TÜRK KÜLTÜRÜNDE İNSAN-NESNE İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA KAZAN - I

Year 2025, Volume: 18 Issue: 51, 1288 - 1311, 28.09.2025

Sinan Yaman

https://doi.org/10.12981/mahder.1585499

Abstract

Dil ve kültür arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Bu ilişki, toplumları oluşturan maddi ve manevi ögeleri içermekte ve şekillendirmektedir. Kültüre ait bu ögelerden biri olan nesneler ve nesneler üzerinden kurulan ilişkiler de dil, toplum ve kültür bağlamında ortaya çıkmaktadır. Farklı özelliklere sahip her türlü cansız varlık olarak nitelenen nesneler, ilk çağlardan itibaren insanoğlunun bireysel ve toplumsal ilişki ile iletişimlerinde belirleyici olmuştur. Nesnelerin insan ilişkilerindeki bu özelliği insan-nesne arasındaki etkileşimi tanıklamaktadır. Nesneler, insanoğluyla birlikte ortaya çıkmış ve zaman içerisinde evrilmiştir. Türk toplumunda, özellikle yemek kültüründe mutfak gereçleri içerisinde değerlendirilen “kazan” önemli bir nesnedir. Bu nesneyi önemli kılan unsur, nesnenin insan-nesne-toplum etkileşimindeki gelişimi ve kazandığı sembolik anlamlardır. Kazan, yemek pişirmede kullanılan bir nesne olmasının ötesinde halk kültürünün farklı türlerinde kendisine yer bulmuş özel bir araçtır. Bu çalışmada, Türk toplumunun nesneyle kurduğu ilişkinin tespit edilmesinde “kazan” sözcüğü seçilmiştir. Bu nesnenin Türk halk edebiyatının anlatmalık ve konuşmalık türleri içerisinde nasıl ortaya çıktığı, gelişim ve değişim gösterdiği eldeki verilerle ortaya konulmuş ve nesnenin sürdürülebilirliği belirlenmiştir. Yapılan bu çalışmayla, Türk toplumunun kazan nesnesinin kullanım alanları, kazandığı anlam ve semboller ile Türk dünya görüşündeki yansıması ortaya konulmuştur.

Keywords

Dünya Görüşü , İnsan-Nesne İlişkisi , Kazan , Nesne , Türk Halk Kültürü

Ethical Statement

Etik kurul iznine gerek duyulmamaktadır.

Supporting Institution

-

Thanks

-

THE CAULDRON IN THE CONTEXT OF HUMAN-OBJECT RELATIONSHIP IN TURKISH CULTURE - I

Abstract

There is a very close relationship between language and culture. This relationship includes and shapes the material and immaterial elements that make up societies. Objects, one of these elements of culture, and the relationships established through objects also emerge in the context of language, society and culture. Objects, which are characterized as all kinds of inanimate beings with different characteristics, have been decisive in human beings' individual and social relations and communications since the early ages. This feature of objects in human relations witnesses the interaction between human and object. Objects emerged together with human beings and evolved over time. In Turkish society, especially in food culture, the “cauldron”, which is evaluated among kitchen utensils, is an important object. What makes this object important is its development in human-object-society interaction and the symbolic meanings it acquires. Beyond being an object used in cooking, the cauldron is a special tool that has found its place in different genres of folk culture. In this study, the word “cauldron” has been chosen to determine the relationship of Turkish society with the object. How this object emerged, developed and changed within the narrative and speech genres of Turkish folk literature will be revealed with the available data and the sustainability of the object was determined. With this study, the usage areas of the cauldron object in Turkish society, the meaning and symbols it has gained and its reflection in the Turkish worldview have been revealed.

