Kâşgarlı Mahmud – Dîvânu Lugâti’t-Türk: Giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (2011). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi.
• Ergin, M. (2011b), Dede Korkut kitabı: Giriş-metin-tıpkıbasım I. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ertaş, Y. – Gezmen Karadağ, M. (2013). Sağlıklı beslenmede Türk mutfak kültürünün yeri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(1), 117-136.
• Esin, E. (1978). İslâmiyetten önceki Türk kültür târîhi ve İslâma giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Kafesoğlu, İ. (1987). Türk bozkır kültürü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk millî kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Kobya, E. Ş. (2013). Kutadgu Bilig’de yiyecek ve içecek adları. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(8), 823-833.
• Koca, S. (2017). Eski Orta Asya’da tabiat, iklim ve insan unsuru. Asya Araştırmaları Dergisi-The Journal of Asian Studies, 1(1), 1-18.
• Közleme, O. (2012). Türk mutfak kültürü ve din. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Memiş, E. – Ersoy, Y. (2007). Geleneksel gıda muhafaza yöntemleri. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri: Maddi Kültür, (ed.: Z. Dilek vd.), 1289-1310. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Öcal, S. (1985). Eski Türklerde yiyecekler. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi: Z. F. Fındıkoğlu’na Armağan, 35, 161-213.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş: Türklerde köy ve şehir hayatı (Göktürklerden Osmanlılara). C. I, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş: Türklerde yemek kültürü (Göktürklerden Osmanlılara). C. IV, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş: Türklerde ziraat kültürü (Göktürklerden Osmanlılara). C. II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (1984). İslâmiyetten önce Türk kültür tarihi: Orta Asya kaynak ve buluntularına göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Roux, J. P. (2018). Türklerin tarihi. (çev.: Aykut Kazancıgil - Lale Arslan Özcan,), İstanbul: Kabalcı.
• Sürücüoğlu, M. S. – Özçelik, A. Ö., (2008). Türk mutfak ve beslenme kültürünün tarihsel gelişimi. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri: Maddi Kültür, (ed.: Z. Dilek vd.), 1289-1310. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Talas, M. (2005). Tarihî süreçte Türk beslenme kültürü ve Mehmet Eröz’e göre Türk yemekleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 273-283.
• Tezcan, M. (1982). Türklerde yemek yeme alışkanlıkları ve buna ilişkin davranış kalıpları. Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, (hzl.: Millî Folklor Araştırma Dairesi), 113-133, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tezel, N. (1969). Türkiye folklor ve etnografya kılavuzu. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• Yıldırım, E. (2020b). Türk bozkır kültürünün doğuşu: Andronovo kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Yıldırım, E. (2020a). Türk etnogenezi meselesinde Neolitik-Tunç ve Demir Çağları’ndaki kültürler üzerine bir değerlendirme. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19(2), 447-458.
• Yıldırım, K. (2023). Türkistan adı üzerine. Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, 440, 22-26.
• Yurteser, S. T. – Erdi, S. (2007). Dîvânü Lugâti’t-Türk – Mahmûd el-Kâşgarî. İstanbul: Kabalcı.
• Ziya Gökalp. (2018). Türk medeniyeti tarihi. (hzl.: A. Duymaz), İstanbul: Ötüken.