SOCIAL MEDIA RELIGIOSITY SCALE RELIABILITY AND VALIDITY STUDY

Year 2025, Issue: 41, 154 - 169, 30.05.2025

Mustafa Memiş

https://doi.org/10.20875/makusobed.1617459

Abstract

In the literature review conducted on scale studies in the field of psychology of religion, it was determined that there was no religiosity scale to determine the shaping effect of social media on individuals' understanding of religiosity. Therefore, with this scale study, it was concluded that the development of the "Social Media Religiosity Scale" to be used in possible future studies to measure the religiosity levels of individuals shaped by the influence of social media would fill a major gap in the field. The research was started with a literature review, a scale item pool consisting of 24 items was created, and 7 items were removed from the scale as a result of expert opinions received on the items. The first pilot study for the Exploratory Factor Analysis for the scale was conducted with 170 students and 3 overlapping items were excluded from the analysis. Confirmatory Factor Analysis was conducted with the participation of 170 students, and the test-retest reliability application of the scale was conducted with the participation of 85 students. As a result of the tests, it was determined that there was a high level of relationship between the items, that it had a reliable and valid structure in terms of internal consistency, and that it had a stable structure in the analyzes, and the scale took its final form with 14 items and 4 factors.

Keywords

Psychology of Religion, Social Media, Religiosity, Social Media Religiosity, Scale Development

SOSYAL MEDYA DİNDARLIĞI ÖLÇEĞİ GÜVENİRLİK GEÇERLİLİK ÇALIŞMASI

Abstract

Din psikolojisi alanındaki ölçek çalışmalarına yönelik yapılan literatür incelemesinde, bireylerin dindarlık anlayışları üzerinde sosyal medyanın şekillendirici etkisini belirlemeye yönelik bir dindarlık ölçeğinin bulunmadığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla yapılan bu ölçek çalışmasıyla, bireylerin sosyal medyanın etkisiyle şekillenen dindarlık düzeylerini ölçmeye yönelik ileride yapılması muhtemel çalışmalarda kullanılmak üzere “Sosyal Medya Dindarlığı Ölçeğinin” geliştirilmesinin alanda büyük bir boşluğu dolduracağı kanaati oluşmuştur. Araştırmaya literatür taraması ile başlanmış, 24 maddeden oluşturulan ölçek madde havuzu oluşturularak, maddelere yönelik alınan uzman görüşleri neticesinde 7 madde ölçekten çıkarılmıştır. Ölçeğe yönelik Açımlayıcı Faktör Analizine yönelik ilk pilot çalışma 170 öğrenciyle yapılarak binişik 3 madde analiz dışı bırakılmıştır. 170 öğrencinin katılımı ile Doğrulayıcı faktör Analizi, 85 öğrencinin katılımı ile de ölçeğe ait test-tekrar test güvenirliği uygulaması yapılmıştır. Testler sonucunda maddeler arası yüksek düzeyde ilişkinin var olduğu, iç tutarlılığı açısından güvenilirliğe ve geçerli bir yapıya sahip olduğu tespit edilen, analizlerde kararlı yapıda olduğu görülen ölçek, 4 faktörlü 14 maddelik son şeklini almıştır.

Keywords

Din Psikolojisi, Sosyal Medya, Dindarlık, Sosyal Medya Dindarlığı, Ölçek Geliştirme