Keywords

Worldview , Human-Object Relationship , Boiler , Object , Turkish Folk Culture

References

• Akalın, Ş. H. vd. (hzl.). (2019). Türkçe sözlük. Ankara: TDK.
• Akan, S. (2019). Özbek destanlarından Polken rivayeti Göroġlining tugilişi (Vr. 7- 47) adlı eserin destan dili eğitimi açısından incelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aksoy, Ö. A. (1989). Atasözleri ve deyimler sözlüğü I: Atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılâp.
• Ali, M. - Velten, J. C. (2017). Relationships between human beings and objects: An extension of parasocial interaction. The Journal of Communication and Media Studies, 2(1), 1-9.
• Alptekin, T. (2009). Prof. Irene Melinkoff’un ardından, inceleme, son yazıları, mektuplar. İstanbul: Demos.
• Arıkan, M. (2007). Kazak destanları 2: Kubıkul, Dotan-Batır, Kulamergen-Joyamergen, Karabek-Batır. Ankara: TDK.
• Arslan Karaküçük, S. (2010). Korkunun kadınları: Cadılar ve cadıcılık. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 13(2), 38-64.
• Artun, E. (2006). Adana halk kültürü. Ankara: Ulusoy Matbaacılık.
• Arvas, A. (2012). Kitab-ı Dedem Korkut ve Kıpçak sahası epik destan geleneği. Ankara: Hâkim.
• Azmun, Y. (1966). Türkmen halk edebiyatı hakkında. Reşit Rahmeti Arat İçin, 32-83, Ankara: TKAE.
• Azmun, Y. (2019). Dede Korkut’un üçüncü elyazması / soylamalar ve iki yeni boy ile Türkmen sahra nüshası/metin-çeviri-sözlük-tıpkıbasım. İstanbul: Kutlu.
• Bakırcı, N. (2006). Niğde masalları. Niğde: Niğde Yüksek Öğrenim Vakfı.
• Bal Hatunoğlu, N. (2023). Hatay efsanelerine sembolik yaklaşım. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Bapaeva, J. M. (2008). Tuva kamlarının alkışları (inceleme-metin-aktarma). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi.
• Başgöz, İ. - Tietze, A. (1999). Türk halkının bilmeceleri. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Baudrillard, J. (1968). Nesneler sistemi. (çev.: Oğuz Adanır – Aslı Favaro), Ankara: Doğu Batı.
• Bayat, F. – Çama, Ç. (2023). Türk inanç paradigmasında kültler. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Bedir, A. (2023). Erzurum fıkraları ve fıkra tipleri. Ardahan: Ardahan Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Berktay, F. (1995). Tek tanrılı dinler karşısında kadın: Hıristiyanlık ve İslâmiyet’te kadının statüsüne karşılaştırmalı bir yaklaşım. İstanbul: Metis.
• Boratav, P. N. (1946). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. Ankara: Millî Eğitim.
• Boratav, P. N. (1984). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek.
• Ceferzade, E. (1991). Hızır Nebi bayramı. Elm ve Hayat, 2, 8-10.
• Csikszentmihalyi, M. - Rochberg-Halton, E. (1981) The Meaning of things: Domestic symbols and the self. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çalış, S. M. (2017). Karadeniz’in kuzeyinde yer alan İskit kurgan buluntularındaki savaş betimlemeleri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 42-60.
• Çobanoğlu, Ö. (2018a). Halk edebiyatına giriş I. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Demir, N. (2019). Dede Korkut destanı. İstanbul: Ötüken.
• Diken, H. A. (2023). Dede Korkut hikâyelerindeki iktisadî unsurlara genel bir bakış. Cumhuriyet'in 100. Yılında Bilge Kağan'dan Atatürk'e Uluslararası Türkçe ve Türk Edebiyatı Kurultayı Bildiri Tam Metinleri Kitabı içinde. (ed.: Muhsine Börekçi), 88-99, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Duman, M. (2018). Nasreddin Hoca ve 1616 fıkrası. İstanbul: Everest.
• Durbilmez, B. (2008). Nahçıvan Türk halk inanışlarında mitolojik sayılar. Journal of Turkish Studies, 3, 340-352.
• Duymaz, A. (2002). İrfanı arzulayan sözler tekerlemeler. Ankara: Akçağ.
• Egimbaeva, S. (2012). Kırgız destanları 10: Güldana – Askazan Baatır. (hzl.: Zekeriya Karadavut). Ankara: TDK.
• Ekici, M. (2019). Dede Korkut kitabı Türkistan / Türkmen sahra nüshası soylamalar ve 13. boy: Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. İstanbul: Ötüken.
• Elçin, Ş. (1983). Türk bilmeceleri. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Erçiftci Yılmaz, D. (2022). Folklorun işlevsellik kuramı bağlamında türkülerde yer alan alkış ve kargışlar üzerine bir inceleme. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Erdy, M. (1995). Hun and Xiong-nu type cauldron finds throughout Eurasia, Eurasian Studies Yearbook, 67, 5-94.
• Ergun, M. (2013). Yakut destan geleneği ve Er Sogotoh. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Glaser, G. (2021). The Cauldron – a powerful feminine symbol of regeneration, enlightenment and human destiny. Makedonskiy Folklor, 18, 191-208.
• Günay, U. (1975). Elâzığ masalları (inceleme). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Güneş, R. (2019). Âşık Garib hikâyesi (inceleme-metin). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi.
