Evaluation of the Usability of Some Geophyte Species Growing Naturally in Çanakkale Flora as Ornamental Plants by AHP and TOPSIS Method

Year 2024, , 111 - 124, 26.12.2024

Necmettin Gür , Özgür Kahraman

https://doi.org/10.29048/makufebed.1538426

Abstract

In the 21st century, the use of new plant species as ornamental plants has gained importance in ornamental plant cultivation. Geophytes can be defined as bulbous, rhizomatous, tuberous plants included in the ornamental plant roof concept and develop by changing their subsoil structures. This study evaluated the usability of some geophytes growing naturally in the flora of Çanakkale province as ornamental plants. Reviewing the literature, 58 geophyte species growing naturally in the flora of Çanakkale province were identified. Then, among these 58 species, the 5 most suitable species for use as ornamental plants were quantitatively determined using AHP and TOPSIS methods. As a result of the methods, the 5 most ideal species were defined as Cyclamen hederifolium Aiton, Doronicum orientale Hoffm., Sternbergia lutea (L.) Ker Gawl. ex Spreng., Anemone blanda (Schott & Kotschy) Holub, Muscari latifolium J.Kirk. The species furthest from the ideal point was determined to be Valeriana dioscoridis Sm. After the finalization of the methods, sensitivity analysis was performed to test the consistency of the ranking made in the AHP and TOPSIS methods. As a result of the sensitivity analysis, it was determined that the rankings were consistent. As a result of the study, it was recommended that the experimental determination of the suitability of these 5 plant species in different growing environments would contribute to the literature.

Keywords

Ornamental plants, geophytes, AHP, TOPSIS, sensitivity analysis, Çanakkale

Çanakkale Florasında Doğal Olarak Yetişen Bazı Geofit Türlerinin Süs Bitkisi Olarak Kullanılabilirliğinin AHP ve TOPSIS Yöntemi ile Değerlendirilmesi

Abstract

21. yüzyılda süs bitkisi yetiştiriciliğinde yeni bitki türlerinin süs bitkisi olarak kullanılabilirliği oldukça önem kazanmıştır. Geofitler; süs bitkisi çatı kavramının içerisinde yer alan, toprak altı yapıları ile değişim geçirerek gelişim gösteren soğan, rizomlu, yumrulu bitkiler olarak tanımlanabilir. Bu çalışmada Çanakkale ili florasında doğal olarak yetişen bazı geofit bitkilerinin süs bitkisi olarak kullanılabilirliği değerlendirilmiştir. Literatür taramaları ile Çanakkale ili florasında doğal olarak yetişen 58 geofit türü belirlenmiştir. Daha sonrasında bu 58 tür içerisinde süs bitkisi olarak kullanıma en uygun 5 tür AHP ve TOPSIS yöntemleri kullanılarak kantitatif bir şekilde belirlenmiştir. Yöntemler sonucunda en ideal olarak belirlenen 5 tür sırasıyla; Cyclamen hederifolium Aiton, Doronicum orientale Hoffm., Sternbergia lutea (L.) Ker Gawl. ex Spreng., Anemone blanda (Schott & Kotschy) Holub, Muscari latifolium J.Kirk olarak belirlenmiştir. İdeal noktaya en uzak türün Valeriana dioscoridis Sm. olduğu tespit edilmiştir. Yöntemlerin sonuçlandırılmasından sonra AHP ve TOPSIS yönteminde yapılan sıralamanın tutarlılığının test edilmesi amacıyla duyarlılık analizi gerçekleştirilmiştir. Duyarlılık analizi sonucunda yapılan sıralamaların tutarlı olduğu belirlenmiştir. Çalışmanın nihai sonucunda ise belirlenen bu 5 bitki türünün farklı yetiştirme ortamlarında deneysel olarak da uygunluğunun belirlenmesinin literatüre katkı sağlayacağı tavsiye edilmiştir.