References

• Ayaz, O. (2015). Sosyal medyanın ergenlerin dini sosyalleşmesine etkileri: Sakarya/Akyazı örneği [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Bayrakçı, S. ve Çuhadar, M. (2024). Sosyal medya ve popüler dindarlık: Facebook’taki tasavvuf sayfaları üzerine bir inceleme. Eskiyeni, 54, 895-928. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1474431.
• Bildik, E. (2019). Dini bilgi edinme sürecinde sosyal medya [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Birgaman, K. A. (2023). Religion in the digital age: An irreversible process. Religions, 14(108), 1-14. https://doi.org/10.3390/rel14010108.
• Bodur, H. ve Korkmaz, S. (2017). İlahiyat öğrencilerinde sosyal medya kullanımı ve dindarlık ilişkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 329-351.
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 32(32), 470-483. https://doi.org/10.14527/517
• Büyüköztürk, Ş. (2020). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (27. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Can, A. (2016). SPSS ile bilimsel araştırma süresince nicel veri analizi (4. baskı). Pegem Akademi Yayınları.
• Cerrah, L. (2015). Sosyal medyada din algısı (Twitter Örneği) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Coştu, Y. (2009). Toplumsallaşma sürecinde dindarlığı etkileyen faktörler: Samsun örneği [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Çağ, P. ve Yıldırım, İ. (2013). Evlilik doyumunu yordayan ilişkisel ve kişisel değişkenler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(39), 13-23.
• Çömez Polat, F. (2019). Türkiye’de değişen dindarlık göstergeleri ve sosyal medya [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul üniversitesi.
• Demir, İ. (2019). Dini bilgi edinme kaynağı olarak sosyal medya (İlahiyat fakültesi öğrencileri örneği) [Yayımlanmamış Doktora tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Dereli, M. D. (2019). Sanala veda sosyal medya ve dönüşen dindarlık. Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• DeVellis, R. F. (2014). Ölçek geliştirme: Kuram ve uygulamalar. (Tarık Totan Çev. ve Ed.). Nobel Akademik Yayıncılık. (Orijinal çalışma 1991’de yayınlandı).
• Ekşi, H. ve Çiftçi, M. (2017), Lise öğrencilerinin problemli internet kullanım durumlarının dinî inanç ve ahlaki olgunluk düzeylerine göre yordanması. The Turkish Journal on Addictions, 4(2), 181- 206.
• Erkuş, A. (2021). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme I: Temel kavramlar ve işlemler. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Geredeli, M. (2024). Sosyal medya mahremiyet ve dindarlık ilişkisi üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Gorsuch, R. L. (1974). Factor analysis. W. B. Saunders Company.
• Güngör, D. (2016). Psikolojide ölçme araçlarının geliştirilmesi ve uyarlanması kılavuzu. Türk Psikoloji Yazıları, 19(38), 103-111.
• Kaplan, A. M. ve Hainlein, M. (2010). Users of the world, unite! The challenges and opportunities of social media. BusinessHorizons, 53(1), 59-68. https://doi.org/10.1016/j.bushor.2009.09.003
• Karakoç, F. Y. ve Dönmez, L. (2014). Ölçek geliştirme çalışmalarında temel ilkeler. Tıp Eğitimi Dünyası, 13(40), 39-49. https://doi.org/10.25282/ted.228738.
• Kocagöz, E., Göksu, N., Bakan, İ. ve Karakuş, F. N. (2020). Mahremiyet ve dindarlık perspektifinden sosyal medya platformlarında görsel paylaşımının incelenmesi: KSÜ öğrencileri üzerinde bir uygulama. Kahramanmaraş Sütçü İmam üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(1), 83-101.
• Koçak, D., Çokluk, Ö. ve Kayri, M. (2016). Faktör sayısının belirlenmesinde map testi paralel analiz K1 ve yamaç birikinti grafiği yöntemlerinin karşılaştırılması. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 330-359.
• Küçük Aydın, E. (2023). Dindarlık ve sosyal medya bağımlılığı ilişkisi üzerine bir araştırma: Giresun örneği [Yayımlanmamış Yüksel Lisans tezi]. Uludağ üniversitesi.
• Lee, H. B., ve Comrey, A. L. (1979). Distortions in a commonly used factor analytic procedure. Multivariate Behavioral Research, 14(3), 301–321. https://doi.org/10.1207/s15327906mbr1403_2.
• Müller, J. ve Friemel, T. N. (2024). Dynamics of digital media use in religious communities— A theoretical model. Religions, 15(7): 762, 1-14. https://doi.org/10.3390/rel15070762.
• Oyman, N. (2016). Sosyal medya dindarlığı. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 125-167.
• Ögel, K. (2012). İnternet bağımlılığı (3. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özdemir, M. (2023). Sosyal medya ve dindarlık ilişkisi üzerine bir araştırma: Ereğli/Beyköy örneği [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Sambur, B. (2007). İslam’ın aktüel değeri. Katkı Yayınları.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics. Allyn and Bacon.
• Tavşancıl, E. ve Keser, H. (2001). İnternet kullanımına yönelik likert tipi bir tutum ölçeğinin geliştirilmesi. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1), 45-60. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000043
• Tavşancıl, E. (2014). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tekin, M. (2004). Dindarlık bağlamında amel-i salih kavramına sosyolojik bir yaklaşım. H. Hökelekli (eds.) içinde, Dindarlık Olgusu Sempozyumu (ss. 49-63). Kurav Yayınları.
• Tosun, L. P. (2017). Sosyal ağlar ve sosyal psikoloji. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Seçer, İ. (2018). Psikolojik test geliştirme ve uyarlama SPSS ve LISREL uygulamaları (2. baskı). Anı Yayıncılık.
• Yapıcı, A. (2007). Ruh sağlığı ve din. Karahan Kitabevi.
• Yurdugül, H. (2005). Ölçek geliştirme çalışmalarında kapsam geçerliği için kapsam geçerlik indekslerinin kullanılması. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, 1, 771-774.
• Yurtkoru, E. S., Çinko, M. ve Durmuş, B. (2018). Sosyal bilimlerde SPSS’le veri analizi (7. baskı). Beta Basım Yayın.