JEOPOLİTİK AÇIDAN KARADENİZ KIYI HATTINDA OSMANLI-RUSYA REKABETİ

Year 2025, Issue: 41, 45 - 65, 30.05.2025

Müberra Koçyiğit Türk

https://doi.org/10.20875/makusobed.1545931

Abstract

Karadeniz Kıyı Hattı, Rusya’nın Kuzey Kafkasya’ya hâkim olmak için Osmanlı Devleti ile 18-19. yüzyılda rekabete girdiği bölgede kurulmuştur. Kafkasya’ya hakimiyet mücadelesi iki bölgesel gücün Kafkas kabileleri üzerinden ortaya koyduğu jeopolitik-askeri-ticari-teokratik-demografik rekabetine ve sınır güvenliğine dayanmıştır. Kıyı Hattıyla Rusya, Osmanlı-Kafkas kabileleri arasındaki ticari-siyasi bağı koparmıştır. Rusya, Kafkas kabilelerinin birleşmesini engellemiş ve onları sürgün etmiştir. Gidenlerin yerlerine kendine taraftar nüfusu yerleştirerek bölgenin demografisini değiştirmiştir. Hat boyunca kurulan askeri kaleler, liman kentlerine, yerleşim yerlerine dönüşmüştür. Tarihsel analiz yönteminden faydalanan çalışma, Osmanlı-Rus mücadelesini ve Kafkas yerli halkları üzerinden gelişen askeri kalelerin işlevini incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma sonucunda bölgede demografik yapının Rusya lehine değiştiği anlaşılmıştır.

Keywords

Kafkasya, , Karadeniz, , Rusya, , Osmanlı Devleti, , Jeopolitik.

OTTOMAN-RUSSIA COMPETITION ON THE BLACK SEA COASTLINE IN GEOPOLITICAL PERSPECTIVE

Abstract

The Black Sea coastline was established in the region where Russia competed with the Ottoman Empire to dominate the North Caucasus in the 18th-19th centuries. The struggle for dominance in the Caucasus was based on the geopolitical-military-commercial-theocratic-demographic competition and border security of the two regional powers over the Caucasian tribes. With the coastline, Russia severed the commercial-political ties between the Ottoman-Caucasian tribes. Russia prevented the unification of the Caucasian tribes and exiled them. It changed the demographics of the region by replacing those who left with its own population. The military fortresses established along the line turned into port cities and settlements. The study, which uses the historical analysis method, aims to examine the Ottoman-Russian struggle and the function of the military fortresses that developed over the Caucasian indigenous peoples. As a result of the study, it was understood that the demographic structure in the region changed in favor of Russia.

Keywords

Caucasus, , Black Sea, , Russia, , Ottoman Empire, , Geopolitics.