Keywords

Süs bitkileri, geofitler, AHP, TOPSIS, duyarlılık analizi, Çanakkale

References

• Arslan, E. (2008). Çanakkale florasındaki bazı tıbbi ve aromatik bitkilerin antioksidan aktivitesinin belirlenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Avcu, C. (2011). Katran Dağı (Çanakkale/Bayramiç) ve çevresindeki geofit bitkiler üzerinde morfolojik ve ekolojik çalışmalar. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Balıkesir Üniversitesi.
• Avcu, C., Selvi, S., & Satıl, F. (2016). Katran Dağı (Bayramiç/Çanakkale) ve çevresinde yayılış gösteren geofit bitkiler ve ekolojik özellikleri. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitü Dergisi, 6(3), 9-16.
• Balos, M. M., Akan, H., & Geçit, M. (2022). Mardin (Türkiye) Geofitleri üzerine etnobotanik bir araştırma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 25(6), 1287-1304. https://doi.org/10.18016/ksutarimdoga.vi.976110
• Bozkurt, S. G. (2021). Sivas’ da doğal olarak yetişen bazı odunsu ve çalı türlerinin peyzaj mimarlığında kullanım olanaklarının belirlenmesi. Eurasian Journal of Forest Science, 9(3), 79-91. https://doi.org/10.31195/ejejfs.969214
• Bozyel, M. E. (2017). Çanakkale ili Orchıdaceae taksonları generatif yapılarının mikromorfolojik özellikleri ile bitkitoprak ilişkilerinin belirlenmesi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi] Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Chen, P. (2019). Effects of normalization on the entropybased TOPSIS method. Expert Systems with Applications, 136, 33-41. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2019.06.035
• Costa, D. S., Mamede, H. S., & da Silva, M. M. (2023). A method for selecting processes for automation with AHP and TOPSIS. Heliyon, 9(3), 1-13. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e13683
• Çelik, A. N. (2011). Review of Turkey's current energy status: A case study for wind energy potential of Çanakkale province. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 15(6), 2743-2749. https://doi.org/10.1016/j.rser.2011.03.017
• Erduran Nemutlu, F., & Çelik Çanga A. (2021). Bazı geofitlerin peyzaj mimarlığı tasarımlarında kullanım olanakları. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 35(2), 377-387.
• Eren, T., Cihan, Ş., Ayan, E., Topal, T., & Yıldırım, E. K. (2017). Çok ölçütlü karar verme yöntemleri ile ekokardiyografi cihazı seçiminin yapılması. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 4(1), 41-49. https://doi.org/10.17681/hsp.285651
• Eroğlu, E., & Acar, C. (2009). Trabzon ve yakın çevresi bazı yayla alanlarındaki Alpin bitkiler ve peyzaj mimarlığı çalışmalarında kullanım potansiyelleri. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Dergisi, 5(1), 42-59.
• Güler, N. (2005). Kaz Dağları’nda yetişen Orchıdaceae familyası bitkileri üzerinde morfolojik ve korolojik araştırmalar. [Yayımlanmamış Doktora Tezi] Trakya Üniversitesi.
• Günay, M. (2022). Karadağ Florası (Çan/Çanakkale). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Gazi Üniversitesi.
• Gür, N. (2021). İzmir Yöresindeki Bazı Doğal Bitki Türlerinin Dikey Bahçe Sistemlerinde Kullanım Olanakları. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Gür, N., & Erduran Nemutlu, F. (2022). İzmir-Urla Bölgesindeki Dış Mekân Süs Bitkisi İşletmelerinin Değerlendirilmesi. ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 10(2), 312-321. https://doi.org/10.33202/comuagri.1140524
• Gür, N., & Kahraman, Ö. (2022). Determination of Use of Some Natural Plant Species in Vertical Garden Systems in İzmir Region. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Dergisi, 18(2), 226-246.
• Gür, N., & Kahraman, Ö. (2023). Plant Species Selection for Vertical Garden Systems with Multi-Criteria Decision Making Techniques. International Journal of Engineering Research and Development, 15(2), 446- 462. https://doi.org/10.29137/umagd.1146322
• Gürbüz, O. (2019). Sarıçay Havzası (Çanakkale) florası. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Hamurcu, M., & Eren, T. (2020). Electric bus selection with multicriteria decision analysis for green transportation. Sustainability, 12(7), 2777. https://doi.org/10.3390/su12072777
• Hu, J., Wang, Y., Li, X., Xin, S., Gong, Q., Zhang, Y., & Wen, H. (2024). Assessing supply security risk of renewable‐ dominated power system via entropy‐based analytic hierarchy method. IET Renewable Power Generation, 18(9), 1-14. https://doi.org/10.1049/rpg2.12989
