İŞLEVSEL KURAM BAĞLAMINDA TÜRK KÜLTÜRÜNDE GELİN ÇEYİZİ GELENEĞİ

Year 2025, Volume: 18 Issue: 50, 899 - 916, 28.06.2025

Büşra Baysal

https://doi.org/10.12981/mahder.1573135

Abstract

Evlenecek çiftin kuracağı yuvada kullanılması amacıyla hazırlanan çeyiz, uzun bir hazırlık sürecini gerektirir. Bu sürecin başlangıcı beşiğe kadar dayandırılır. Sürecin sonlanması ise evliliğin gerçekleşmesiyle olur. Hazırlanan çeyizin miktarı, niteliği içinde bulunulan maddi ve manevi duruma göre değişkenlik gösterir. Türk kültüründe çeyiz geleneği gereklilik neticesinde doğmuştur. Gelenek, iletişim vasıtası ve sosyalleşme aracı olmasının yanında el sanatları bağlamında becerilerin geliştirildiği, geleneğin yaşatıldığı, aktarıldığı bir alandır. Bu çalışma, Türk kültüründeki çeyiz geleneğini işlevsel kuram çerçevesinde incelemeyi amaçlamaktadır. Çeyiz, evlilik sürecinde yalnızca maddi bir hazırlık değil, aynı zamanda sosyal ilişkileri güçlendiren, kültürel değerleri aktaran, toplumsal işlevleri yerine getiren bir gelenektir. Araştırma, İç Anadolu bölgesinde yapılan saha gözlemleri ve belge analizleriyle gerçekleştirilmiştir. Katılımcı gözlem ve doküman analizi yöntemleri kullanılarak çeyizin hazırlanma, sergilenme süreci ve toplumsal etkileri incelenmiştir. Bulgular, eğlenme hoşça vakit geçirme, toplumsal kurumlara destek verme, kültürün genç kuşaklara aktarılması ve toplumsal baskılardan kurtulma olarak çeyiz geleneğinin dört temel işlevini ortaya koymaktadır. Çeyiz hazırlığı süreci, evlenecek olan gelinin pratik beceriler kazanmasına, toplumsal sorumluluklarını öğrenmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca, çeyizin kamusal alanda sergilenmesi, toplumsal bağları güçlendirerek evlilik kurumunun önemini vurgulamaktadır. Sonuç olarak, çeyiz, bireysel ve toplumsal düzeyde önemli işlevler üstlenen bir gelenektir. Modern dünyada da gelişerek varlığını sürdürmeye devam etmektedir

Keywords

Çeyiz, Gelenek, Evlilik, Kültür, İşlevsellik

Ethical Statement

Çalışma etik beyan gerektirmemektedir.

Supporting Institution

-

Project Number

-

Thanks

-

BRIDE'S WEDDING DRESS TRADITION IN TURKISH CULTURE IN THE CONTEXT OF FUNCTIONAL THEORY

Abstract

The dowry, which is designed to be used in the home that the couple will establish, requires a long preparation process. The beginning of this process goes back to the cradle. The end of the process is when the marriage takes place. The amount of the dowry prepared varies according to the current material and spiritual situation. The necessity of the dowry event in Turkish history has emerged as a result. Tradition is a narrative in which communication tools and socialization are provided, handicraft methods are developed, tradition is kept alive and transmitted. This study provides an examination of the functional theoretical framework of the dowry tradition in Turkish politics. Dowry is not only a material preparation for the marriage process, but also a tradition that strengthens social relations, transmits cultural values, and replaces social struggle. The research was conducted through field observations and document analyses in the Central Anatolian region. The preparation, display and social effects of the dowry were examined using participant observation and document analysis methods. The findings reveal four basic functions of the dowry tradition: having fun, providing support to social institutions, transferring culture to younger generations and escaping social pressures. The dowry preparation process helps the bride-to-be gain practical skills and learn her social.