References

• Abhazya Cumhuriyeti Devlet İstatistik Dairesi. (2016). Mevcut nüfusun ulusal bileşimi. web.archive.org/web/20190825175550/http://ugsra.org/ofitsial naya-statistika.php?ELEMENT_ID=142
• Akdemir, İ. O. ve Koçyiğit Türk, M. (2023). Zihinlerdeki Kafkasya: Kafkasya’nın konumu ve sınırları üzerine jeopolitik analiz. Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi, (6), 132-157. https://doi.org/10.62068/visbid.1392769
• Allen, W.E.D. ve Muradoff, P. (1966). 1828-1921 Türk Kafkas sınırındaki harplerin tarihi. Genelkurmay Basımevi.
• Azerenkova, A.S., Bondar I. Yu. ve Vertışeva N.S. (1986). Kuban'daki ana idari ve bölgesel dönüşümler (1793-1985). Krasnodar Kitap Yayınevi.
• Baddeley, J. F. (1989). Rusların Kafkasya’yı istilası ve Şeyh Şamil. (Çev. S. Özden). Kayıhan Yayınları.
• Barret, T. (2016). Belirsizlik hatları: Kuzey Kafkasya sınır bölgeleri. (Çev. F. Özkan). Kafkasya Calışmaları-Sosyal Bilimler Dergisi / Journal of Caucasian Studies (JOCAS), 2(3), 47-82.
• Berkok, İ. (1958). Tarihte kafkasya. İstanbul Matbaası.
• Bilge, S. (2005). Osmanlı devleti ve kafkasya. Eren Yayıncılık.
• Brockhaus ve Efron. (1903). Karadeniz kıyı şeridi. Brockhaus ve Efron Ansiklopedisi (s. 644-648).
• Bülbül, İ. (2017). XVIII. yüzyılın ilk yarısında Kuban boyunda siyaset, etnik yapı ve iktisat. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, (2), 73-114. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.356266
• Deniz, T. (2015). Siyasi Coğrafya penceresinden sorunlar yumağı kuzey Kafkasya. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Domaşek, E.V. (2007). История Чешских поселений Черноморского побережья Северного Кавказа (вторая половина XIX В.-1914 г.) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Kuban Devlet Üniversitesi.
• Fedakar, C. (2010). Anapa Kuzey Kafkasya’da Kuban Nehri Havzasında eski bir sınır kalesi ve şehir. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023, https://islamansiklopedisi.org.tr/anapa
• Fedakâr, C. (2009). 1787-1791 Osmanlı-Rus Savaşı öncesi Kuzey Kafkasların tahkimi: Anapa Kalesi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (04), 42-51.
• Forsyth, J. (2019). Kafkasya. (Çev. T. Binder). Ayrıntı Yayınları.
• Grigoriantz, A. (1999). Kafkasya halkları tarihi ve etnografik bir sentez. (Çev. D. Yurdakul).Yeni Binyıl Yayınları.
• Güneş, S. (2013). Rus kaynaklarına göre 19. yüzyılda yaşanan Kafkas göçlerinin nedenleri ve sonuçları. M. Hacısalihoğlu (Eds.) içinde, 1864 Kafkas tehciri Kafkasya’da Rus kolonizasyonu, savaş ve sürgün (ss. 273-294). Yıldız Teknik Üniversitesi Basım Yayın Merkezi.
• Güneş Yağcı, Z. (2013). Sefer Zaniko: Osmanlı’nın Kuzey Kafkasya politikasına etkisi. M. Hacısalihoğlu (Eds.) içinde, 1864 Kafkas tehciri Kafkasya’da Rus kolonizasyonu, savaş ve sürgün (ss. 247-271). Yıldız Teknik Üniversitesi Basım Yayın Merkezi.
• Habiçoğlu, B. (1993). Kafkasya’dan Anadolu’ya göçler. Nart Yayıncılık.
• Hasanov, A. (2012). Jeopolitik. teorileri, metodolojisi, aktörleri, tarihi, karakteristiği, kavramları. Babıali Kültür Yayıncılık.
• İstoriya Abhazii (1991). Abhazya ders kitabı. Alaşara Yayınevi.
• Kaplan, R. D. (2019). Coğrafyanın intikamı. Yaklaşan çatışmalar ve kaderle savaş hakkında harita bize neler söyler? Küre Yayıncılık.
• Черноморская_Береговая_Линия. (08 Temmuz 2023). Wikipedi’da https://ru.wikipedia.org/wiki/Черноморская_линия
• Kaya, İ. (2013). Nitel araştırma yöntemleri. Y. Arı ve İ. Kaya (Eds.) içinde, Coğrafya araştırma yöntemleri (ss. 277-301). Coğrafyacılar Derneği Yayınları.