• Karabacak, E. (2002). Ağı Dağı (B1, Çanakkale) ve çevresinin florası. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Kibria, A. S., Seekamp, E., Xiao, X., Dalyander, S., & Eaton, M. (2024). Multi-criteria decision approach for climate adaptation of cultural resources along the Atlantic coast of the southeastern United States: Application of AHP method. Climate Risk Management, 43, 100587. https://doi.org/10.1016/j.crm.2024.100587
• Kılıçaslan, N., & Dönmez, Ş. (2016). Göller bölgesinde doğal olarak yetişen soğanlı bitkilerin peyzaj mimarlığında kullanımı. Türkiye Ormancılık Dergisi, 17(1), 73-82.
• Li, P., Qian, H., Wu, J., & Chen, J. (2013). Sensitivity analysis of TOPSIS method in water quality assessment: I. Sensitivity to the parameter weights. Environmental Monitoring and Assessment, 185, 2453-2461. https://doi.org/10.1007/s10661-012-2723-9
• Mutlu, B. (2011). Plant wildlife and threatened vascular flora of Truva Troy National Park, Turkey. Hacettepe Journal of Biology and Chemistry, 39(1), 45-50.
• Öztürk Tel, H., & Akan, H. (2021). Şanlıurfa (Harran Ünıversıtesı Osmanbey Kampüsü)’da doğal yayılış gösteren bazı geofitlerin özellikleri ve peyzaj mimarlığında kullanımları. Turkish Journal of Forest Science, 5(2), 366-381. https://doi.org/10.32328/turkjforsci.903412
• Pamučar, D. S., Božanić, D., & Ranđelović, A. (2017). Multicriteria decision making: An example of sensitivity analysis. Serbian Journal of Management, 12(1), 1-27.
• Radomska-Zalas, A. (2022). The AHP method in the optimization of the epoxidation of allylic alcohols. Procedia Computer Science, 207, 456-464. https://doi.org/10.1016/j.procs.2022.09.100
• Sengupta, D., Das, A., Bera, U. K., & Chen, L. (2023). A sustainable green reverse logistics plan for plastic solid waste management using TOPSIS method. Environmental Science and Pollution Research, 30(43), 97734-97753. https://doi.org/10.1007/s11356-023- 29067-7
• Seyidoğlu, N. (2009). Bazı doğal geofitlerin peyzaj düzenlemelerinde kullanımı ve üretimi üzerine araştırmalar. [Yayımlanmamış Doktora Tezi] İstanbul Üniversitesi.
• Sindhu, S., Nehra, V., & Luthra, S. (2017). Investigation of feasibility study of solar farms deployment using hybrid AHP-TOPSIS analysis: Case study of India. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 73, 496-511. https://doi.org/10.1016/j.rser.2017.01.135
• Singh, S., Kawade, S., Dhar, A., & Powar, S. (2022). Analysis of mango drying methods and effect of blanching process based on energy consumption, drying time using multi-criteria decision-making. Cleaner Engineering and Technology, 8, 100500. https://doi.org/10.1016/j.clet.2022.100500
• Şekeroğlu, N., Aydın, K., Gözüaçık, H. G., & Kulak, M. (2013). Kilis ilinde yetişen geofitler. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, (1), 199-201.
• Tanrıverdi O, D. (2019). Yalova ili geofitleri ve peyzajda kullanım olanakları. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Tsaur, R. C. (2011). Decision risk analysis for an interval TOPSIS method. Applied Mathematics and Computation, 218(8), 4295-4304. https://doi.org/10.1016/j.amc.2011.10.001
• Uysal, I., Karabacak, E., Seçmen, Ö., & Oldacay, S. (2003). The flora of agricultural areas and their environs in Canakkale (Lapseki-Ezine). Turkish Journal of Botany, 27(2), 103-116.
• Uysal, I., Gücel, S., Tütenocakli, T., & Öztürk, M. (2012). Studies on the medicinal plants of Ayvacik-Çanakkale in Turkey. Pakistan Journal of Botany, 44(Supp. 1), 239- 244.
• Vivekh, P., Sudhakar, M., Srinivas, M., & Vishwanthkumar, V. (2017). Desalination technology selection using multi-criteria evaluation: TOPSIS and PROMETHEE-2. International Journal of Low-Carbon Technologies, 12(1), 24-35. https://doi.org/10.1093/ijlct/ctw001
• Wang, T. C., Thu Nguyen, T. T., & Phan, B. N. (2022). Analyzing higher education performance by entropyTOPSIS method: A case study in Vietnam private universities. Measurement and Control, 55(5-6), 385- 410. https://doi.org/10.1177/00202940221089504
• Wątróbski, J., Bączkiewicz, A., & Rudawska, I. (2023). A Strong Sustainability Paradigm based Analytical Hierarchy Process (SSP-AHP) method to evaluate sustainable healthcare systems. Ecological Indicators, 154, 110493. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2023.110493
• Yeşilkaya, M. (2018). Çok ölçütlü karar verme yöntemleri ile kağıt fabrikası kuruluş yeri seçimi. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 33(4), 31-44. https://doi.org/10.21605/cukurovaummfd.521775