Keywords

Dowry, Tradition, Marriage, Culture, Functionality

Project Number

-

References

• Abdülazîm, M. ed-Dîb (1993). Çeyiz. İslâm Ansiklopedisi, C. 8, 296-297, İstanbul: TDV Yayınları.
• Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı âdet merâsim ve tâbirleri toplumsal hayat. (hzl.: Kazım Arısan - Duygu Arısan Günay), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akgümüş, B. (2007). Niğde ili Çiftlik ilçesinin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı. Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Balkanal, Z. (2016). Ankara ili Polatlı yöresi el örgüsü çoraplar. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 9(17), 149-166.
• Bascom, W. R. (2019). Folklorun dört işlevi. (çev.: Ferya Çalış), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, (ed.: M. Öcal Oğuz - Selcan Gürçayır), 71-86, Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Başgöz, İ. (1996). Protesto: Folklorun beşinci işlevi (fonksiyonu). Folkloristik: Umay Günay Armağanı, (hzl.: Özkul Çobanoğlu - Metin Özarslan), 1-4, Ankara: Feryal Matbaası.
• Çalışır, İ. (2024). Nevşehir ve yöresinde çeyiz geleneği. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çelebilik, G. - Afşar, H. (2016). Konya ili Karatay ilçesi evlerinde bulunan geleneksel el işlemelerinde türler. Art-E Sanat Dergisi, 9(18), 365-381.
• Çetin Kılıç, M. (2023). Düğün alışveriş sürecinde toplumsal yapılanmanın rolü üzerine etnografik bir çalışma: Kırıkkale ili örneği ile. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Çetin, Y. (2017). Türk-İslam bezeme sanatında gamalı haç (svastika) ile çarkıfelek motiflerinin köken ve ikonografik anlamları üzerine bir değerlendirme. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 1. Uluslararası İpekyolu Akademik Çalışmaları Sempozyumu, 3(8), 353-365.
• Çobanoğlu, Ö. (2018). Halk bilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çöl Yıldız, N. (2010). Nevşehir Gülşehir ilçesi halk edebiyatı ve folkloru üzerine bir inceleme. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Demir, S. (2017). Sandık ve çeyiz kültürüne müzeografik (müze işlemleri) açıdan yaklaşmak. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Folklor/Edebiyat Dergisi, 23(89), 131-145.
• Demir, F. (2019). Kırşehir ili’nde geçmişten bugüne çeyiz geleneği. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Dilmen, D. (2009). Niğde ili Ulukışla ilçesi halk kültürü araştırması. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Esen, R. (2019). Türkiye’de evlilik ritüelleri: Niğde örneği. Niğde: Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Efe, G. A. - Özlü, Ş. (2017). Bronislaw Malinowski ve işlevsel kuramdaki kültür örüntüleri. Journal of Turkish Studies, 5(12), 137-148.
• Ekici, M. (2010). Kuramlar ve yöntemler. Türk halk edebiyatı el kitabı. (ed.: M. Öcal Oğuz), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ekici, M. (2004). Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Emiroğlu, K. - Aydın, S. (2003). Antropoloji sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Ergun, M. (2014). Düğün kavgalarının mitolojik kökenleri. Millî Folklor, 101, 60-72.
• Gümüştekin, N. (2011). Anadolu ve diğer kültürlerde işaret ve simgelerde anlam. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(26), 103-118.
• Koç, E. (2024). Sivas İli Zara ilçesi çeyiz geleneğinde el sanatı ürünlerin kuşaklar arası karşılaştırmalı incelemesi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Malinowski, B. (1992). Bilimsel bir kültür teorisi. (çev.: Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Nirun, N. (1994). Sistematik sosyoloji yönünden aile ve kültür. Ankara: AKM Yayını.
• Özbudun, S. vd. (2014). Antropoloji kuramlar kuramcılar. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Özçelik, B. (1995). Kırıkkale Karakeçilileri’nin folkloru, halk edebiyatı ve etnografyası üzerine inceleme. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi.
• Öztürk, İ. (2007). Evlilik sürecinde hediyeler. Kültür Tarihimizde Çeyiz, (ed.: Emine Gürsoy Naskali - Aylin Koç), İstanbul: Picus Yayınevi.
• Türk, T. (2023). Çankırı'nın Kızılırmak ilçesinde uygulanan düğün gelenekleri. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Üçok, H. (2002). Çankırı tarih ve halkiyatı. Ankara: Okuyan Adam Yayınları.
• Varvar, M. (2010). Çankırı’da kına, nişan ve düğün geleneği. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yalman (Yalgın), A. R. (1977). Cenupta Türkmen oymakları I. (hzl. Sabahat Emir), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yılmaz, Ç. (2020). Nevşehir’de geçiş dönemlerinin halkbilimsel yönden incelenmesi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.