• Koçyiğit Türk, M. (2024). Kafkasya’dan Maverayı Kafkasya’ya Türkiye için jeopolitikalar [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Krasnodar Bölgesi Belediyesi (2010). Krasnodar Bölgesi Belediyelerinde uyruğa ve Rusça dil yeterliliğine göre nüfus. https://web.archive.org/web/20160305173103/http://krsdstat.g ks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/krsdstat/resources/e10510 0040b4a742a3f5e7367ccd0f13/pub-04-04.pdf
• Kubaşiçeva, Z. Y. (2012). К Вопросу об этнолокализации Западных Адыгов в первой половине 60-х годов xıx в. Вестник Майкопского Государственного Технологического Университета, (1), 18-21.
• Kubaşiçeva, Z. Y. (2010). Формирование этнической карты Северо- Западного Кавказа:(конец xvııı-начало 20-х гг. xx вв.). Maykop.
• Kushhabiev, A. (2015). Osmanlı belgelerine göre 18. yüzyılın sonlarında Kuzey ve Batı Kafkasya’da Osmanlı politikasının bazı yönleri. Kafkasya Çalışmaları-Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 93-102.
• Layton, S. (1994). Russian literature and empire. conquest of the Caucasus from Pushkin to Tolstoy. Cambridge Universtiy Press.
• Mihailov, N.T. (1911). Stavropol piskoposluğunun rehberi (Stavropol ili ve Kuban bölgesindeki şehirlere, köylere, köylere ve mezralara genel bakış). https://www.okorneva.ru/naselennyie-punktyi-stavropolskoy- gubernii-i-kubanskoy-oblasti/abinskaya-stanitsa-tamanskiy- otdel/
• Nagaeva, G.A. (2021). Исторические факторы формирования населенных пунктов (на примере Черноморского Побережья Краснодарского Края). Известия Высших Учебных Заведений. Поволжский Регион. Гуманитарные Науки, 3(59), 24-37.
• Orhankazi, S. (2023). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti Karadeniz köle ticaretinde Batum Limanı. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), 1450-1461. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1353211
• Paneş, A.D. (2008). Геополитическое положение Черкесии В период Русско-Турецкой Войны 1806-1812 Гг. Известия Высших Учебных Заведений. Северо-Кавказский Регион. Общественные Науки, (3), 60- 62.
• Polovinkina, T.V. (1993). Karadeniz müstakhem kıyı hattı. Kafkasya Gerçeği /Üç Aylık Kültürel Dergi, (12), 38-49.
• Puşkin, A.S. (1993). Erzurum yolculuğu. (Çev. Z. Baştımar). Yaba Yayınları.
• Smirnov, N. A. (1958). Politika Rossii Na Kavkaze Xvı-Xıx Vekah. Moskva.
• Tanrıverdi, M. (2017). Kafkasya’da Ruslaştırma siyaseti (Xıx. Yüzyıl ve Xx. Yüzyıl Başları). Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, (2), 538-557. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.356293
• Tavkul, U. (2015). Kafkasya gerçeği. Selenge Yayınları.
• Туапсе. (24 Ağustos 2023). Wikipedia’da https://ru.wikipedia.org/wiki/Туапсе
• Rus Federal Devlet İstatistik Servisi (2020). Tüm Rusya Nüfus Sayımı.https://23.rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_ta b1.xlsx
• Rus Federal Devlet İstatistik Servisi (2010). Tüm rusya nüfus sayımı. https://23.rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1.xlsx
• Valerievich, B.N. (2018). Динамика этнического состава населения Современной Сухумской Области (1868-2011 Гг.). Абхазский Гуманитарный Научно-Исследовательский Институт Переименован В Д. И. Гулиа. 2(2), 93-99.
• Veselovsky, N.I. (1995). Военно-исторический очерк города Анапы. Санкт-Петербург.
• Yeşil, M.M. (2017). Batılı kaynakların penceresinden 19. yüzyılda Kuzey Kafkasyalıların Ruslara karşı verdiği bağımsızlık ve özgürlük mücadelesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(5), 2670-2690.
• Yuzefoviç, T. (2005). Dogovorı Rossii s vostokom politiçeskiye itorgovıye. Gosudarstvennaya publiçnaya istoriçeskaya biblioteka Rossii.