• Gürel, O. K. (2023). Kütahya efsanelerindeki kültler ve bu efsanelere bağlı ritüeller. Kütahya: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Haznedaroğlu, A. (2020). Salur Kazan’ın ad kazanması üzerine. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9(21), 163-185.
• Helimoğlu Yavuz, M. (2013). Diyarbakır efsaneleri. Ankara: Eğiten Kitap.
• Kanat, C. (2010). Ortaçağ Türk devletlerinde suç ve ceza. İstanbul: Küre.
• Kara, Y. (2022). Kadınlara yönelik şiddetin karşılaştırmalı bir analizi: Cadı avlarından Türkiye’deki kadın cinayetlerine. International Journal of Social Inquiry, 15(1), 69–84.
• Karademir, F. (2007). Türk halk bilmecelerinin yapı, dil ve üslup özellikleri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Doktora Tezi.
• Kılıç, A. (2022). İncili Çavuş (inceleme/Arap harfli-transkripsiyonlu ve sadeleştirilmiş metin). Kayseri: Makarar-ı Ulemâ.
• Kocakaplan, İ. (2004), Dede Korkut’un delileri. Millî Folklor, 64, 18-24.
• Lvova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri: Kâinat ve zaman. Nesneler dünyası. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen.
• Ocak, A. Y. (1992). Kültür tarihi kaynağı olarak menâkıbnâmeler. Ankara: TTK.
• Orazbakoğlu, S. vd. (2007). Kırgız destanları 6: Manas destanı. Ankara: TDK.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi. C. II, Ankara: TTK.
• Özarslan, M. (1998). Oğuz Kağan destanı’nda tarihî, dinî, beşerî ve tabiatüstü unsurlar. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, (ed.: Metin Özarslan - Özkul Çobanoğlu), 424–438, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özsaray, Y. E. (2021). İnsan nesne ilişkilerini Ömer Seyfettin’in hikâyelerinden okumak. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 23, 77-97.
• Polat, K. (2007). Kırgız halk dindarlığında dua fenomeni. Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyet’e Katkıları Sempozyumu: 31 Mayıs- 1 Haziran 2007- Isparta Bildiriler, (ed.: İsmail Hakkı Göksoy - Nejdet Durak), 426-439, Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Raykoviç, L. (1965). Ohri Gölü civarında Makedonya'da derlenmiş Nasreddin Hoca fıkraları. Ilgaz, Aylık Fikir, Sanat ve Eğitim Dergisi, 4 (47), 8.
• Ryskulbek, D. vd. (2020). Yedi sayısının kritik özellikleri. BENGİ Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 2020 (2 - Kazakistan Özel Sayısı), 142-157.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt masalları. Ankara: Akçağ.
• Sevindik, A. (2021). Türk mizah ekolojisi. İstanbul: Ötüken.
• Şahiner, A. E. (2014). Gaziantep halk kültüründe dua (alkış) ve bedduaların (kargış) halkbilimsel incelemesi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şimşek, E. (2001). Yukarıçukurova masallarında motif ve tip araştırması. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Tavkul, U. (2004). Karaçay-Malkar destanları. Ankara: TDK.
• Temur, N. (2018). Er Töştük destanı. Cusup Mamay varyantı (inceleme-metin). Ankara: Grafiker.
• Tokmakçıoğlu, E. (1991). Bütün yönleriyle Nasreddin Hoca. İstanbul: Yılmaz.
• Topaç T. (2024). Tokat'tan derlenen efsaneler üzerine bir araştırma (inceleme-metin), Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Torebekkyzy, L. (2021). Türk halk kültüründe ve edebiyatında yedi sayısı, Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 8(1), 82-91.
• Tuncel, R. (2023). Eski Türk avcılığının inançsal ve ritüelistik boyutları. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 1122-1136.
• Uçar, A. (2012). Teselliyi eşyada aramak: Türkçe romanda nesneler. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Uysal, A. vd. (hzl.). (1992). Dünü ve bugünüyle Karaman. Kültür, tarih, coğrafya, ilçe, kasaba ve köyler. Karaman: Yunus Emre Kültür Derneği.
• Yaman, H. (2023). Adbilim ve kültürdilbilim bağlamında lakaplar üzerine bir araştırma: Tokat-Nebiköy örneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11 (37), 123-141.
• Yaman, S. - Yaman, H. (2020). Derleme Sözlüğü bağlamında Anadolu ağızlarında olağanüstü varlıklarla ilgili sözvarlığı. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı I(I), 141-148.
• Yaman, S. (2023). Türk masalları ve Holbek yöntemi. Ankara: Grafiker.
• Yardımcı, M. (2002). Başlangıcından günümüze halk şiiri, âşık şiiri, tekke şiiri. Ankara: Ürün.
• Yavuz, N. -Baş, M. K. (2017). Deyimlerin hikâyeleri. Ankara: Grafiker.
• Yeşildal, Ü. Y. (2015). Er Töştük destanı (inceleme-metin). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Yeşiltaş, K.- Dinç, N. (2011). Bâtıni Mevlâna. İstanbul: Sınır Ötesi.
• Yoldaşoğlu, F. (2000). Alpamış destanı. Ankara: Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.